Είστε ο αρχιμουσικός που θα ανέβει πρώτος στο πόντιουμ της Κεντρικής Σκηνής της Λυρικής, εγκαινιάζοντας τη σεζόν αλλά και μια νέα εποχή για την ΕΛΣ. Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από τις καινούργιες της εγκαταστάσεις στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος;
Όλοι μας νιώθουμε τυχεροί που βρεθήκαμε από το... τίποτα σε ένα διαμάντι! Είμαι ευγνώμων για όλες τις εμπειρίες που έζησα στα «Ολύμπια», όμως το θέατρο ήταν από κάθε άποψη προβληματικό και ακατάλληλο. Η ακουστική εδώ είναι εκπληκτική παντού, όχι μόνο στην πλατεία. Στη διάρκεια των δοκιμών ανέβηκα ψηλά, στον πέμπτο εξώστη και κάθισα στην τελευταία σειρά. Όχι απλώς άκουγα κάθε τι που λεγόταν πάνω στη σκηνή, αλλά μπορούσα να καταλάβω ακόμα και τις χαμηλόφωνες οδηγίες του σκηνοθέτη προς τους τραγουδιστές. Έχει μια ακουστική αντίστοιχη των αρχαίων αμφιθεάτρων. Το άλλο που εντυπωσιάζει είναι το μέγεθος του pit, της τάφρου της ορχήστρας. Φανταστείτε ότι ανεβάζουμε την «Ηλέκτρα» με πλήρη ανάπτυξη της ορχήστρας (110 άτομα συνολικά)∙ με όλα δηλαδή τα όργανα που προβλέπει ο Στράους, ακόμη και τα πιο σπάνια, όπως είναι τα κόρνι ντι μπασέτο, το κοντραμπάσο τρομπόνι ή το Heckelphon, ένα είδος μπάσου όμποε, και οι μουσικοί χωράνε άνετα − κάτι που ποτέ σχεδόν δεν συμβαίνει, ούτε καν στις όπερες του Μονάχου ή της Βιέννης!
Η «Ηλέκτρα» στηρίζεται στο ποιητικό έργο του Χούγκο φον Χόφμανσταλ κι αυτό με τη σειρά του στην τραγωδία του Σοφοκλή. Πιστεύετε πως στην όπερα αυτή, κείμενο και μουσική είναι ισοδύναμα; Υπάρχουν σημεία όπου το ένα υπερτερεί του άλλου;
Αυτό που κάνει την Ηλέκτρα σπουδαίο έργο είναι ότι εδώ ο λόγος είναι ισάξιος με τη μουσική. Είναι γνωστό ότι τα λιμπρέτι της όπερας συχνά είναι αφελή. Ο Στράους ήξερε καλά να διαλέγει έργα ‒ για παράδειγμα, η «Σαλώμη» του στηρίζεται στο εμβληματικό έργο του Όσκαρ Ουάιλντ. Η «Ηλέκτρα» του Χόφμανσταλ προσεγγίζει τη Σοφόκλεια τραγωδία μέσα από μια ψυχαναλυτική ματιά, είναι ένα αδιανόητης ομορφιάς ποιητικό κείμενο, πάνω στο οποίο ο Στράους «κεντάει». Κάθε λέξη, κάθε φράση, κάθε ψυχική μετάπτωση νοηματοδοτείται από την ορχήστρα και τις φωνές με τρομακτική ακρίβεια.
Η Ηλέκτρα δεν έχει μεγάλα χορωδιακά, είναι μια όπερα που στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στους τραγουδιστές της, ερμηνευτές με μεγάλες φωνές και μεγάλες αντοχές...
Ακριβώς. Ειδικά ο ρόλος της Ηλέκτρας είναι υπεράνθρωπος, για να μην πω απάνθρωπος... Βρίσκεται επί σκηνής για μια ώρα και σαράντα λεπτά συνεχώς! Συνήθως τραγουδά κι όταν δεν τραγουδά, παίζει. Δεν μπορεί να πάρει ανάσα ούτε για μια στιγμή. Είναι ένας τρομερά απαιτητικός ρόλος που εξαντλεί την τραγουδίστρια φωνητικά, σωματικά και ψυχικά. Δεν είναι τυχαίο ότι ελάχιστες έχουν την αντοχή να τον ερμηνεύσουν ‒ίσως όχι περισσότερες από 20 σε όλο τον κόσμο‒ και η γερμανίδα υψίφωνος Ζαμπίνε Χογκρέφε, η Ηλέκτρα της τωρινής παραγωγής είναι μια από αυτές.
Η «Ηλέκτρα» είναι μια όπερα γυναικών. Ακόμα κι εκεί όμως ο Στράους δείχνει το μεγαλείο του. Έπειτα από μία ώρα υψηλών συχνοτήτων από τις γυναικείες φωνές που αρχίζουν ‒ηθελημένα όμως‒ να κουράζουν τον ακροατή, έρχεται ο Ορέστης και με τη βαθιά φωνή του μετατοπίζει το ηχητικό κέντρο βάρους και γαληνεύει την ψυχή μας...
