Σε ρόλο θεατή και πρωταγωνιστή ταυτόχρονα, έτσι βλέπεις αυτό το έργο. Όταν τα ΜΜΜ είναι για την πόλη καθημερινότητα και χωρίς αυτά καταρρέει, μία διαδρομή αρκεί να δεις τα πάντα. Είμαστε όλοι εκεί, συνεπιβάτες που μάλλον δεν θα συναντιόμασταν πουθενά, πέραν ενός βαγονιού ή μιας διπλανής θέσης, που γεμίζει και αδειάζει συνεχώς λέγοντας ιστορίες.
«Metro, boulot, dodo», έλεγαν οι Γάλλοι το ’50 και το ’60 όταν ο τρόπος ζωής στη μεγαλούπολη είχε ήδη χάσει κάθε φαντασία. Στις αποβάθρες έχουμε όλοι τους ρόλους μας, προσαρμοζόμαστε και διαλέγουμε τι θα είμαστε: οι εξαντλημένοι με το απλανές βλέμμα, οι αφ’ υψηλού, οι υποστηρικτές των αδυνάτων που τα βάζουν με τους αγενείς... Εμείς και οι υπόγειοι συνεπιβάτες μας μοιάζουμε πολύ με τους υπέργειους τελικά. Έχουμε ρατσισμό, παγωμένες και ζεστές καρδιές, όνειρα, απογοήτευση και παθογένειες. Στα λόγια και στο βλέμμα, στις εκφράσεις μας, στις μαγκωμένες κουβέντες, στις περίεργες, κλεφτές ματιές στον απέναντι, σ’ αυτά που κρυφακούμε. Όλα αυτά καθρεφτίζονται στο ιδιοφυές έργο του σημαντικού Γερμανού συγγραφέα Φόλκερ Λούντβιχ που, ενώ γράφτηκε για το Δυτικό Βερολίνο το 1986, πριν την πτώση του Τείχους, είναι τρομερά οικείο στην Αθήνα του 2017.
Της πάει της Αθήνας αυτό το έργο, το παραδέχεται και ο ίδιος. Από όλα τα μέρη του κόσμου που έχει μεταφερθεί η «Γραμμή 1» (από την Κορέα έως την Υεμένη) ο συγγραφέας, που ήταν παρών στην τελική πρόβα του έργου, βρήκε την ελληνική μεταφορά εξαιρετική. «Δεν επαναλαμβάνει τη γερμανική επιτυχία, όπως έχω δει να συμβαίνει αλλού, αλλά παρουσιάζει μία πιο σύντομη εκδοχή της ιστορίας που ακολουθεί τις μεθόδους μας» είπε για την παράσταση που κάνει πρεμιέρα απόψε Τετάρτη 15/2.
Δεν το μετάνιωσε, φαίνεται, που έδωσε λευκή επιταγή στη Σοφία Βγενοπούλου (σκηνοθεσία), τον Αλέξη Καλοφωλιά (μετάφραση) και τον Γιάννη Τσίρμπα (διασκευή) να δημιουργήσουν το ξεχωριστό μιούζικαλ «Αθήνα, Γραμμή 1» βασισμένο στο σκελετό του γερμανικού κειμένου. «Ένα κείμενο ιδιοφυές στην κατασκευή του, λίγα έργα έχουν τη δυνατότητα να παίζονται από την Αφρική μέχρι την Ευρώπη» αναφέρει ο Γιάννης Τσίρμπας. Στην ελληνική μεταφορά εμπλουτίζεται με στοιχεία της κρίσης και παίρνει πολιτική θέση, την ίδια που είχε εξαρχής από το ’86. Όπως μας είπε άλλωστε ο συγγραφέας «μόνο αριστερό θέατρο μπορεί να φανταστεί».
Πολλή μουσική, πολυμορφικά σκηνικά και έντονη δράση συντροφεύουν την ιστορία μιας έφηβης που φτάνει στην Αθήνα από την επαρχία με σκοπό να βρει τον αγαπημένο της. Στο σημείωμά της, η Σοφία Βγενοπούλου, μιλά για ένα κορίτσι «σπρωγμένο από τα διλήμματα και τις ταραχές της εφηβείας, που εγκλωβίζεται σε μία γραμμή τρένου και περιπλανιέται στο στομάχι της πόλης ανακαλύπτοντας τα χίλια της πρόσωπα».
