Εθνικό Θέατρο 2 - Το θέατρο ως παίγνιο

Η συζήτηση για το τι μπορεί σήμερα να είναι πραγματικά πειραματικό, είναι μεγάλη, αλλά ταυτοχρόνως μπορεί να λάβει μια εύκολη σοφιστική απάντηση του τύπου «απολύτως τίποτε». Και τούτο γιατί η ειδολογική μετακίνηση ενός έργου δεν συνιστά κατ’ αρχήν πεδίο πειραματισμού, επειδή ακριβώς είναι η πιο παραδοσιακή τεχνική του παλαιού μεταμοντέρνου θεάτρου και του γερμανικού πικ-νικ ρεαλισμού. Για τον ίδιο λόγο, η παρωδιοποίηση του ύφους, του τόνου ή της δραματικής κατάστασης ενός έργου, αν και στόχο έχει την ιδεολογική αναρρύθμιση και αναθέαση ενός δραματουργικού προϊόντος (ή ακόμη και μια θεατρικής παράδοσης), παραμένει ένα πολύ δημοφιλές και εξαιρετικά εύκολο μορφικό τέχνασμα. Εξίσου παραδοσιακή είναι και η καρικατουροποίηση των δραματικών προσώπων με την τεχνική του γελοιογραφικού μπουρλέσκ είτε εν είδει σχολίου, είτε ως κριτική σάτιρα ενός δραματουργικού προϊόντος και της θεατρικής παράδοσης που το γέννησε.

Σε κάθε περίπτωση, έχουμε να κάνουμε με κωμική οργάνωση του σκηνικού υλικού προς την πιο παραδοσιακή κατεύθυνση του κωμικού: την υποβάθμιση από το «κανονικό», η οποία δημιουργεί ταυτοτικούς προβληματισμούς γύρω από το «πώς είναι τα πράγματα» και το «πώς πρέπει να είναι τα πράγματα».

Περίμενα με αγωνία να δω το έργο του Η. Καπετανάκη στην Πειραματική Σκηνή, αλλά το εγχείρημα δεν ήταν ακριβώς εφάμιλλο των προηγούμενων παραστάσεων της ομάδας. Στο πρόγραμμα σημειώνεται πως «η παράσταση της Ομάδας Θεάτρου ΑΤΟΝΑλ πειραματίζεται με στοιχεία της σλάπστικ κωμωδίας που διαπερνούν το είδος από τον Καπετανάκη και τους αδερφούς Μαρξ μέχρι τον Γκόγκολ και το θέατρο του Παραλόγου. Η χρήση της μουσικής επιχειρεί να αναδείξει ακόμη περισσότερο τη σάτιρα καθιστώντας το γκροτέσκο ως πυρήνα του παραστασιακού γεγονότος. Η γελοιότητα ως ριζική κατάσταση της ανθρώπινης φύσης, ως τραγική ακινησία του ατόμου, ως νομοτέλεια αλλά και ως παίγνιο είναι κεντρικός άξονας των αναζητήσεων της παράστασης».

Αντιλαμβάνεται κανείς πως ο πήχης τίθεται πολύ ψηλά σε ό,τι αφορά την υποκριτική απαιτητικότητα ενός τέτοιου εγχειρήματος που διέρχεται από την οπτική καθαρότητα του βωβού κινηματογράφου στην αθλητική κωμικότητα της Κομμέντια και την ακροβατική σωματικότητα του τσίρκου. Και ευτυχώς όλοι οι ηθοποιοί αποδείχτηκαν εξαιρετικοί καμποτίνοι φωνητικά, υποκριτικά και σωματικά σε μια παρέλαση ταλέντου και ευστοχίας. Αξίζουν άπειρα συγχαρητήρια και στην κινησιολογική διδασκαλία της Β. Σολωμού.

Η μεταμόρφωση του έργου σε οπερέτα (ή καλύτερα κωμειδύλλιο) ευτύχησε στα χέρια του Χ. Γωγιού, η μουσική του οποίου έδωσε υπόσταση σε όλο το φάσμα των πιθανών θεατρικών κλιμάτων (από το δραματικά παθητικό στο ρομαντικά αφελές και το κωμικά παράλογο). Ο Γωγιός είναι ένας εξαιρετικός συνθέτης με σπάνια καλλιτεχνική εξάρτυση και ποιοτικό ενδιαφέρον για την υπονόμευση των πολιτισμικών κανονικοτήτων.

Το σκηνικό του Κ. Ζαμάνη έδωσε μια υπόρρητα ειρωνική εντύπωση ελληνικότητας (φωτισμένος μπερντές για την σήμανση του τόπου με παράγκα  Καραγκιόζη για την επαρχία και Παρθενώνα για την Αθήνα πίσω από γαλάζια του ελληνικού ονείρου εξέδρα με εκατέροθεν κλειστή γαλανόλευκη αυλαία). Τα κοστούμια της Β. Σύρμα εξόχως κωμικά και φουστανελοειδή στο πρώτο μέρος, και εξόχως καλόγουστα με απαστράπτουσα Αμαλία και ιστορικά black-tie στο δεύτερο μέρος.

Η σκηνοθεσία της Σ. Μαραθάκη είχε ένα μεγερχολντικό ενδιαφέρον για το γκροτέσκο ως αντιστικτικό παράγοντα μεταξύ περιεχομένου (του ρόλου) και σκηνικής διατύπωσής του, προσβλέποντας σε μια διπλή διάθεση πικρά κωμική με απρόβλεπτες τονικές μεταβολές. Επιπλέον, το ενδιαφέρον για πλαστική δημιουργία εξω-καθημερινών σωμάτων έδωσε αδρή περιγραμματικότητα στη σκηνική δράση. Και ήταν στιγμές που η παράσταση προσιδίαζε σε ειρωνικό μετα-σχόλιο για τους παλιούς υποκριτικούς τρόπους του νεοελληνικού θεάτρου με τον στόμφο και τις σπαραξικάρδιες υπερβολές. Το σλάπστικ στοιχείο που έρχεται από το batacchio (καμτσίκι) του Αρλεκίνου της Κομμέντια, ευτυχώς δεν άφησε πολύ χώρο στο χονδροειδές με τις κωμικές σκηνές ξυλοδαρμών, αλλά στο μπουφόνικο.

Αυτό που προβληματίζει ως αστοχία ή στόχος του «πειράματος» είναι η εξαιρετικής δραματικής ευαισθησίας ερμηνεία του Λ. Μπατή ως Γενικού Γραμματέα στο φινάλε. Η σκηνή αυτή μου θύμισε την υπέροχη Γκόλφω του Σ. Κακάλα, όπου η πρωταγωνίστρια στις στιγμές του θρήνου και του αναθεματισμού «έβγαινε» από τον καρτουνίστικο κώδικα. Και αναρωτιέται κανείς μήπως τελικά η δύναμη κάποιων έργων δεν ισχύει έξω από την ειδολογική τους κανονικότητα.

Πληροφορίες για την παράσταση στο Guide της Athens Voice