Θανάσης Παπαγεωργίου: «Η αληθινή δημιουργία πνίγεται μέσα σε χιλιάδες απόβλητα»

Ό,τι και να γράψει κανείς για τον Θανάση Παπαγεωργίου θα είναι λίγο. Η διαδρομή του, η συνέπεια στη θεατρική του παρουσία, το αστείρευτο ταλέντο του, η αγάπη του για το θέατρο είναι μερικά μόνο από όσα μπορεί να πει κανείς για τον σπουδαίο θεατράνθρωπο και σίγουρα έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες και ηθοποιούς της χώρας, έναν βαθιά ευγενή άνθρωπο που δουλεύει ασταμάτητα και δίνεται με πάθος σε ό,τι κι αν καταπιαστεί. Με την παράσταση «Εγώ ο Μάρκος Βαμβακάρης» συνεχίζει φέτος για δεύτερη σεζόν στο θεατρικό του σπίτι, όπου υποδύεται τον Μάρκο Βαμβακάρη –ή καλύτερα ΕΙΝΑΙ ο Μάρκος Βαμβακάρης– και αφηγείται τη ζωή του. Η οικογένεια, το σπίτι του, η Σύρος, η μετακόμιση στον Πειραιά, οι παρέες, το μπουζούκι, οι τεκέδες. Μέσα από την εξομολόγηση, ο θεατής μαθαίνει όλη την πορεία του ρεμπέτικου τραγουδιού, αλλά και τις ιστορίες που κρύβονται πίσω από τα πιο γνωστά τραγούδια. Στον ίδιο χώρο κάθε Τετάρτη και Πέμπτη ανεβάζει το «Εμείς οι δύο», ένα έργο που καταπιάνεται με τις σχέσεις των ζευγαριών και έγραψε ο ίδιος με τη συνδρομή ψυχοθεραπευτών.

Γράφτηκε πως «O Θανάσης Παπαγεωργίου σε αυτή την παράσταση παραδίδει ένα σπουδαίο μάθημα σκηνοθεσίας και υποκριτικής». Τι ήταν αυτό που σας έκανε να πείτε το ναι σε αυτή την πρόταση;
Γράφτηκαν πολύ καλά λόγια από πανάξιους συναδέλφους και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό επειδή οι ηθοποιοί δύσκολα λέμε καλό λόγο για άλλον ηθοποιό. Χαίρομαι περισσότερο επειδή γίνεται αποδεκτό ένα είδος θεάτρου και μία υποκριτική που στηρίζεται στην πλήρη αλήθεια, άλλοι το λένε ταύτιση και χαίρομαι ακόμη περισσότερο γιατί αυτό το θέατρο πρέπει να είναι η επιδίωξη του αληθινού ηθοποιού που έταξε τον εαυτό του στην υπηρεσία της θεατρικής τέχνης. Ο κόσμος έχει ανάγκη από την αλήθεια, μέσα του έχει απορρίψει το ψέμα που κυριαρχεί στην καθημερινή μας ζωή και στο θέατρο βρίσκει λίγη παρηγοριά. Γι’ αυτό και δεν πρόκειται ποτέ να πεθάνει το αληθινό θέατρο. Γι’ αυτό και δεν θα πάψει το Κοινό να ψάχνει τον θεατρισμό του μέσα από θεατρίνους που δεν τον κοροϊδεύουν. Είναι μεγάλη η δύναμη του αληθινού θεάτρου, αλλά λίγοι το καταλαβαίνουν. Ο μονόλογος του Βαμβακάρη προσφερόταν για ένα τέτοιο θέατρο, επειδή αυτές οι εμβληματικές προσωπικότητες μόνο με σκηνική ειλικρίνεια μπορούνε να αποδοθούν.

