Τι τρέχει με την «Τερέζ Ρακέν»;

Εδώ και λίγες εβδομάδες η αθηναϊκή θεατρική σκηνή φιλοξενεί ένα «σημαδιακό», σκοτεινό μυθιστόρημα του Εμίλ Ζολά, την «Τερέζ Ρακέν». Σημαδιακό γιατί διέγραψε με έναν απίστευτα λεπτομερή τρόπο το ανθρώπινο συναίσθημα (επιστημονική ανάλυση της ανθρώπινης λειτουργίας, το χαρακτήρισε ο ίδιος), γραμμένο σε μία εποχή που ο άνθρωπος άρχιζε να ανακαλύπτει το μεγαλείο της μηχανής, το ψυχολογικό του βάθος και οι γυναίκες να απελευθερώνονται. Η «Τερέζ Ρακέν» ανεβαίνει στο Θέατρο «Ροές», σε σκηνοθεσία και διασκευή Λίλλυς Μελεμέ, με την Μαρία Κίτσου στον ρόλο της Τερέζ. Μαζί της ο Κώστας Βασαρδάνης και ο Θανάσης Πατριαρχέας ενώ τον ρόλο της κυρίας Ρακέν, ερμηνεύει η Σοφία Σεϊρλή.

Το σκοτεινό μυθιστόρημα «Τερέζ Ρακέν» δημοσιεύτηκε το 1867 και έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο στην πορεία της λογοτεχνίας. Το κοινό των Παρισίων θεώρησε το έργο πορνογραφικό για την ασυμβίβαστη απεικόνιση του γυναικείου ερωτισμού. Η ακρότητά του μεταμορφώνει τη θεατρική τέχνη, ανοίγοντας την γκάμα της προς ακραίες συμπεριφορές, που μέχρι τότε αποτελούσαν ταμπού. Το θέμα της Τερέζ Ρακέν, έγινε αγαπημένο αντικείμενο της μετέπειτα λογοτεχνίας του θεάτρου άλλα και του κινηματογράφου, δίνοντας αρκετά αριστουργήματα, που απασχόλησαν κοινό και κριτικούς. Στην ιστορία του Ζολά, βασίστηκαν πολλές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, από την «βωβή» Τερέζ Ρακέν του Ζακ Φέηντερ, την ταινία «InSecret» του Τσάρλυ Στράτον, με την βραβευμένη με 2 Όσκαρ, Τζέσικα Λανγκ και την κορεάτικη «Δίψα» του Παρκ Τσαν Γουκ.

«Έκανα απλούστατα μια ψυχολογική μελέτη δύο σωμάτων.
Ακριβώς σαν τον χειρουργό πάνω από τα νεκρά σώματα».
Εμίλ Ζολά

Το έργο
Βρισκόμαστε στη Γαλλία, 19ος αιώνας: Ανάμεσα σε τοίχους που στάζουν απ’ την υγρασία, εγκλωβισμένη σε μια ασφυκτική καθημερινότητα, η Τερέζ μεγαλώνει με τον ασθενικό Καμίγ, σύζυγοκαι ξάδερφό της, και την υπερπροστατευτική θεία της, κυρία Ρακέν. Ο χρόνος κυλά και εκείνη βυθίζεται σε μία ανυπόφορη στασιμότητα μέσα στον παγερό «οικογενειακό τάφο», που είναι αναγκασμένη να ζει. Η απρόσμενη γνωριμία της με τον Λοράν, παιδικό φίλο του συζύγου της, ξυπνάει ακαριαία το πάθος μέσα στην σκοτεινή άβυσσο των ματιών της. Παραδίδεται στην αιματώδη ιδιοσυγκρασία του στιβαρού άντρα και η ακόρεστη λαχτάρα της για ζωή γίνεται παραφορά. Η παρουσία του κυριεύει τους νευρώνες της, λυγίζοντας και υπερνικώντας κάθε δισταγμό προς την απαγορευμένη έλξη του.

Τα ζωώδη ένστικτα απελευθερώνονται. Γεννούν ένα εφιαλτικό παιχνίδι απόλυτης ηδονής και οδύνης. Ο εραστής προσφέρει το αίμα του και η ερωμένη τα νεύρα της. Οι δυο τους προκαλούν την πιο επικίνδυνη χημική ένωση, που ρυθμίζει τον μηχανισμό της ύπαρξής τους. Τα όνειρα γίνονται μια εφιαλτική πραγματικότητα. Το κορίτσι που ανατράφηκε για να δίνει φάρμακα, τώρα θα εθιστεί στον κίνδυνο και την ωμότητα.

