Σωτήρης Χατζάκης

Ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου απαντά σε δύσκολα ερωτήματα περί διαφωνιών, περικοπών, αποχωρήσεων και καλλιτεχνικού αμοραλισμού, ενώ ξεδιπλώνει, αποκλειστικά στην A.V., τα επόμενα του σχέδια.

Πολλά έχουν γραφτεί πριν και μετά την ανάληψη της θέσης του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου από τον Σωτήρη Χατζάκη. Θυμάμαι, το ίδιο είχε συμβεί και με τον Γιάννη Χουβαρδά. Όμως, οι πράξεις είναι αυτές που προσδίδουν θετικό ή αρνητικό πρόσημο στις αποφάσεις των ανθρώπων. Προς το παρόν, ο νέος Κ.Δ. του Εθνικού απαντά σε όλες τις δύσκολες ερωτήσεις που του τέθηκαν.

O φετινός προγραμματισμός σας για το Εθνικό Θέατρο περιλαμβάνει 21 παραστάσεις. Τώρα, τρεις μήνες μετά την ανακοίνωσή του, θεωρείτε ότι είναι εφικτός αυτός ο αρχικός προγραμματισμός;

Ο συγκεκριμένος προγραμματισμός έγινε με μεγάλη πίεση για μένα. Είχα περίπου ένα μήνα, από τότε που ανέλαβα τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, για να συστήσω το ρεπερτόριο. Ρεκόρ κανονικό. Ή, μάλλον, κανονικός εφιάλτης. Ειδικά, αν προσθέσετε και τη βασική παράμετρο ότι κάθε προγραμματισμός γίνεται με βάση την τακτική ετήσια επιχορήγησή του. Σε περίπτωση, λοιπόν, που υπάρχουν περικοπές, ο κάθε οργανισμός κάνει το αυτονόητο, δηλαδή αναζητά λύσεις οικονομίας, οπότε γίνεται μια αναπροσαρμογή στα αρχικά σχέδια.

Η φετινή περικοπή πότε σας ανακοινώθηκε;

Αρχές Οκτωβρίου.

Το υπουργείο, όμως, ήταν ήδη ενήμερο για τον προγραμματισμό που είχατε ανακοινώσει για φέτος.

Εννοείται. Η περικοπή γίνεται στο τέλος του χρόνου. Φέτος, ήταν ένα διακύβευμα να μη συμβεί αυτό. Γιατί το λέμε σε όλους τους τόνους: ο πολιτισμός είναι άμεση και πρώτιστη προτεραιότητα της χώρας. Δεν πουλάμε όπλα, δεν πουλάμε αυτοκίνητα, δεν έχουμε βαριά βιομηχανία. Η μόνη «βαριά βιομηχανία» μας είναι ο πολιτισμός. Αν δεν πάρει είδηση το σύνολο του πολιτικού προσωπικού ότι αυτή τη στιγμή ο πολιτισμός είναι συστατικό στοιχείο της ανάπτυξης και δεν είναι παράγωγο ούτε αποπαίδι, ε, δεν πρόκειται το πράγμα να λειτουργήσει. Δυστυχώς, όμως, και φέτος υπήρξε περικοπή στην επιχορήγηση του Εθνικού και αντί για € 1.750.000, στο τέταρτο μισό (η επιχορήγηση δίνεται ανά τρίμηνο), πήραμε € 1.050.000, δηλαδή μείον € 700.000. Επίσης, στο μεταξύ, δημιουργήθηκε και μια μαύρη τρύπα από τις καλοκαιρινές παραγωγές, τον «Κύκλωπα», τις «Τραχίνιες» και τη «Γκόλφω», της τάξης των € 270.000. Υπό αυτά τα νέα οικονομικά δεδομένα, έπραξα το αυτονόητο. Αναπροσάρμοσα την οικονομική μου πολιτική, γιατί πρώτιστο μέλημά μου είναι να μη φύγει ούτε ένας εργαζόμενος από το Εθνικό. Όποιος άνθρωπος ωθείται στην ανεργία αυτή τη στιγμή, είναι σα να μπαίνει στην κόλαση. Και όχι στην «Κόλαση» του Δάντη ή του Μαυρίκιου, αλλά στην κόλαση της καθημερινότητας.

Κόλαση αποδείχτηκε αυτή η «Κόλαση».

