«Ο Μοσκώβ-Σελήμ» στη Στέγη

«Δεν ήμουν από τα παιδιά που διάβαζαν πολύ λογοτεχνία, και μάλιστα επεσήμανα στους μαθητές από ένα σχολείο που ήρθαν να δουν την παράσταση, πόσο λυπάμαι γι’ αυτό. Έτσι, τον Βιζυηνό τον ανακάλυψα πολύ αργότερα, μέσω της παράστασης της Άννας Κοκκίνου “Το αμάρτημα της μητρός μου”. Από τότε ξεκίνησα να τον διαβάζω και κόλλησα.

Πρώτα απ’ όλα είναι ο γλωσσικός πλούτος του που με συγκινεί. Μετά είναι ο τρόπος με τον οποίο εμβαθύνει στους χαρακτήρες του. Το πώς μετατρέπει το ευτελές σε τεράστιο. Εδώ έχει πάρει έναν άνθρωπο που ζει στις παρυφές της κοινωνίας και τον ανέδειξε σε ήρωα.

Ο Βιζυηνός έγραψε την ιστορία του στρατιώτη Μοσκώβ-Σελήμ όσο ήταν κλεισμένος σε ψυχιατρείο και εκδόθηκε εν αγνοία του ― να θυμηθούμε πως κυκλοφόρησε το 1895. Είναι ένα διήγημα που ενώ δείχνει να μην έχει πολλά βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα, ο ήρωας και ο Βιζυηνός καταλήγουν το “ίδιο πρόσωπο”, αν συγκρίνεις την πορεία εξέλιξής τους.

Ο Μοσκώβ-Σελήμ είναι ένας Τούρκος, γιος γνωστού μπέη της Κωνσταντινούπολης που μεγάλωσε χωρίς την αποδοχή του πατέρα του, ενώ η μητέρα του τού φορούσε γυναικεία ρούχα εξαιτίας της λαχτάρας της για ένα κορίτσι. Πρόκειται για μια βιογραφική λεπτομέρεια εδώ, αφού και ο Βιζυηνός μικρός κυκλοφορούσε με κοριτσίστικα ρούχα. Καθώς θέλει να κερδίσει την πατρική αγάπη και στοργή αποφασίζει να πάει στρατιώτης στο ρωσοτουρκικό πόλεμο. Τελικά, εκεί στον πόλεμο, θα ανακαλύψει πως ο εχθρός είναι αυτός που θα του συμπεριφερθεί καλύτερα και από τους δικούς του ανθρώπους.

Σε μια σελίδα του διηγήματος υπάρχει η εξής φράση: “Σε αυτόν, αν πεις τον καημό σου, είναι σαν να το είπες σε όλο τον κόσμο”. Για μένα αυτή είναι και η ουσία του θεάτρου. Πρέπει να σου πω με τέτοιο τρόπο την ιστορία, ώστε να γίνει δικιά σου και ύστερα να τη μεταφέρεις και αλλού.

Το ανέβασμα έγινε με ένα θίασο τεσσάρων ανθρώπων. Δύο άνδρες και δύο γυναίκες. Είναι ένα είδος χορού τραγωδίας. Ο συγγραφέας λέει στο βιβλίο του “θα γράψω την ιστορία σου”, που στην παράσταση ακούγεται “θα ειπώ την ιστορία σου”. Άρα το στοίχημα είναι το πώς αυτή η ιστορία μπορεί να ειπωθεί σαν να προέρχεται από ένα σώμα. Το πώς από τη δραματοποίηση πας στην αφήγηση, να πεις αυτό που σε καίει. Νομίζω πως αυτό που θέλαμε να πούμε, πέρασε. Το συνειδητοποίησα στην κουβέντα που κάναμε με μαθητές Λυκείου μετά την παράσταση. Δεν τους ενόχλησε καθόλου που δεν είδαν μια... πιστή αναπαράσταση σκηνών.

Το ελπιδοφόρο μήνυμα της υπόθεσης είναι επίσης πως τα παιδιά κατάλαβαν ένα κείμενο που σχεδόν τους φάνηκε αδιάφορο στην τάξη, ίσως εξαιτίας του τρόπου διδασκαλίας που επιμένει σε θέματα ύφους κ.λπ. Το εξέλαβαν ως ζωντανό κείμενο. Ο Βιζυηνός με απίστευτο τρόπο καταρρίπτει σταθερές και ταυτότητες. Ο πατέρας καταλήγει να γίνει ένας μέθυσος και ο Μοσκώβ-Σελήμ επιθυμεί να γίνει Ρώσος. Όλα τα πρόσωπα έχουν μια τέτοια πορεία ανατροπής στο έργο. Αυτό το ρήγμα των ταυτοτήτων είναι, νομίζω, άλλο ένα σημείο που αγγίζει τους έφηβους. Γιατί η εφηβεία δεν είναι η κατεξοχήν ηλικία που αναζητάμε την ταυτότητά μας;»

Info: Στέγη Γραμμάτων Ιδρύματος Ωνάση, Λεωφ. Συγγρού 107, Αθήνα, 2109005800

Πρωταγωνιστούν: Νικολίτσα Ντρίζη, Αγγελική Παπαθεμελή, Κώστας Σεβδαλής, Γιώργος Φριντζήλας