Σκηνοθεσία, ηθοποιοί, συνεργάτες

Η Λίλλυ Μελεμέ σε μία ακόμα συνεργασία με την Μαρία Κίτσου (βραβευμένη με το βραβείο Μελίνα Μερκούρη, 2012), μετά την μεγάλη επιτυχία τους «Δεσποινίδα Τζούλια» του Στρίντμπεργκ, στο Νέο Θέατρο Κατερίνας Βασιλάκου, το 2016. Μαζί με την Μαρία Κίτσου, βρίσκονται επί σκηνής, ο βραβευμένος με βραβείο Χορν, Κώστας Βασαρδάνης και ο πολλά υποσχόμενος νέος ηθοποιός Θανάσης Πατριαρχέας. Τον εμβληματικό ρόλο της κυρίας Ρακέν επισφραγίζει με την εμπειρία της, η -για μια ακόμη φορά- συγκινητική Σοφία Σεϊρλή. Η θεατρική διασκευή της Λίλλυς Μελεμέ, κινείται πάνω στην λεπτή γραμμή ανάμεσα στην αφήγηση και την δράση. Τέσσερις ηθοποιοί, συνεχώς επί σκηνής, ξετυλίγουν το νήμα της ιστορίας και βουτούν στον σκληρό κόσμο του Ζολά, μέσα από το ευρηματικό σκηνογραφικό πρίσμα του Κωνσταντίνου Ζαμάνη και τους αριστοτεχνικούς φωτισμούς της Μελίνας Μάσχα, συνθέτοντας μοναδικά την σκοτεινή αισθητική της εποχής του Έργου. Κυρίαρχο ρόλο στην παράσταση, διαδραματίζει η πρωτότυπη μουσική σύνθεσή του Μίνου Μάτσα, ολοκληρώνοντας την απόκοσμη ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος του Ζολά.

Ζητήσαμε από τους ηθοποιούς της παράστασης να μας μιλήσουν για τον ρόλο τους ο καθένας, το έργο και την «επόμενη μέρα» τους:

Μαρία Κίτσου

Ποια είναι η ηρωίδα σας;
Η ηρωίδα μου είναι μία γυναίκα που δεν ήταν ποτέ κοριτσάκι. Η Τερέζ Ρακέν ορφανή, μεγαλώνει κάτω από την ασφυκτική σκέπη της θείας της, μαζί με τον ασθενικό και καχεκτικό ξάδελφό της, τον οποίο και προορίζεται να παντρευτεί. Είναι μία γυναίκα που έχει αποφασίσει η θεία της για τη ζωή της. Ζει μία ζωή καταπιεσμένη, αυστηρή, χωρίς ελευθερία, χωρίς να μπορεί να εκφράσει τα έντονα πάθη της και τα ένστικτα της. Αντιθέτως, εκπαιδεύεται στην υποκρισία και την αποχαύνωση, στο να μην έχει δική της θέληση, γνώμη και δικαίωμα επιλογής. Όταν λοιπόν αυτή η τόσο έντονη προσωπικότητα, ξαφνικά γνωρίζει τον πόθο και τον έρωτα, η έκρηξη της είναι αποκαλυπτική. Δεν λογαριάζει τίποτα και κανέναν και όταν έρθει η στιγμή να γυρίσει στην αβίωτη ζωή που ζούσε, θα οδηγηθεί στο έγκλημα, προσπαθώντας να κρατήσει με νύχια και δόντια το κομματάκι της ελευθερίας και της σεξουαλικής αφύπνισης πού γεύτηκε. Φυσικά, οι συνέπειες της πράξης της, ξεπερνούν τα όρια του ανθρώπινου νου και φτάνουν στα όρια του υπερφυσικού, ψυχολογικού θρίλερ, γιατί οι τύψεις δεν ανήκουν μόνο στο ψυχολογικό επίπεδο, αλλά σωματοποιούνται. Δεν θεωρώ ότι η Τερέζ Ρακέν ειναι ένας εγκληματικός χαρακτήρας, είναι ένας ακραίος, αλλά βαθιά ανθρώπινος αντιήρωας που περνάει μία τρομερή κόλαση, όσο είναι ζωντανή και μόνο ο θάνατος μπορεί να τη λυτρώσει από την αθλιότητα/εξαθλίωση, στην οποία έχει οδηγηθεί στη ζωή της. Για μένα, είναι ένας συναρπαστικός και  αμφιλεγόμενος χαρακτήρας. Ένα δαιμονικό αλλά και τόσο ανθρώπινο ον που με συγκινεί πολύ, γιατί δεν αγαπήθηκε ποτέ πραγματικά, ούτε έμαθε πραγματικά να αγαπάει. Υπάρχει μεγαλύτερη δυστυχία από αυτό; Και δεν λέω καμιά σοφία θεωρώ, ότι δεν γεννιόμαστε κακοί, ή ανήθικοι από τη φύση μας. Προσπαθώ λοιπόν, μέσα από τη δουλειά μου, άλλοτε σαν ψυχολόγος, άλλοτε σαν ανατόμος να βρω τους λόγους που σπρώχνουν κάποιους ανθρώπους( γιατί άλλοι άνθρωποι θα αντιδρούσαν διαφορετικά υπό τις ίδιες συνθήκες) σε αποτρόπαιες πράξεις. Μελετώ τον μηχανισμό της σκέψης τους.

