Μπορεί η «Τόσκα» της ΕΛΣ να είναι καλύτερη από αυτή της Metropolitan Opera;

Αυτό ομολογώ δεν το είχα ξανακάνει, να παρακολουθήσω δύο διαφορετικές παραστάσεις της «Τόσκα» με διαφορά ενός 24ώρου. Να όμως που συνέβη, καθώς συμπτωματικά, μια μέρα μετά την πρεμιέρα της Λυρικής στις 26 Ιανουαρίου, ακολούθησε μια ακόμα «Τόσκα», αυτή τη φορά στο Μέγαρο στο πλαίσιο των ζωντανών μεταδόσεων από τη Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης. Λυρικό overdose! Οι συγκρίσεις αναπόφευκτες, όμως −όσο παράξενο κι αν ακουστεί− η λιτή, ασπρόμαυρη αισθητική της ελληνικής παραγωγής με άγγιξε πολύ περισσότερο από τα ασύλληπτου πλούτου σκηνικά και κοστούμια της άρτιας αλλά αφόρητα ακαδημαϊκής παράστασης της ΜΕΤ... 

Η σκηνοθεσία
Με την «Τόσκα» του Τζάκομο Πουτσίνι σε αναβίωση της σκηνοθεσίας του Νίκου Σ. Πετρόπουλου ‒πρωτοπαρουσιάστηκε το 2007‒ από τον Ίωνα Κεσούλη συνεχίζεται το φετινό αφιέρωμα της ΕΛΣ στον καλλιτεχνικό διευθυντή της Στέφανο Λαζαρίδη, που τόσα πρόσφερε στη σύντομη θητεία του.

Η παραγωγή αυτή μεταφέρει χρονικά τη δράση του έργου από το 1800, εποχή των Ναπολεόντειων πολέμων, στην περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως σημείωνε τότε ο Στέφανος Λαζαρίδης, «η μετατόπιση του ιστορικού πλαισίου δεν επηρεάζει το βασικό θέμα της όπερας, που αφορά τα συναισθήματα και τις επιθυμίες των τριών βασικών χαρακτήρων. Φιλοδοξεί όμως να φέρει στο νου εικόνες πολύ πιο οικείες σε όλους μας, από συνθήκες που οι παλιότεροι έχουν ζήσει και οι νεότεροι έχουν ακούσει από αφηγήσεις και δει μέσα από ντοκιμαντέρ και τον κινηματογράφο». Πράγματι, το χρονικό αυτό άλμα δεν ξενίζει καθόλου. Αντίθετα.

Η  υπόθεση της όπερας είναι γνωστή. Ο αντιμοναρχικός ζωγράφος και φλογερός εραστής της ντίβας της όπερας Φλόρια Τόσκα, Μάριο Καβαραντόσσι, συλλαμβάνεται εξαιτίας των πολιτικών του φρονημάτων από το βαρόνο Σκάρπια, αρχηγό της αστυνομίας της Ρώμης. Το αντάλλαγμα που ζητά ο τελευταίος από την Τόσκα για να τον ελευθερώσει είναι μια ερωτική συνεύρεση μαζί της. Εκείνη υποκύπτει στον εκβιασμό αλλά, όταν την πλησιάζει, τον σκοτώνει. Καταδιωκόμενη από την αστυνομία, αυτοκτονεί πέφτοντας από τις επάλξεις του φρουρίου των φυλακών, εκεί όπου λίγο νωρίτερα έχει εκτελεστεί ο Καβαραντόσσι.

Στην παράσταση της Λυρικής «σκηνοθετική αδεία» η κατάλυση της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας το 1800 από τους μοναρχικούς βρίσκει το ανάλογό της στην κατάληψη της Ρώμης από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής το 1944. Ο ιδεολόγος Μάριο γίνεται προστάτης των φυγάδων αντιστασιακών και ο Σκάρπια αρχηγός της Γκεστάπο. Εδώ, το τέλος της τυραννικής του εξουσίας επέρχεται, όχι με τη νίκη του Ναπολέοντα στη μάχη του Μαρένγκο που αναφέρει το λιμπρέτο, αλλά με τις αιματηρές μάχες του Μόντε Κασσίνο που οδήγησαν στην ήττα του Άξονα στην Ιταλία και την είσοδο των συμμάχων στην Αιώνια Πόλη. Ιστορικές στιγμές μπλεγμένες στη μυθοπλασία που απέχουν μεταξύ τους ενάμιση αιώνα, όμως εξίσου βίαιες και ζοφερές, γι' αυτό και τόσο πειστικές.

