Ζαμπίνε Χογκρέφε: Μια «Φόνισσα» στη σκηνή της Λυρικής
Η γερμανίδα σοπράνο μάς εξηγεί τον ρόλο της τρομακτικής παιδοκτόνου στην εμβληματική όπερα του Λέος Γιάνατσεκ, «Γενούφα», που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα
«Η Ζαμπίνε Χογκρέφε ήταν μια ιδανική Ηλέκτρα. Με το πολυεπίπεδο ηχόχρωμα της φωνής της, μας έκανε κοινωνούς των ψυχολογικών μεταπτώσεων της ηρωίδας και με τον υστερικό χορό της –το βαλς του θανάτου– κυριολεκτικά μας καθήλωσε. Μακάρι να την ξαναδούμε σύντομα…». Αυτά γράφαμε πέρυσι, τέτοια εποχή, για τη γερμανίδα υψίφωνο και την εκπληκτική ερμηνεία της στην όπερα του Ρίχαρντ Στράους.
Και να, λοιπόν, που η Λυρική μάς έκανε το χατίρι και ένα χρόνο αργότερα η Ζαμπίνε Χογκρέφε επιστρέφει, αυτή τη φορά για να πρωταγωνιστήσει στο αριστούργημα του Λέος Γιάνατσεκ, «Γενούφα», που για πρώτη φορά παρουσιάζεται στην Ελλάδα. Στη νέα παραγωγή της ΕΛΣ, σε σκηνοθεσία της, επίσης Γερμανίδας, Νίκολα Ράαμπ, η Χογκρέφε ερμηνεύει την Kostelnicka Buryjovka, νεωκόρισσα του χωριού και μητριά της Γενούφα, έναν χαρακτήρα-κλειδί για την εξέλιξη του δράματος, αφού οι αποφάσεις της καθορίζουν τη ζωή και τον θάνατο όλων των υπολοίπων.
Κατεβαίνοντας προς το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, για να συναντήσω τη Ζαμπίνε Χογκρέφε μια μέρα μετά την άφιξή της στην Αθήνα, τη φανταζόμουν επιβλητική και απόμακρη –κάπως σαν τις βαγκνερικές ηρωίδες που ερμηνεύει. Η χαμογελαστή ξανθιά γυναίκα, όμως, που με πλησίασε και μου έσφιξε με θέρμη το χέρι απείχε πολύ από τα στερεότυπα που είχα στο μυαλό μου.
Ο πρώτος ήχος που έπιασε το μαγνητόφωνό μου, όταν πάτησα το On, ήταν το τρανταχτό γέλιο της. «Μήπως να βάλω κι εγώ το Google translator;» αστειεύτηκε, πιστεύοντας ότι τα αγγλικά της δεν είναι τόσο καλά – παρεμπιπτόντως, μια χαρά ήταν...
Ζαμπίνε Χογκρέφε
Είχαμε τη χαρά να σας απολαύσουμε πέρυσι στην «Ηλέκτρα» του Ρίχαρντ Στράους. Σας άφησε καλές εντυπώσεις η πρώτη σας εμφάνιση στην Ελλάδα;
Εξαιρετικές! Το θέατρο, ο κόσμος, η παραγωγή, όλα ήταν τέλεια. Είχα πραγματικά εντυπωσιαστεί από την ορχήστρα της Λυρικής και μ’ άρεσε πολύ ο μαέστρος (σ.σ. αναφέρεται στον Βασίλη Χριστόπουλο). Πιστεύω δε ότι μου φέρατε τύχη! Το 2017 ήταν «χρονιά Ηλέκτρας» για μένα. Λίγους μήνες μετά αντικατέστησα, την τελευταία στιγμή, τη σοπράνο της πρώτης διανομής και βρέθηκα να ερμηνεύω το ρόλο για πρώτη φορά στη σκηνή της ΜΕΤ.
Η «Γενούφα» του Λέος Γιάνατσεκ είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό, μιας και ανεβαίνει για πρώτη φορά στην ελληνική σκηνή. Αν κάποιος σας ρωτούσε τι το ξεχωριστό έχει αυτή η όπερα, τι θα του απαντούσατε; Γιατί δεν θα πρέπει να τη χάσει;
Πρώτα για τη μουσική της. Είναι μια όπερα με έντονα λυρικά στοιχεία αλλά με απίστευτα γρήγορους ρυθμούς – άλλωστε διαρκεί λίγο, περίπου 2 ώρες. Δεν θα ακούσετε τις μεγάλες μελωδικές άριες του ιταλικού μπελκάντο, έστω κι αν η «Γενούφα» θεωρείται η τσέχικη «απάντηση» στο κίνημα του βερισμού. Η μελωδία στον Γιάνατσεκ δεν έρχεται μέσα από τη φωνή του τραγουδιστή αλλά από την ορχήστρα. Κάθε λέξη που αρθρώνει, όμως, σημαίνει κάτι. Έπειτα είναι και το θέμα της. Η σκληρή αλλά βαθιά ανθρώπινη ιστορία των τριών γυναικών –γιαγιά, μητριά κι θετή κόρη– είναι ένα δράμα με βίαιες συγκρούσεις και έντονες συγκινήσεις, μια ρεαλιστική απεικόνιση της κλειστοφοβικής κοινωνίας ενός μικρού χωριού της Μοραβίας και των εθίμων που διαμορφώνουν την προσωπικότητα των πρωταγωνιστριών του και καθορίζουν τη ζωή και τις πράξεις τους.