Tα φώτα ανάβουν κι ένα κορίτσι παρασύρεται από τους φουριόζους Αθηναίους στο σταθμό του ΗΣΑΠ στην Ομόνοια. Εκείνη στέκεται με ένα σακίδιο στην κυλιόμενη σκάλα, αργότερα συναντά την Αθήνα της κρίσης και τον αστέγων, των πλουσίων και των φτωχών, των ναρκωτικών και της κομπίνας, των προσφύγων, των μεταναστών, του ρατσισμού, του τουριστικού φολκλόρ και όλων των στοιχείων που πολλές φορές την κάνουν αποκρουστική και ταυτόχρονα γοητευτική και πολυπρόσωπη.
«Αυτό είναι το Αθήνα, Γραμμή 1» καταλήγει η σκηνοθέτης και λίγο μετά την τελική πρόβα ξεκαθαρίζει ότι αυτό το έργο δεν φιλοδοξεί «να πει αλήθειες για την ιστορία της χώρας». «Ο καθένας κουβαλά τη δική του αλήθεια. Οι μεγάλοι την παραδίδουμε στα παιδιά κι έχουμε ευθύνη γι’ αυτό. Με αφετηρία, λοιπόν, μία απλή και αρχέτυπη ιστορία, βλέπουμε τι σημαίνει να ζεις σε μία μεγάλη πόλη, πώς φτιάχνεις την ταυτότητά σου και πού υπάρχει τελικά χώρος για φαντασία. Για μένα αυτή είναι η μαγεία του έργου. Δείχνει πώς ένας άνθρωπος που αφήνει τη φαντασία του ελεύθερη και μπορεί, με τις όποιες συνθήκες, να ελπίζει και να ονειρεύεται, έχει μία διαφορετική οπτική για τη ζωή».
Το πιο πολυπαιγμένο έργο του GRIPS, του θιάσου για νέους που ίδρυσε ο ίδιος ο γερμανός συγγραφέας, μπορεί να μοιάζει αλλά δεν είναι εφηβικό. Είναι ένα έργο για όλες τις ηλικίες και, όπως επισημαίνει ο Γιάννης Τσίρμπας, δεν το προσέγγισε ποτέ σαν έργο για παιδιά όσο έκανε τη διασκευή. Όταν ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Βασίλης Κουκαλάνι, με τον οποίο δούλεψαν από κοινού το κείμενο σε ένα πρώτο στάδιο, τον σύστησε στη Σοφία Βγενοπούλου, σχεδόν προσβλήθηκε. Θεωρούσε τη γραφή του πολύ σκληρή για να απευθυνθεί σε εφήβους. Γρήγορα διαπίστωσε όμως ότι επρόκειτο απλώς για θέατρο με έφηβους ήρωες και όχι θέατρο για παιδιά. Η γλώσσα, από τη μετάφραση ακόμα, σε πολλά σημεία είναι σκληρή, γίνεται της πιάτσας, του περιθωρίου και κάνει πολιτικό σχόλιο. Χωρίς γλωσσικά φίλτρα όμως, η αλήθεια αφήνεται στο κοινό. «Άλλωστε, οι νέοι μπορούν να φιλτράρουν. Δεν υπάρχει ποτέ απευθείας επίδραση επάνω τους και δεν πρέπει να υπάρχει ποτέ τέτοιου είδους στόχευση στο θέατρο. Όταν υπαινίσσεται μία θέση, πρέπει να επιτρέπει την αντίθεση» αναφέρει ο Γιάννης Τσίρμπας.
Σκηνές που αναφέρονταν στους Ναζί, μεταφέρονται στον ελληνικό Εμφύλιο ενώ συζητήσεις και χαρακτήρες του μετρό φέρνουν στη σκηνή την καθημερινότητα. «Στο μετρό παίρνουμε εύκολα διαθέσιμες ταυτότητες που οδηγούν σε παρατάξεις» λέει ο ίδιος.