Καταρχάς, να διευκρινίσω ότι επρόκειτο για δική μου ιδέα. Και καθόλου δεν ευθύνεται ο Μαυρίκιος για το υψηλό κόστος της παραγωγής. Αλλά ως διευθυντής, με τις υπάρχουσες περικοπές και μείον στο ταμείο, είχα δύο επιλογές: ή να πάω με τον αρχικό σχεδιασμό και στην πορεία να κινδυνέψουν εργασιακές θέσεις ή να αναπροσαρμόσω το πρόγραμμα. Για μένα, η δεύτερη λύση ήταν μονόδρομος.

Όμως, και σε αυτή την περίπτωση μένουν άνθρωποι άνεργοι. Οι ηθοποιοί και οι συντελεστές της «Κόλασης».

Μα, η τελική συνεννόηση με τον Μαυρίκιο ήταν το έργο να πάει για τις 23 Απριλίου. Και μετά είπαμε να πάει 20 κάτι Μαΐου. Γιατί; Γιατί αυτή η παραγωγή θα ήταν η ακριβότερη της σεζόν. Δεν έγινε αποδεκτή η πρόταση. Όμως, δεν κόψαμε την παραγωγή. Τη μεταθέσαμε. Παρόλα αυτά, εγώ σέβομαι την επιλογή του σκηνοθέτη. Εγώ αναλαμβάνω την ευθύνη της μετάθεσης. Ο σεβασμός και η εκτίμησή μου προς το πρόσωπο του Μαυρίκιου είναι δεδομένη. Πιστεύω ότι όταν έχουμε τέτοιες αναταραχές, δεν πρέπει να κυριαρχεί το θυμικό και η έξαρση, αλλά να βλέπουμε τα πράγματα ψύχραιμα. Και ως θεσμικός παράγοντας λέω, εδώ είμαστε, και η αρνητικότητα της στιγμής μπορεί να μεταβληθεί σε θετικότητα. Το θέατρο είναι πάντα ανοιχτό για καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες όπως ο Δημήτρης. Θα βρεθούμε ξανά.

Έχετε κάνει κάποια προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση;

Όταν ο σκηνοθέτης θέτει διορία στο Εθνικό Θέατρο, αυτό είναι άκομψο. Αλλά ας αφήσουμε τα πράγματα να πάρουν το δρόμο τους, ή, όπως λέμε και στην Κρήτη, «να το κοιμηθούμε λίγο». Θεωρώ, πάντως, πως, ειδικά αυτή την περίοδο, εμείς οι καλλιτέχνες δεν πρέπει να έχουμε απώλεια συνείδησης της πραγματικότητας. Δεν μπορεί το Εθνικό Θέατρο να είναι ένα σύμβολο μαξιμαλισμού, τη στιγμή που παντού γύρω μας τα δεδομένα αλλάζουν.

Μα, εσείς κάνατε ένα μαξιμαλιστικό αρχικό προγραμματισμό.

Με τα χρήματα που είχα στα χέρια μου όταν έκανα τον προγραμματισμό, μπορούσα να τα καταφέρω. Επίσης, για να κρατήσεις το προσωπικό σου και τους συμβασιούχους σου, πρέπει να έχεις καλλιτεχνικό έργο, δηλαδή αναπτυξιακή πορεία. Θέλησή μου είναι να «ανοίξει» το Εθνικό Θέατρο γιατί, όταν ήρθα, βρήκα ένα πειραματικό Εθνικό, ένα «κλειστό», εσωστρεφές θέατρο. Με την έννοια ότι οι ίδιοι και οι ίδιοι καλλιτέχνες ανακυκλώνονταν συνεχώς σε ένα κλειστό καλλιτεχνικά κύκλωμα που απέκλειε εκατοντάδες άλλους. Δεν το κατηγορώ ως καλλιτεχνική επιλογή, γιατί όλοι τους ήταν εξαίρετοι. Γι’ αυτό άλλωστε και τους κρατήσαμε τους περισσότερους και εμείς. Αλλά, για μένα, το Εθνικό είναι το σπίτι όλων των Ελλήνων ηθοποιών.