Πώς θα την σκιαγραφούσατε στη σημερινή εποχή;
Ως μία γυναίκα βαθιά καταπιεσμένη από το οικογενειακό της περιβάλλον, τον κοινωνικό περίγυρο. Μία γυναίκα καταδικασμένη να ζει μία ζωή που δεν διάλεξε, που αποφάσισαν άλλοι για αυτήν. Μία γυναίκα παγιδευμένη σε έναν αδιέξοδο, δυστυχισμένο γάμο, χωρίς καμία χαρά, καμία ελπίδα για διαφυγή. Θα την περιέγραφα ως μία γυναίκα της διπλανής πόρτας, η οποία είναι αόρατη, σε όλους και ζει μόνη της την προσωπική της φυλακή και κόλαση, η οποία όταν καταφεύγει σε κάτι απενεννοημένο, είτε να το σκάσει από ένα γάμο - καταδίκη, αφήνοντας πίσω τα παιδιά της, φεύγοντας με τον πρώτο τυχόντα, είτε να καταφύγει στο φόνο του καταπιεστή της. Όλοι οι γείτονες λένε, πόσο καλή και ήρεμη ήταν και ότι δεν είχε δώσει ποτέ κανένα δικαίωμα. Δεν έδωσε, γιατί δεν είχε ποτέ κανένα δικαίωμα. Ας μη γελιόμαστε, όσο και να έχει προχωρήσει η κοινωνία μας και πρακτικά και θεωρητικά να έχει αναβαθμιστεί ο ρόλος της γυναίκας, δεν απολαμβάνει τα ίδια δικαιώματα, ακόμα και αν κατέχει την ίδια θέση στον επαγγελματικό τομέα, με κάποιον άνδρα συνάδελφό της. Και όλα αυτά συμβαίνουν στον υποτίθεται προηγμένο δυτικό πολιτισμό. Στον ανατολικό κόσμο, τα εγκλήματα κατά των γυναικών είναι απάνθρωπα και αδιανόητα. Ξεπερνούν και την πιο νοσηρή φαντασία και αυτό είναι κάτι που πρέπει να μας κινητοποιήσει και να μας κάνει να δράσουμε όπως και όσο μπορούμε.

Η αγαπημένη σας σκηνή ή ατάκα στο έργο.
Η αγαπημένη μου σκηνή και στο μυθιστόρημα, αλλά και στην παράσταση είναι η συγκλονιστική σκηνή του φινάλε. Δεν θα σας το αποκαλύψω αλλά με συγκινεί τόσο πολύ, σα να συμβαίνει σε μένα την ίδια προσωπικά, κάθε μέρα, σα να είναι η πρώτη φορά. Η επώδυνη συνειδητοποίηση μιας ρημαγμένη ζωής, και ο μονόδρομος προς τη λύτρωση με μία ακραία και διεστραμμένη πράξη αγάπης.

