Το κακό δεν είναι ιδιωτική υπόθεση

«Ένας άνθρωπος γυρίζει στην πατρίδα του προβλέποντας ότι θα τον σκοτώσουν και τον σκοτώνουν... Είναι η μάχη με το αξεχώριστο κακό... Είναι ο αγώνας ενός ανθρώπου με την περηφάνια του... Ένα κακό, δεν είναι ιδιωτική υπόθεση· απλώνεται σ' όλον τον κόσμο − κι όλοι πληρώνουν» σημείωνε ο Γιώργος Σεφέρης στην εισαγωγή της μετάφρασης του εμβληματικού θεατρικού έργου του Τ. Σ. Έλιοτ «Φονικό στην Εκκλησιά». Το έργο γράφτηκε το 1935 για τις γιορτές του Καντέρμπουρι. Η υπόθεση στηρίζεται σε περιστατικά της ιστορίας της Αγγλίας του 12ου αι. Κεντρικό πρόσωπο ο Θωμάς Μπέκετ, καγκελάριος του βασιλιά Ερρίκου Β' και έπειτα αρχιεπίσκοπος της Καντερβουρίας, ο οποίος ήρθε σε σύγκρουση με τον βασιλία καθώς αγωνιζόταν με πάθος για τα δικαιώματα της εκκλησίας. Ο Θωμάς αυτοεξορίζεται στη Γαλλία αλλά έπειτα από μια επιφανειακή συμφιλίωση θα επιστρέψει στην πατρίδα του όπου θα δολοφονηθεί από τέσσερις ιππότες μέσα στο μητροπολιτικό ναό.  

Πώς προέκυψε η μετεγγραφή του έργου «Το Φονικό στην Εκκλησιά» του T.S. Eliot σε μετάφραση Σεφέρη, που πραγματοποιήσατε με την Ιόλη Ανδρεάδη;

Ουσιαστικά πρόκειται για μια παραγγελία του Θοδωρή Γκόνη και του 59ου Φεστιβάλ Φιλίππων το οποίο πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2016 και είχε ως θέμα τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη, τη ζωή του και το έργο του. Εκείνος ζήτησε από την Ιόλη Ανδρεάδη να σκηνοθετήσει πάνω στον Σεφέρη και εμείς, από την πρώτη στιγμή που διαβάσαμε το έργο με την Ιόλη, νιώσαμε μια βαθιά συγκίνηση, μια πολύ δυνατή ταύτιση με τη μοίρα του ήρωα και τον τρόπο που πληρώνει την πίστη του. Έτσι, αποφασίσαμε ότι θα δουλέψουμε από κοινού πάνω σε μια μετεγγραφή του «Φονικού στην Εκκλησιά» για δύο μόνο πρόσωπα: τον Αρχιεπίσκοπο Θωμά Μπέκετ, ο οποίος επιστρέφει στην πατρίδα του ύστερα από επτά χρόνια αυτοεξορίας παρότι γνωρίζει ότι εκεί θα δολοφονηθεί, και τη γυναίκα της Καντερβουρίας, έναν χαρακτήρα βγαλμένο ως «δείγμα» από το πιστό ποίμνιό του. Η μετεγγραφή αυτή προσπαθεί να διατηρήσει σχεδόν αυτούσια τη συγκλονιστική γλώσσα της μετάφρασης του Σεφέρη, ενώ ταυτόχρονα επιθυμεί τη συνομιλία με την καινοτόμα δραματουργική φόρμα του Έλιοτ, ο οποίος, εδώ, στο πρώτο του θεατρικό έργο, αποπειράται τη δημιουργία ενός νέου είδους ποίησης που διατηρεί αφενός το ύφος της κοινής καθημερινής ομιλίας των απλών ανθρώπων και αφετέρου, μέσα από έναν υπόκωφο λυρισμό και με ελλειπτικούς διαλόγους, εισάγει στη σκηνή έναν σπάνιο πνευματικό λόγο, βαθιά θεατρικό, σύγχρονο και διαχρονικό. Αυτό που θα παρουσιαστεί στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά αποτελεί μια πρώτη εκδοχή σε μορφή αναλογίου, της παράστασης που ετοιμάζουμε.

Η Ιόλη Ανδρεάδη στις πρόβες του έργου «Φονικό στην εκκλησιά»

Τι είναι αυτό που κάνει τόσο σημαντικό αυτό το κείμενο σήμερα;