Έτυχε να γνωρίσετε τον Βαμβακάρη. Τι εικόνες σάς έχουν μείνει από αυτές τις δύο συναντήσεις; Και την πρώτη που ήσασταν ακόμα παιδί, αλλά και αργότερα όταν τον συναντήσατε σε μεγαλύτερη ηλικία.
Δεν μπορώ να πω ότι από την πρώτη μας συνάντηση μου έχουν μείνει εικόνες. Ο Μάρκος, όταν ήμουν παιδί δέκα χρονών, ήταν ένας άντρας από τους πολλούς άντρες που ήτανε πάνω σε κάτι βάθρα και τραγουδούσανε κρατώντας κάτι όργανα. Η συνάντησή μου με τον μεγάλο Μάρκο μού άφησε μια ανεξίτηλη εικόνα ενός απλού λαϊκού ανθρώπου. Ένας από τους πολλούς που είχα γνωρίσει μέχρι τότε στη ζωή μου. Έτσι τον περίμενα και έτσι τον βρήκα.

Εσείς αγαπάτε το ρεμπέτικο, ποιες εικόνες σάς έρχονται στο μυαλό όταν ακούτε «ρεμπέτικο τραγούδι»;
Με το ρεμπέτικο μεγάλωσα, ήταν και τα χρόνια τότε που κυριολεκτικά βρισκόταν στο απόγειό του, είχα και γονείς που το αγαπούσαν, φυσικό ήταν να το αγαπήσω σαν τραγούδι της ταξικής μου καταγωγής, της φτωχικής γειτονιάς μας, των ανθρώπων που με περιστοιχίζανε. Στα χρόνια της Κατοχής ο πατέρας μου είχε έναν φίλο που ερχόταν τα βράδια έξω από το παράθυρό μας κρατώντας στην αγκαλιά του ένα φωνόγραφο που έπαιζε ρεμπέτικα της εποχής. Αργότερα έμαθα πως το σπίτι μας στην Καισαριανή ανήκε στον Πάνο Γαβαλά! Να άκουσα κι από αυτόν κάτι; Δεν αποκλείεται. Σήμερα όμως ακούω περισσότερη κλασική μουσική απ’ ό,τι λαϊκή. Σήμερα πια μπορώ να πω ότι ακούω πολλή μουσική, όλων των ειδών και των εποχών, και εκπλήσσομαι κι εγώ με τον εαυτό μου που ακούω πολύ όπερα, κάτι που μισούσαν στο σπίτι μου. Πιστεύω ότι η μουσική έχει καθορίσει σε ένα μεγάλο βαθμό τη θεατρική μου πορεία και τις θεατρικές μου επιλογές. Φαίνεται ότι κάτι που αγαπάς πολύ σε συντροφεύει σε ανύποπτο χρόνο, απρόσκλητο επιφανειακά.

Γιατί διαφωνείτε με τις διασκευές και σύγχρονες ενορχηστρώσεις παλιών ρεμπέτικων τραγουδιών;
Επειδή εντάσσονται μέσα στο γενικό πλαίσιο του ξεχαρβαλώματος. Νομίζω ότι πίσω από όλα αυτά τα εφευρήματα κρύβεται ένα μεγάλο έλλειμμα φαντασίας και κατά συνέπεια δημιουργίας. Ο Νίτσε λέει ότι «απ’ όσα γράφονται δεν αγαπώ παρά μόνο αυτά που γράφει κανείς με το αίμα του». Η διασκευή δεν ματώνει, παριστάνει τον έξυπνο. Δεν θα επέτρεπα στον εαυτό μου να αλλοιώσει έναν πίνακα του Μοντιλιάνι, επειδή δεν έχω έμπνευση. Δεν θα διόρθωνα ποτέ τον Ευριπίδη αλλάζοντας το τέλος της «Μήδειας». Κι όμως έχω δει παράστασή της που τους τελευταίους στίχους που λέει ο Χορός τούς έλεγε η Μήδεια! Κάθε δημιουργία είναι ιερή. Έτσι τη θέλησε ο δημιουργός της, έτσι εκφράζεται ο ποιητής. Ο Βαμβακάρης, ο Παπαϊωάννου, ο Τσιτσάνης κλαίνε, υποφέρουν, διαμαρτύρονται, κι αυτά τα εκφράζει ο στίχος τους παρέα με το μπουζούκι τους και τον μπαγλαμά τους. Τι αντίστοιχο μπορεί να εκφράσει αυτός ο στίχος με το συνθεσάιζερ και τον απρόσωπο ηλεκτρονικό ήχο;