Μετά την Τερέζ Ρακέν, τι;
Μετά την Τερέζ Ρακέν, θα συνεργαστώ ξανά με τη Λίλλυ Μελεμέ στην Ορέστεια που θα παρουσιάσει το Εθνικό θέατρο στην Επίδαυρο. Πρόκειται για μία πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση. Οι τρεις τραγωδίες της τριλογίας της Ορέστειας, θα σκηνοθετηθούν από τρεις γυναίκες σκηνοθέτιδες. Η Ιώ Βουλγαράκη θα αναλάβει τον Αγαμέμνονα, η Λίλλυ Μελεμέ τις Χοηφόρους, στις οποίες θα υποδυθώ την Ηλέκτρα και η Γεωργία Μαυραγάνη τις Ευμενίδες. Επίσης, τον Ιανουάριο του 2020, θα πραγματοποιηθεί ένα πολύ μεγάλο μου όνειρο, καθώς θα υποδυθώ τη Λαίδη Μάκβεθ στο πλευρό του Δημήτρη Λιγνάδη, που θα σκηνοθετήσει και θα αναλάβει τον ομώνυμο ρόλο, στο σπουδαίο αυτό έργο, που θα ανέβει στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά. Επίσης, θα πραγματοποιήσω την πρώτη μου σκηνοθετική απόπειρα πάνω σε ένα αμετάφραστο πολύ σημαντικό κείμενο της μεταελισσαβετιανής περιόδου. Είναι κάτι που ονειρεύομαι χρόνια, άλλωστε η αλήθεια είναι ότι έδωσα και μπήκα στο Εθνικό Θέατρο για να γίνω σκηνοθέτης ελλείψει σχολής σκηνοθεσίας. Βαθιά μέσα μου ξέρω ότι μόνο μέσω της σκηνοθεσίας θα νιώσω πλήρης ως δημιουργός.

Κώστας Βασαρδάνης

Ποιος είναι ο ήρωάς σας;
Ο Καμίγ είναι ο πρώτος ξάδελφος της Τερέζ και ταυτόχρονα ο σύζυγός της , αφού η μητέρα του, η κυρία Ρακέν, αποφάσισε να τους παντρέψει. Αποτελούν λοιπόν οι τρεις τους μια ιδιόμορφη οικογένεια, ένα μάλλον κλειστό κύκλωμα. Εξαρτημένοι ο ένας από τον άλλον, αγαπιούνται, μισιούνται, κρύβουν σκέψεις κι επιθυμίες. Ο Καμίγ, φιλάσθενος από μικρός  και υπό την κυριαρχική αγάπη της μάνας του, παραμένει μεγαλώνοντας ένα «μεγάλο παιδί».

Πώς θα τον σκιαγραφούσατε στη σημερινή εποχή;
Ρισκάροντας να παρεξηγηθώ λίγο θα απαντήσω ότι όσο πιο πολύ δούμε τον Καμίγ «στον καιρό του» κι όχι «στον καιρό μας», τόσο καλύτερα θα καταλάβουμε, ο καθένας για λογαριασμό του, ποιος θα μπορούσε να είναι σήμερα. Η απόσταση μας βοηθάει να σκεφτούμε και να αισθανθούμε καλύτερα. 

Η αγαπημένη σας σκηνή ή ατάκα στο έργο.
Μια σκηνή που με συγκινεί στο έργο είναι αυτή που οι τρεις «φίλοι» πάνε εκδρομή στα νησάκια του Σεν Ουάν , όπου και θα συμβεί η δολοφονία του Καμίγ από τους δύο παράνομους εραστές. Ο Καμίγ, ανυποψίαστος για το τι θα επακολουθήσει, χαίρεται που έχει βγει βόλτα, θαυμάζει τη φύση, φλυαρεί, αστειεύεται. Οι τελευταίες στιγμές ενός μεγάλου παιδιού. 

Μετά την Τερέζ Ρακέν, τι;
Τον Μάιο θα συμμετάσχω στα «Μελίσσια» του Αλέξη Σταμάτη που θα ανέβουν στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Γιώργου Παλούμπη και με πολύ αξιόλογους συναδέλφους στους υπόλοιπους ρόλους: Τη Λήδα Πρωτοψάλτη, τον Νίκο Χατζόπουλο,τη Μαρία Κεχαγιόγλου, τον Νίκο Αρβανίτη και τη Νεφέλη Κουρή.