Η «Τόσκα» δεν είναι απλά μια ερωτική ιστορία. Είναι ένα σκοτεινό δράμα, γεμάτο βία, σαδισμό, εντάσεις και ανατροπές που κρατά τον ακροατή-θεατή σε διαρκή εγρήγορση. Ένα αληθινό θρίλερ. Αυτήν ακριβώς τη συγκρουσιακή διάσταση θέλησε να τονίσει ο Νίκος Πετρόπουλος. Προσέγγισε το έργο ρεαλιστικά, χωρίς ωραιοποιήσεις, και επέλεξε να αφαιρέσει παντελώς από το θέαμα το χρώμα δημιουργώντας ένα απέριττο αλλά υποβλητικό σκηνικό στο γκρι του τσιμέντου. Μαζί με τα 40s κοστούμια που σχεδίασε, όλα σε μαύρο ή λευκό, και την καθοριστική συμβολή του Τζουζέππε ντι Όριο με τους ατμοσφαιρικούς φωτισμούς του, μας πρόσφερε εικόνες μοναδικής καλαισθησίας που παραπέμπουν στο film noir και στις ασπρόμαυρες ταινίες του ιταλικού νεορεαλισμού.

Οι ερμηνείες
H Τσέλια Κοστέα έχει μια ιδιαίτερη σχέση με την Φλόρια Τόσκα. Είναι ένας δύσκολος ρόλος που αγαπά ωστόσο, και ερμηνεύει συχνότερα από όλους ‒ πρόσφατα με μεγάλη επιτυχία στη Γαλλία και τη Γερμανία.  Ίσως γι' αυτό, παρά το σοβαρότατο πρόβλημα στη μέση που αντιμετώπιζε και την ανάγκασε τη βραδιά της πρεμιέρας να περιορίσει αισθητά τις κινήσεις της πάνω στη σκηνή, έκανε την υπέρβαση ‒άθλο θα το έλεγα καλύτερα‒ και μας χάρισε μια μεγαλόπρεπη, δυναμική, συγκινητική «Τόσκα», γεμάτη αγάπη, πάθος, δραματικές κορυφώσεις, αλλά και ελαφράδα όπου ο ρόλος το απαιτούσε, χωρίς η φωνή της να προδίδει στο ελάχιστο την προσπάθεια που εμφανώς κατέβαλε να αντέξει τον πόνο. Το θερμότατο χειροκρότημα που κέρδισε επάξια, τόσο στο υπέροχο «Vissi d' Arte» της όσο και στο φινάλε της παράστασης, ελπίζουμε να την αποζημίωσε...

Δίπλα της, ως Μάριο Καβαραντόσσι, ένας παλιός μας γνώριμος, ο γοητευτικός τσέχος τενόρος Πάβελ Τσέρνοχ ‒ πρωταγωνιστούσε το 2009 στην επεισοδιακή «Ρουσάλκα» του Ντβόρζακ με το πολυσυζητημένο ανδρικό φιλί... Αν και δοκίμαζε για πρώτη φορά τις δυνάμεις του στον απαιτητικό αυτό ρόλο, μας κέρδισε με τη γλυκύτητα της φωνής του, την άριστη τεχνική και την ερμηνεία του. Μακάρι να τον ακούμε πιο συχνά...

Ντεμπούτο όμως έκανε στο ρόλο του Σκάρπια και ο διεθνής μας βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός. Φωνητικά ήταν, όπως πάντα, έξοχος. Η ερμηνεία του, ωστόσο, μου φάνηκε «στεγνή». Παρά την υποκριτική του άνεση, στον χαρακτήρα που έπλασε διέκρινες σκληρότητα αλλά όχι βιαιότητα, κυνισμό αλλά όχι σαδισμό, ερωτική ορμή αλλά όχι λαγνεία και διαστροφή. Ίσως πάλι να φταίει απλώς ότι η επιβλητική του παρουσία δεν ταυτίζεται με την αποκρουστική, ογκώδη φιγούρα του Σκάρπια που έχω στο μυαλό μου...

Οι μουσικοί
Η ορχήστρα της ΕΛΣ με τον Λουκά Καρυτινό στο πόντιουμ μπήκε στο πνεύμα του βερισμού, ανέπτυξε τα πλούσια ηχοχρώματα της παρτιτούρας του Πουτσίνι και καθοδήγησε με ακρίβεια την πλοκή μέσα από τα επαναλαμβανόμενα μουσικά θέματα που συνοδεύουν τους χαρακτήρες του δράματος. Σε πρώτο ρόλο, τα πνευστά και τα κρουστά συμπλήρωναν τη συνεχή σκηνική δράση τονίζοντας με βίαια ξεσπάσματα ‒αν και σε μερικά σημεία λίγο υπερβολικά‒  τις αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους πρωταγωνιστές. Κορυφαία στιγμή της ορχήστρας το φινάλε της Α’ πράξης με την ανδρική, γυναικεία και παιδική χορωδία και όλους τους πρωταγωνιστές επί σκηνής, στο συγκλονιστικό «Te Deum».

Με μια κουβέντα
Αν είστε τυχεροί και βρείτε εισιτήρια ή τα έχετε ήδη εξασφαλίσει (επισήμως όλες οι παραστάσεις είναι sold out), θα έχετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε μια από τις ομορφότερες όπερες του λυρικού ρεπερτορίου σε μια παραγωγή υψηλής αισθητικής που θα σας συνεπάρει.

Δείτε πληροφορίες για την Όπερα στο Guide της Athens Voice