Κάνατε πρόσφατα το ντεμπούτο σας στη «Γενούφα», στην όπερα της Ντιζόν, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές για την ερμηνεία σας στο ρόλο της νεωκόρισσας. Μιλήστε μας για τον χαρακτήρα αυτόν. Γιατί κατά τη γνώμη σας θεωρείται πιο σημαντικός από αυτόν της κεντρικής ηρωίδας του έργου;
Γιατί είναι ένας συναρπαστικός χαρακτήρας που εξελίσσεται. Η Κοστελνίτσκα, η νεωκόρισσα της εκκλησίας του χωριού, είναι μια δυνατή, αυταρχική γυναίκα, που ελέγχει τα πάντα και θεωρεί τον εαυτό της θεματοφύλακα αξιών στη μικρή κοινωνία που ζει. Όταν ο νεαρός Λάτσα, αν και ερωτευμένος με τη Γενούφα, αρνείται να νομιμοποιήσει το παιδί που περιμένει από τον αδελφό του, η Κοστελνίτσκα τρομοκρατείται στην ιδέα ότι η θετή της κόρη δεν θα έχει πια «πρόσωπο» στην κοινωνία, ούτε θα μπορέσει ποτέ να παντρευτεί. Αναλογιζόμενη την ιστορία του δικού της γάμου, ξεπερνά τα ηθικά της διλήμματα και παίρνει για λογαριασμό της Γενούφα την πιο ανήθικη απόφαση. Να γίνει η φόνισσα ενός αθώου παιδιού για να σώσει την υπόληψη της θετής της κόρης – και τη δική της. Ψυχρή, υπολογίστρια, αναλαμβάνει πλήρως την ευθύνη, όταν το αποτρόπαιο έγκλημα αποκαλύπτεται και δέχεται αδιαμαρτύρητα την κατακραυγή όλων. Το σχέδιό της έχει πετύχει. Η Γενούφα είναι και πάλι μια «αποδεκτή» νύφη…
Προσπαθήσατε να καταλάβετε τη γυναίκα αυτή, για να στηρίξετε την ερμηνεία σας;
Ναι, αν και γενικά, δεν θέλω να διαμορφώνω εκ των προτέρων δική μου άποψη, προτιμώ να είμαι ουδέτερη, για να μπορώ να κατανοήσω την οπτική του σκηνοθέτη, να χτίσω μαζί του το ρόλο, πριν προσθέσω κάποιο δικό μου προσωπικό στίγμα.
Ανήκετε στο κλειστό κλαμπ των υψιφώνων που μπορούν να τραγουδήσουν τους απαιτητικούς γυναικείους ρόλους στις όπερες του Βάγκνερ, επομένως γνωρίζετε καλά τη μουσική του. Βρίσκετε κοινά σημεία με τη μουσική του Γιάνατσεκ;
Πολλοί λένε ότι ο Γιάνατσεκ χρησιμοποιεί «καθοδηγητικά μοτίβα», Leitmotive, όπως και ο Βάγκνερ. Όμως στον Γιάνατσεκ η επανάληψη ενός μουσικού θέματος συνδέεται με μια ατμόσφαιρα, μια κατάσταση, ένα συναίσθημα που επανέρχεται στην εξέλιξη της πλοκής, δεν «ανήκει» σε ένα πρόσωπο, όπως συμβαίνει στον Βάγκνερ.
Αντιμετωπίσατε δυσκολίες στη μελέτη του ρόλου; Είναι τόσο δύσκολη η μουσική του, όσο λένε;
Προσωπικά, δυσκολεύτηκα αρκετά. Ξεκίνησα από τη γλώσσα, γράφοντας πάνω στο λιμπρέτο την προφορά της κάθε λέξης, έπειτα βρήκα το ρυθμό κάθε φράσης και μετά έμαθα τη μουσική! Κάθε λέξη της τσέχικης γλώσσας έχει μια ιδιαίτερη μουσικότητα πάνω στην οποία έχει στηριχθεί όλο το προσωπικό ιδίωμα του Γιάνατσεκ. Μελετώντας τον ρόλο μου έμαθα, για παράδειγμα, ότι απαγορεύεται να τραγουδώ τραβώντας στο τέλος τις νότες στο τέλος, γιατί αλλάζει όλο το νόημα. Οι λέξεις μου πρέπει να είναι απότομες, κοφτές… (τραγουδά μια μουσική φράση από τη «Γενούφα» πρώτα με τον… σωστό τρόπο και μετά με τον κλασικό, οπερατικό τρόπο, σχολιάζοντας ξεκαρδισμένη στα γέλια, ότι ακούγεται ωραία αλλά δυστυχώς δεν είναι τσέχικα…). Από την άλλη, έχουμε και τον ρυθμό της μουσικής του Γιάνατσεκ. Για να καταλάβετε, ο μαέστρος στη «Γενούφα» που κάναμε στην Ντιζόν, είχε επιλέξει να δώσει ένα εξαιρετικά γρήγορο τέμπο στην ορχήστρα. Στη διάρκεια των προβών, όμως, μας ομολόγησε πως, αν και Τσέχος στην καταγωγή, μερικές φορές του ήταν αδύνατον να προφέρει τόσες δύσκολες λέξεις, τόσο γρήγορα, πόσο μάλλον τραγουδιστά! Ελπίζω ο μαέστρος μας εδώ –ο Λουκάς Καρυτινός– να μας διευκολύνει κρατώντας λίγο πιο αργό τέμπο!
Το έργο της Μαρίας Ζαβάκου για τον ψηφιακό εκφοβισμό και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η νέα γενιά ανεβαίνει στη σκηνή σε σκηνοθεσία Γιολάντας Μαρκοπούλου
15°