Θανάσης Πατριαρχέας

Ποιος είναι ο ήρωάς σας;
Ο Λοράν είναι ένας αδίστακτος πολυσχιδής νέος. Πασχίζει μέσα απ’τα σκοτάδια του να βρει μια ρωγμή προς το φως. Δεν ξέρω αν τα καταφέρνει, είναι κάθε μέρα μια διαρκής αναζήτηση ένα αέναο βύθισμα.

Πώς θα τον σκιαγραφούσατε στη σημερινή εποχή;
Δεν μπορώ εύκολα να βρω την ακριβή αντιστοίχιση με το σήμερα καθ’ότι η εποχή και το κίνημα του ρομαντισμού ήταν γεμάτα επανάσταση, πάθος για το ιδεατό, αναζήτηση για το μη εφικτό. Δεν τα αφουγκράζομαι έτσι στη σύγχρονη ζωή μας τη γεμάτη ταχύτητα, ευκολία, απομόνωση και ματαίωση.

Η αγαπημένη σας σκηνή ή ατάκα στο έργο.
«Τι είναι στενό σκοτεινό και υγρό και μυρίζει σα χώμα νωπό.» Ατάκα της Τερέζ που διασχίζει όλο το έργο και μας οδηγεί στην εικόνα της φθαρτής μας φύσης και την πάλη του έρωτα να νικήσει τον θάνατο.

Μετά την Τερέζ Ρακέν, τι;
Ο θάνατος. Μια κωμωδία. Διακοπές.

Είσαστε η κυρία Ρακέν που δίνει το όνομά της και στον τίτλο του έργου. Ποια είναι η ηρωίδα σας;
Η Κυρία Ρακέν, είναι μια εμπόρισσα ψιλικών από την Βερνόν. Χήρεψε νωρίς και πούλησε το μαγαζί της εξασφαλίζοντας ένα καλό κεφάλαιο που της απέφερε ένα ετήσιο εισόδημα από τους τόκους. Μια γυναίκα ξύπνια, δυνατή και ικανή. Χήρα, μεγάλωσε μόνη της τον φιλάσθενο γιό της με υπερβολική αγάπη και φροντίδα. Ανέλαβε και την ανιψιά της από πολύ μικρή, την οποία πάντρεψε με τον γιό της, προκειμένου να του εξασφαλίσει μια καλή «νοσοκόμα» (την είχε εκπαιδεύσει έτσι από μικρό κοριτσάκι). Η Κυρία Ρακέν οργάνωνε τη ζωή του γιου και της ανιψιάς της έτσι που να βολεύει το συμφέρον της δικής της ζωής! Μια γυναίκα αυταρχική, εγωκεντρική! Γλυκιά και χαμογελαστή επιφανειακά, αλλά κατά βάθος σκληρή και υπολογίστρια!

Πώς θα την σκιαγραφούσατε στη σημερινή εποχή;
Αυτό το μοντέλο της μάνας, της χειριστικής, το συναντάμε πολύ συχνά και σήμερα, σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Η γυναίκα που μεγαλώνει μόνη της το αγόρι της, το λατρεύει!… αλλά διαλέγει εκείνη και του επιβάλλει το πως θα ζήσει. Του προσφέρει τα πάντα, αλλά τον πνίγει με την τόση αγάπη της και τελικά τον ευνουχίζει!

Η αγαπημένη σας σκηνή ή ατάκα στο έργο.
«Μην κάνεις θόρυβο κάτσε ήσυχη», μια φράση που λέω συνέχεια στην καημένη την Τερέζ....στο πρώτο μέρος του έργου, φράση που καθορίζει την Τερέζ, η οποία στο δεύτερο μέρος του έργου αναποδογυρίζει την ζωή της οικογένειας Ρακέν!

Μετά την Τερέζ Ρακέν τι;
Πριν και συγχρόνως με την Κυρια Ρακέν, παίζω Δευτερότριτα για 2η σεζόν την κ. Αμέλια στο «Χελιδόνι». Όσο για το μετά, λίγο νωρίς για να απαντήσω.     

Περισσότερες πληροφορίες στο City Guide της Athens Voice.