Πιστεύετε ότι το κοινό, που είναι περισσότερο εξοικειωμένο με τα έργα του ιταλικού και γαλλικού ρεπερτορίου, η «Ηλέκτρα», μία όπερα που ανήκει στην εποχή του μοντερνισμού, θα το δυσκολέψει;
Όχι. Ειδικά για έναν έλληνα θεατή και ακροατή θεωρώ ότι είναι ένα προσιτό έργο γιατί η θεματολογία του είναι πολύ οικεία. Επιπλέον, η παράσταση αυτή έχει τόσο καλούς τραγουδιστές, με ισχυρές προσωπικότητες και ωραίες φωνές που νομίζω ότι θα τον συνεπάρουν. Το μόνο που χρειάζεται είναι να είναι προετοιμασμένος να αφεθεί για μιάμιση ώρα που διαρκεί η «Ηλέκτρα» σε αυτή την τρικυμία των ήχων και των συναισθημάτων, χωρίς να φοβηθεί ότι θα πνιγεί. Στο τέλος, όταν πια θα έχει βγει, η εμπειρία θα είναι καθαρτική. Να δώσω ένα παράδειγμα: Εάν ακούσει κανείς μόνο την πρώτη σκηνή, όπου οι δούλες τσακώνονται υστερικά, μπορεί να πανικοβληθεί· εάν ακούσει μόνο τη φοβερή σύγκρουση Κλυταιμνήστρας - Ηλέκτρας, μάνας και κόρης, κατά την οποία δύο κόσμοι συγκρούονται δραματουργικά αλλά και αρμονικά ‒ανάλογη σύγκρουση συμβαίνει και στην ορχήστρα‒ θα τρομάξει! Όμως αν παρακολουθήσει όλο το έργο θα αισθανθεί και στιγμές απίστευτης γλύκας, όπως είναι η σκηνή της αναγνώρισης Ηλέκτρας - Ορέστη, μια από τις πιο τρυφερές σελίδες της παγκόσμιας όπερας. Η μουσική αυτής της όπερας είναι γεμάτη αντιθέσεις, περνάει από την κλειστοφοβία στη βεβιασμένη έκσταση, από τη νοσταλγία της παιδικής ηλικίας στους εφιάλτες της Κλυταιμνήστρας και την περιγραφή του φόνου ‒ μια μουσική θρίλερ πολύ πριν εφευρεθεί ο κινηματογραφικός όρος! Θα πρέπει επομένως να αντιμετωπίσει την «Ηλέκτρα» ως όλον, μαζί με κάθε στίχο από το ποιητικό κείμενο, αλλιώς χάνει πάρα πολλά. Σ’ αυτό βοηθούν οι υπότιτλοι που θα υπάρχουν μπροστά σε κάθε κάθισμα.
Με μια τόσο μεγάλη ορχήστρα που απαιτεί η μουσική του Στράους στην «Ηλέκτρα» ποια είναι η «συγκολλητική ταινία» ανάμεσα στον μαέστρο και τα μέλη της; Τι χρειάζεται να διαθέτει ένας αρχιμουσικός έτσι ώστε να διατηρεί τον έλεγχο χωρίς να γίνεται δυνάστης;
Είναι μια πρόκληση να την τιθασεύσεις, να δαμάσεις όλα αυτά τα όργανα και να αναδείξεις όλα τα ηχοχρώματα της ορχήστρας και τον όγκο, εκεί που χρειάζεται, χωρίς να εκμηδενίσεις τους τραγουδιστές! Προσωπικά, έχω την τύχη να γνωρίζω πολύ καλά τους περισσότερους μουσικούς. Όπως κι εκείνοι με ξέρουν αφού συνεργάζομαι με την Εθνική Λυρική Σκηνή εδώ και 20 χρόνια... Καταρχάς απαιτείται πολύ καλή γνώση του έργου γιατί δεν έχεις το περιθώριο να το ψάξεις στη διάρκεια των δοκιμών. Χρειάζεται επίσης σφιχτή ροή και μια κάποια αυστηρότητα στο ρυθμό. Είναι τέτοιες οι φυγόκεντρες δυνάμεις που αν χαλαρώσει η πρόβα, θα διαλυθεί. Από μια άποψη πάντως είναι πιο κουραστικό να κάνεις πρόβα με λιγότερους ανθρώπους γιατί η ατμόσφαιρα γίνεται εύκολα παρεΐστικη και οι γραμμές της ιεραρχίας «θολώνουν». Αντίθετα, στη μεγάλη ορχήστρα η ιεραρχία γίνεται πιο εύκολα σεβαστή, είναι σαφές σε όλους ότι η πυραμίδα πρέπει να λειτουργήσει, διότι αν ο καθένας μουσικός αρχίζει να μιλά, θα δημιουργηθεί χάος. Με τα μέλη της Ορχήστρας της Λυρικής έχει γίνει πολύ καλή δουλειά. Όλοι οι μουσικοί ‒αυτή τουλάχιστον είναι η δική μου εντύπωση‒ συναισθάνονται αυτή την ιστορική στιγμή. Είναι παρόντες στην παγκόσμια πρεμιέρα ενός λυρικού θεάτρου, αναμετριούνται με ένα κορυφαίο και δύσκολο έργο της φιλολογίας και φυσικά θέλουν να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό. Όλη η ατμόσφαιρα είναι ηλεκτρισμένη αλλά με θετικό τρόπο...
Ο διακεκριμένος Έλληνας αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος διετέλεσε διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και κορυφαίος αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής της Νοτιοδυτικής Γερμανίας στην Κωνσταντία. Έχει διευθύνει μεγάλες ορχήστρες όπως η Φιλαρμόνια Λονδίνου, η Ορχήστρα Μοτσαρτέουμ Ζάλτσμπουργκ, η Φιλαρμονική Ορχήστρα Ραδιοφωνίας Αννόβερου κ.ά. Το οπερατικό του ρεπερτόριο καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα το οποίο εκτείνεται από το μπαρόκ έως τον 21ο αιώνα. Το 2016 εξελέγη καθηγητής διεύθυνσης ορχήστρας στη Μουσική Ακαδημία Φρανκφούρτης.
Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση στο Guide της Athens Voice
Το έργο της Μαρίας Ζαβάκου για τον ψηφιακό εκφοβισμό και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η νέα γενιά ανεβαίνει στη σκηνή σε σκηνοθεσία Γιολάντας Μαρκοπούλου
14°