Η πίστη. Ο ήρωας του έργου, το ιστορικό πρόσωπο Θωμάς Μπέκετ και μετέπειτα Άγιος Θωμάς, είναι ένας πιστός. Ένας πιστός άνθρωπος σε κάποιο ιδεώδες. Δεν είναι «καλός» ή «κακός», δεν μπορείς να τον μετρήσεις, να τον ξεχωρίσεις με τέτοιους όρους. Είναι όμως ένας καθαρός μαχητής των ιδεών του. Ένας μοναχικός αγωνιστής που δεν ανήκει σε τακτικό στρατό, ένας αμετανόητος παρτιζάνος. Παρότι στο έργο του Έλιοτ παρουσιάζονται περισσότεροι από δέκα χαρακτήρες, στον πρόλογό του ο Σεφέρης γράφει: «τα πρόσωπα του έργου δεν είναι πολλά – είναι ένας, ο Θωμάς. Η μάχη του με το αξεχώριστο κακό. Ο αγώνας ενός ανθρώπου με την περηφάνια του, η προσπάθειά του να καθαριστεί από την ίδια του την περηφάνια. Να μην επιθυμεί τίποτα πια, ούτε καν τη δόξα του μάρτυρα. Κάτι που σήμερα δεν το χωράει ο νους μας». Και, εδώ, έρχονται στο νου μου τα λόγια του Θοδωρή Γκόνη, ο οποίος σε μια πρόσφατη συζήτηση μου εξηγούσε πως «η μεγαλύτερη ασθένεια των σύγχρονων κοινωνιών και των ανθρώπων τους είναι η απουσία της πίστης. Η βεβαιότητα, δηλαδή, πως η απιστία –η ιδεολογία της απιστίας, της απουσίας οποιασδήποτε πίστης– αποτελεί δείγμα αμεροληψίας, ηθικής και διανοητικής ανωτερότητας, τάση εξέλιξης του ανθρώπινου είδους». Και φυσικά έχει δίκιο. Γιατί η απιστία είναι ακόμα μία ιδεολογία και όχι το τέλος της ιδεολογίας. Για την ακρίβεια, η απιστία είναι η κυρίαρχη ιδεολογία. Παρ' όλα αυτά, ό,τι συνέβη μέχρι σήμερα σε αυτόν τον κόσμο συνέβη μόνο και όταν επειδή κάποιος ή κάποιοι πίστεψαν σε κάτι.

Πόσο δύσκολο απεδείχθη το εγχείρημα της αναμέτρησης με έναν ποιητή αυτού του μεγέθους;

Δεν πρόκειται για αναμέτρηση αλλά για ακολουθία. Όταν αποφασίζεις να μετεγγράψεις ένα τέτοιο κείμενο, στην πραγματικότητα ακολουθείς τον Έλιοτ. Ακολουθείς τον Σεφέρη. Οικειοποιείσαι με τα μέσα που διαθέτεις μια νέα γλώσσα, άγνωστη σε σένα έως τότε ή έστω γνωστή αλλά βιωμένη ως μέρος του συλλογικού ασυνείδητου, και πάνω σε αυτή τη γλώσσα σχηματίζεις τις δικές σου ξεχωριστές σκηνικές εικόνες, με την ίδια ευλάβεια, την ίδια έκπληξη, τον ίδιο θυμό και την ίδια ευτυχία που έχει ένα παιδί όταν σχηματίζει τις πρώτες του λέξεις πάνω σε νέα αλφάβητο που ξέρει και δεν ξέρει. Όταν γράφεις πάνω στον Έλιοτ και τον Σεφέρη ουσιαστικά περπατάς σε ένα μονοπάτι φιλόξενο, που έχει ήδη φωτιστεί με γενναιοδωρία, για να το διανύσεις με το δικό σου βήμα. Δεν υπάρχει αναμέτρηση γιατί δεν υπάρχει κάποιος απέναντι που να επιθυμεί αναμέτρηση. Στα λόγια αυτών των ποιητών βρίσκεις μόνο αγκαλιά, νερό και τροφή.

Η Ρούλα Πατεράκη και ο Νίκος Ψαρράς ερμηνεύουν τους δυο ρόλους του έργου...

Είναι πολύ μεγάλη η ευτυχία, όταν τα λόγια που ψιθύρισες κάποιο βράδυ από μέσα σου ή οι εικόνες που ονειρεύτηκες, ενσαρκώνονται από δύο τόσο ιδανικούς, τόσο σπουδαίους ερμηνευτές. Κάθε φορά που συμβαίνει αυτό εντυπωσιάζεσαι από τις πτυχές που δεν γνώριζες ότι κρύβονται μέσα σε αυτό που παρέδωσες. Ίσως, τότε, ένα κείμενο εκπληρώνει και τον σκοπό του, όταν αποκτά μια και παραπάνω υποστάσεις, πολύ ανεξάρτητες σχετικά με τις προθέσεις των δημιουργών του.

Η Ρούλα Πατεράκη και ο Νίκος Ψαρράς στις πρόβες του έργου «Φονικό στην εκκλησιά»

Πόσο εύκολο είναι να αλλάζεις το «καπέλο» του πιο γνωστού υπεύθυνου Επικοινωνίας και Προβολής με αυτό του δημιουργού;

Δεν ξέρω αν πρόκειται για «καπέλα». Μέσα μου νιώθω ένα. Και τα ερεθίσματα είναι πολλά και προς τις δυο κατευθύνσεις. Οπότε δεν επικαλύπτει η μία ιδιότητα την άλλη, ούτε στο επίπεδο της έμπνευσης, ούτε σε εκείνο της ψυχολογίας. Απεναντίας, μοιάζουν να συνδυάζονται πλέον με έναν τρόπο μαγικό και ταυτόχρονα ωφέλιμο. Η δυσκολία έγκειται μόνο στη διευθέτηση του χρόνου. Για παράδειγμα, το συγκεκριμένο έργο γράφτηκε μέσα σε πολλά βράδια, ξεκινώντας πάντα μετά τα μεσάνυχτα – γιατί κατά τη διάρκεια της ημέρας εργαζόμουν για τις παραστάσεις που επικοινωνώ. Άλλα όταν είσαι ευτυχισμένος τι σημασία έχουν οι δυσκολίες που σε οδηγούν σε αυτό;

---

Δείτε πληροφορίες για την παράσταση στο Guide της Athens Voice

Διαβάστε περισσότερα για τον Άρη Ασπρούλη, τον άνθρωπο πίσω από τις παραστάσεις της πόλης