Ο Φεγγαρίσιος Πιερότος

Μαζί με το dissonArt ensemble –ένα απίστευτης ποιότητας σύνολο ερμηνείας σύγχρονης μουσικής από τη Θεσσαλονίκη, με το οποίο έχω συνεργαστεί πολλές φορές και στο παρελθόν–κάνουμε μια σκηνική εκδοχή του “Pierrot Lunaire”, του “Φεγγαρίσιου Πιερότου” του Άρλοντ Σένμπεργκ. Είναι το πρώτο ατονικό αριστούργημα, γι’ αυτό και θεωρείται ως ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της σύγχρονης μουσικής του 20ού αιώνα.

Η ατονική μουσική έρχεται να αμφισβητήσει την για πολλούς αιώνες επικράτηση του μουσικού τονικού συστήματος – αυτού που βασίζεται ουσιαστικά στη λογική της εύηχης αρμονίας. Ο Σένμπεργκ είναι ο πρώτος που αμφισβήτησε –και εξέλιξε– τους κανόνες της μουσικής, αλλάζοντας την ιεράρχηση στις νότες. Το παραγόμενο άκουσμα είναι αλήθεια πως για τους μη μυημένους ακροατές είναι μάλλον ενοχλητικό. Ας δανειστούμε ένα παράδειγμα από τη ζωγραφική. Σήμερα δύσκολα να ομολογήσει κάποιος πως δεν του αρέσει ο Πικάσο, ο οποίος κι αυτός είχε ανατρέψει τους κανόνες της καθεστηκυίας ζωγραφικής. Μόνο που η μουσική, επειδή έρχεται σε εμάς μέσω μιας ψυχοακουστικής διαδικασίας, όταν συμβαίνει η ανατροπή του “φυσιολογικού” μάς είναι πιο δύσκολο να τη δεχτούμε. Γι’ αυτό και η ατονική μουσική, εκατό χρόνια μετά την πρώτη εμφάνισή της, δεν μετράει πολλούς οπαδούς. Ο “Πιερότος” όμως κατόρθωσε να γίνει ένα κλασικό πλέον έργο ώστε ο καθένας που θα το ακούσει θα μπορεί να καταλάβει την αξία του.

Ναι, μπορεί η Ελλάδα να είναι η χώρα του μη κανονικού –και γι’ αυτό ίσως θα μπορούσε να “κατανοήσει” περισσότερο τη σύγχρονη μουσική–, όμως σε ό,τι αφορά τα καλλιτεχνικά μάλλον είναι μια χώρα της ομογενοποίησης. Λειτουργούμε πολύ με κανόνες, ακόμη και σε μικροκλίμακες, που έχουν να κάνουν με το κοινωνικά αρεστό. Από την άλλη δύο από τους σημαντικότερους συνθέτες της σύγχρονης μουσικής είναι Έλληνες, ο Ιάννης Ξενάκης και ο Γιάννης Χρήστου...

Το έργο χαρακτηρίζεται από μια θεμελιώδη αντίφαση. Ως περιεχόμενο ανήκει στο ρεύμα του συμβολισμού, ενώ από την πλευρά της μορφής στον πρωτοποριακό μοντερνισμό. Είναι έργο φτιαγμένο για μια τραγουδίστρια που ερμηνεύει –κάτι μεταξύ απαγγελίας και τραγουδιού– ένα τρομερά απαιτητικό μουσικό κείμενο.

Μέσω της σκηνικής εκδοχής θελήσαμε να κάνουμε πιο προσβάσιμο το έργο για το μη μυημένο κοινό. Την εκδοχή μας την αποκαλώ σκηνική φαντασίωση. Οι ίδιοι οι μουσικοί και η τραγουδίστρια είναι οι περφόρμερς της παράστασης. Όλη η ιδέα βασίζεται στη σχέση του ανθρώπου με το φεγγάρι. Θελήσαμε να ερευνήσουμε ποια είναι η σχέση μας μαζί του μετά την κατάκτησή του, λαμβάνοντας όμως υπόψη πως όταν γράφτηκε το έργο (1911) –πόσο μάλλον όταν γράφτηκαν τα ποιήματα του Albert Giraud, στα οποία στηρίχτηκε το λιμπρέτο (τέλη του 19ου αιώνα)– το φεγγάρι ήταν ακόμα απάτητο και θεωρούνταν το μεγάλο μεταφυσικό σύμβολο.

Έτσι στη σκηνική εκδοχή μας φέραμε όλους αυτούς τους ανθρώπους που πιστεύουν σε διάφορες συνωμοσίες: Το φεγγάρι δεν πατήθηκε ποτέ. Στο φεγγάρι βρίσκονται βάσεις των εξωγήινων… Εγκλωβίσαμε μ’ έναν τρόπο το έργο του Σένμεπργκ μέσα σε μια κοινότητα περίεργων ανθρώπων που επιτελούν κάποιες απροσδιόριστες και περίεργες τελετουργίες. Δημιουργήσαμε δηλαδή μια άλλου τύπου παραδοξότητα, διαφορετική από την παραδοξότητα που γεννούσε το φεγγάρι την εποχή γέννησης του έργου.

Είναι μια ρετροφουτουριστική παράσταση, καθότι οι άνθρωποι που βρίσκονται στη σκηνή δημιουργούν μηχανήματα προκειμένου να επικοινωνήσουν με το επέκεινα, χρησιμοποιώντας όμως πράγματα καθημερινής χρήσης (μια ντουλάπα που γίνεται μηχανή του χρόνου, μια καρέκλα η οποία τους φέρνει σε επικοινωνία με ραδιοκύματα). Πάντως, ανεξάρτητα του αν πετύχουμε ή δεν πετύχουμε τη σκηνική απόδοση, υπάρχει ένας τεράστιος λόγος για να έρθει κάποιος να δει την παράσταση. Είναι η σοπράνο Frauke Aulbert, με απίστευτες φωνητικές δυνατότητες, “βασίλισσα της αβανγκάρντ” όπως έχει χαρακτηριστεί από το διεθνή Τύπο».

Info: 2-3/4 21:00, Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, Συγγρού 107, 2109005800