Έχετε πει πως το θέατρο που υπηρετείτε εσείς τείνει να χαθεί... Και τι μένει πίσω;
Το έχω πει βλέποντας την επικράτηση της ευκολίας. Σήμερα οι σκηνοθέτες μπορούν και ανεβάζουν δύο και τρία έργα μέσα σε λίγους μήνες. Οι ηθοποιοί λειτουργούν μέσα στο μοντέλο «όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω». Τα έργα συναγωνίζονται το ένα το άλλο σε επιδερμικότητα και το μεγάλο κομμάτι του θεάτρου, αυτού του υπερπληθωριστικού θεάτρου που μερικοί καμαρώνουν, δεν έχει άλλο στόχο από την αυτοϊκανοποίηση και την εξυπηρέτηση ενός υπερμεγέθους «εγώ». Πάντοτε υπήρχαν αυτά, αλλά σαν εξαιρέσεις. Τώρα μιλάμε για τον κανόνα…

48 χρόνια στο θέατρο Στοά. Μπορεί κανείς να κάνει ποιοτικές παραστάσεις, σοβαρό θέατρο στην Ελλάδα της –παντός είδους– κρίσης;
Το αληθινό θέατρο ανθεί σε περιόδους κρίσης. Ποτέ δεν ήρθε μία μέρα αυτά τα 48 χρόνια, 59 στο σύνολό τους, που να ένιωσα ότι δεν υπάρχει κρίση. Απλώς στην Τέχνη την κρίση την μετράμε με πνευματική κατάντια κι όχι με οικονομικά προβλήματα. Άλλωστε και τώρα υπάρχουν ποιοτικές δουλειές, στο ίδιο ποσοστό που υπήρχαν πάντοτε. Αλλά τώρα η πνευματική κρίση προωθεί με μανία το κατάντημα κι όχι το μεγαλούργημα. Και η αληθινή δημιουργία πνίγεται μέσα στα χιλιάδες απόβλητα.

Πώς σχολιάζετε το φαινόμενο παίκτες ριάλιτι, μοντέλα, τηλεπαρουσιαστές κ.ο.κ. να εμφανίζονται στο θέατρο και την τηλεόραση ως ηθοποιοί; Ή κάποιοι που δηλώνουν την ιδιότητα του ηθοποιού παράλληλα με όλες τις προαναφερθείσες ιδιότητες;
Νομίζω ότι την απάντηση την έχετε έτοιμη, γιατί κι εσείς σαν δημοσιογράφος πρέπει να πονάτε περισσότερο από εμάς μ’ αυτή την ερώτηση, επειδή θα αναστενάζατε βαθιά αν σας ρωτούσα το ίδιο για τους «συναδέλφους» σας. Ευτύχησα να γνωρίσω την αληθινή δημοσιογραφία. Φαντάζομαι κι εσείς τους αληθινούς ηθοποιούς.

Η γνώμη σας για την υπουργό Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά και τους προκατόχους της ποια είναι;
Δεν την έχω συναντήσει από τότε που ανέλαβε. Κάποτε είχαμε συνεργαστεί πάνω σε κάποια ευρωπαϊκά προγράμματα και την εκτιμούσα για το βάθος των γνώσεών της. Πάντως από τους δύο τελευταίους υπουργούς Πολιτισμού είναι πολύ σοβαρότερη.