Για το πολιτικό θέατρο μίλησε και ο γερμανός συγγραφέας του έργου λέγοντας ότι «δεν θέλει να δείξει στους νέους τον κόσμο με τα μάτια ενός γέρου, αλλά ότι είναι σημαντικό εκείνοι να καταλάβουν τη δική τους πραγματικότητα από το θέαμα της σκηνής».
«Είναι πάντα πιο εύκολο να τους μιλήσεις με τη μουσική, το γέλιο και το τραγούδι, γι’ αυτό κάναμε μιούζικαλ. Υπάρχει βέβαια και η παράδοση του πολιτικού καμπαρέ στη Γερμανία, αλλά αυτό το μιούζικαλ δείχνει πολλή αλήθεια, πολύ περισσότερη απ’ ό,τι συνηθίζεται σε αυτό το είδος. Γι’ αυτό στην εποχή του δέχτηκε σκληρή κριτική, επειδή μέχρι τότε τα έργα για παιδιά ήταν μόνο χριστουγεννιάτικα παραμύθια».
«Το Γραμμή 1 είναι ένα έργο για την επιβίωση και γνώρισε τελικά μεγαλύτερη επιτυχία απ’ ότι φανταζόμασταν. Στα παιδιά άρεσε να βλέπουν τη σκληρή ζωή τους στη σκηνή και σταδιακά τα πράγματα άλλαξαν με τους αγώνες του φοιτητικού κινήματος το ’86, τον καιρό που γράφτηκε κείμενο».
«Θέτει τα προβλήματα των παιδιών που διεκδικούσαν τότε τα δικαιώματά τους, ενώ μιλάει για τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλα τα παιδιά με τις φιλίες, τις σχέσεις με τους γονείς, τη φτώχεια. Παρόλο που το πρωτότυπο αναφερόταν στα παιδιά μίας κατώτερης τάξης, το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών σήμερα μεγαλώνει και τα προβλήματα παραμένουν. Στις μέρες μας είναι όλο και πιο δύσκολο να δώσεις στα παιδιά ευτυχισμένο τέλος, αλλά πρέπει να τους δίνεις ελπίδα. Μετά τη Γραμμή 1 τα παιδιά φεύγουν πιο δυνατά από το θέατρο και το μήνυμα που προσπαθούμε να περάσουμε είναι "μην τα παρατάς". Ίσως γι’ αυτό όταν έχω κάτι βλέπω τα έργα μου και νιώθω καλύτερα».
«Το γεγονός ότι ένα έργο 30 χρόνων είναι επίκαιρο στην Ελλάδα του σήμερα, δείχνει ότι οι καιροί αλλάζουν και μάλλον δεν οδεύουν στην κατεύθυνση που οραματιζόταν η γενιά μου. Η γενιά του ’68».
«Το επόμενο έργο που ετοιμάζω αφορά μάλιστα αυτή τη γενιά, της ουτοπίας. Θα είναι έτοιμο τον Ιούνιο και μιλά για την ανάγκη να ψάξουμε νέους στόχους για τους οποίους θα παλέψουμε. Η σημερινή κατάσταση μάς διέψευσε. Η πραγματικότητα της Ευρώπης απογοητεύει, και με τα όσα συμβαίνουν σε πολιτικό επίπεδο μπορώ να δω μία ελπίδα μόνο στη νίκη του Μακρόν στη Γαλλία. Είναι απαίσιος ο τρόπος που χειρίστηκε η ΕΕ τους πρόσφυγες».
Info στο Guide της Athens Voice και στο site της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.
Στην παράσταση συμμετέχουν επαγγελματίες ηθοποιοί και μέλη της ομάδας Grasshopper Youth.
Το έργο της Μαρίας Ζαβάκου για τον ψηφιακό εκφοβισμό και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η νέα γενιά ανεβαίνει στη σκηνή σε σκηνοθεσία Γιολάντας Μαρκοπούλου
14°