Πόσοι ηθοποιοί βρίσκονται στο μισθολόγιο του Εθνικού;

Όταν ήρθα εδώ, βρήκα 43 ηθοποιούς. Αυτή τη στιγμή, εργάζονται στο Εθνικό 120 με 127 ηθοποιοί. Και σε λίγο, ίσως και λίγοι παραπάνω. Εκ του νόμου, το Εθνικό Θέατρο πρέπει να έχει 100 ηθοποιούς. Δεν τους είχε και αυτό δεν ενοχλούσε κανέναν. Αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να επαναφέρω το μοντέλο του πνευματικού μου πατέρα, του Νίκου Κούρκουλου. Σίγουρα, ο κάθε καλλιτεχνικός διευθυντής έχει μια συγκεκριμένη αισθητική. Όμως, οι προσωπικές μου αγάπες δεν γεμίζουν τις μεγάλες αίθουσες του Εθνικού. Επομένως, πέρα από τις προσωπικές μου αρέσκειες, οφείλω οι παραστάσεις που επιλέγω να απευθύνονται σε όλα τα υποσύνολα των πολιτών, οι οποίοι θα βρίσκουν μία συμμετρική αντιστοιχία των αιτημάτων τους σε έργα μέσα στο ρεπερτόριό μας. Ασχέτως αν δεν συμφωνώ ως Χατζάκης σε αισθητικό επίπεδο με κάποιες. Αλλά, ως καλλιτεχνικός διευθυντής δεν μπορώ να διαφωνώ, όταν από αυτό το θέατρο πρέπει να περάσουν όλοι. Και να δοκιμαστούν. Και αν βρουν το κοινό τους, καλώς.

Ναι, αλλά μήπως στην προσπάθειά σας να απευθυνθείτε στους πολλούς, χαθεί ένα διακριτό στίγμα που θα πρέπει να έχει η πρώτη κρατική σκηνή της χώρας;

Καταρχάς, το φετινό ρεπερτόριο είναι ένας πιλότος για μένα. Περιμένω κι εγώ, όπως και εσείς, να δω πώς θα λειτουργήσει. Δίπλα σε αυτό, βαδίζει και η βασική μου πεποίθηση πως η ζωή είναι πολύ σημαντικότερη από την τέχνη. Η τέχνη μπορεί να είναι η φόρμα, αλλά το περιεχόμενό της προέρχεται από τη ζωή. Επομένως, το όραμα του καλλιτεχνικού διευθυντή οφείλει να συγχρωτίζεται –χωρίς υποχωρήσεις σε θέματα πνευματικά, ποιότητας, αρχών, ιδρυτικού νόμου αυτού του οργανισμού– με την κοινωνία. Δεν μπορώ να έχω κλειστά τα μάτια μου μπροστά στις σύγχρονες τραγωδίες που εκτυλίσσονται δίπλα μας. Αν εμείς οι καλλιτέχνες αποξενωθούμε από αυτό το μαρτυρολόγιο της καθημερινότητας, φοβάμαι ότι μπορεί να δημιουργηθεί μέσα μας μια κατασκευή αμοραλισμού, η οποία ασχολείται μόνο με τη φόρμα της τέχνης και αγνοεί επιδεικτικά το περιεχόμενο της ζωής.

Η «ζωή» κάθε θεατρικής σεζόν ολοκληρώνεται παραδοσιακά Μάιο-Ιούνιο. Έχετε σκεφτεί να επεκτείνετε τη σεζόν για το Εθνικό μέσα στους καλοκαιρινούς μήνες, όπως γίνεται στο εξωτερικό;

Ναι, σας το αποκαλύπτω εδώ στην A.V., εκτός από την Επίδαυρο, το Εθνικό θα κάνει θερινές παραγωγές στην Αττική. Προσπαθώ να δημιουργήσω μια θερινή σκηνή μέσα στην πόλη. Με νέες παραγωγές, σε ανοιχτό χώρο, για όλο αυτό τον κόσμο που παραμένει το καλοκαίρι στην Αθήνα και αποζητά κάτι ποιοτικό. Επίσης, μπορεί να δημιουργήσουμε μια ανοιχτή γραμμή με το Φεστιβάλ Αθηνών, σε επίπεδο συμπαραγωγών ή συστέγασης. Και στην Επίδαυρο, όπου ο θεσμός κατά τη γνώμη μου δεν πάει καλά, θα αιτηθώ να συμμετέχει το Εθνικό με τρεις παραγωγές ανά διετία, με διεθνείς μετακλήσεις μεγάλου κύρους. Ομοίως, προσπαθώ να πετύχουμε μια συνεργασία με το Φεστιβάλ Αρχαίου Θεάτρου των Συρακουσών, όπως και να πάμε πιο κοντά στους κατοίκους των νησιών της άγονης γραμμής.

[Φωτό: Λουκία Μητσάκου]