Γνώρισα από κοντά τη δύναμη του αρρωστημένου συνδικαλισμού και μ’ αυτή την έννοια δεν μετάνιωσα γι’ αυτή την εμπειρία. Και ευτυχώς που η θέση ήταν άμισθη…

Από τη θητεία σας στη θέση του προέδρου στο Εθνικό Θέατρο, ποια ήταν αυτά που σας έκαναν τη μεγαλύτερη εντύπωση; Μετανιώσατε που εμπλακήκατε; Ήταν μία θέση άμισθη, πρέπει να διευκρινίσουμε σε όσους δεν το γνωρίζουν...
Εντυπωσιάστηκα από πολλά πράγματα. Πάρα πολλά ων ουκ έστιν αριθμός! Κυρίως από τα εμπόδια που σου βάζουν όταν προσπαθείς να κάνεις κάτι καλό ή να διορθώσεις κάτι κακό. Υπάρχει μια ιδιαίτερη έλξη στο να μην πειράζουμε τίποτα από τα καθιερωμένα και μια ιδιαίτερη έφεση στο να εμποδίζουμε κάθε εξέλιξη, ανανέωση, αναβάθμιση κλπ. Γνώρισα από κοντά τη δύναμη του αρρωστημένου συνδικαλισμού και μ’ αυτή την έννοια δεν μετάνιωσα γι’ αυτή την εμπειρία. Και ευτυχώς που η θέση ήταν άμισθη…

Έχετε κάποια πικρία για τον τρόπο που σας καθαίρεσε η Λυδία Κονιόρδου, σας εξήγησε γιατί το έκανε;
Ο τρόπος που η συνάδελφος Λυδία φέρθηκε σε έναν καλλιτέχνη με το παρελθόν μου ήταν επιεικώς αγενής. Ο τρόπος που η υπουργός Κονιόρδου με αντιμετώπισε μου φανέρωσε τη λογική της και την αγάπη της για το θέατρο, κυρίως το Εθνικό. Μου είπε ότι δεν μπορείς να ανήκεις σε έναν οργανισμό και ταυτόχρονα να του κάνεις κριτική! Δεν ήξερε ή είχε ξεχάσει ότι εγώ δύσκολα συμβιβάζομαι…

Εσείς, ως αριστερός, πώς κρίνετε την πολιτική της κυβέρνησης;
Δεν διαχώρισα ποτέ τους ανθρώπους σε αριστερούς και δεξιούς επειδή δεν μου λέει τίποτα αυτός ο διαχωρισμός. Υπάρχουν άνθρωποι προοδευτικοί και άνθρωποι συντηρητικοί. Έχω γνωρίσει αριστερούς που ήταν άκρως επικίνδυνοι και δεξιούς που ήταν εντυπωσιακά πολύ... αριστεροί. Θέλω να πιστεύω ότι ανήκω στους προοδευτικούς και αγωνίζομαι για το καλό των πολλών. Πιστεύω στη μόρφωση και στο ταλέντο και θαυμάζω την έρευνα. Όσο για την πολιτική της κυβέρνησης, πιστεύω ότι αυτά τα πράγματα κρίνονται μόνο από απόσταση. Άλλωστε νομίζω ότι αυτός ο αδυσώπητα οργανωμένος πόλεμος που έγινε σ’ αυτή την κυβέρνηση δεν έχει προηγούμενο στα χρόνια που έζησα και είναι κάτι που με έκανε ιδιαίτερα επιφυλακτικό στο να βγάζω συμπεράσματα.

Στο «Εμείς οι δύο» ασχολείστε με το θέμα των σχέσεων ανάμεσα στα ζευγάρια και μάλιστα συζητάτε και με το κοινό στο τέλος της παράστασης. Ο κόσμος είναι άνετος στο να συζητήσει αυτά τα θέματα δημόσια;
Πολύ άνετος! Με πολλή μεγάλη ανάγκη να μιλήσει δυνατά για τα σοβαρά προσωπικά ζητήματα που τον απασχολούν και να διασταυρώσει απόψεις. Ήταν ένα πείραμα που πέτυχε απόλυτα και σκέφτομαι σοβαρά τη συνέχειά του. Είναι κάτι που ανήκει στη χρησιμότητα του θεάτρου, κάτι που δεν του έχουμε δώσει ιδιαίτερη σημασία.

---

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση «Εγώ, ο Μάρκος Βαμβακάρης» εδώ

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση «Εμείς οι δύο» εδώ