Γράμμα σε ένα παιδί

Κάθε λέξη που ηχεί στο θέατρο Κάππα, τα δευτερότριτα αυτού του χειμώνα, κάθε ανάσα που βγαίνει από τα χείλη της ηρωίδας στη διάρκεια του σπαραχτικού μονολόγου της είναι και μια γροθιά στο στομάχι του σαθρού καθωσπρεπισμού μας, αναπαράγει ιαχές που μας στοιχειώνουν από τη γέννηση ως το θάνατο, μας φέρνει αντιμέτωπους με την ίδια τη ραχοκοκαλιά της κοινωνίας του σύγχρονου πολιτισμού.

Γι’ αυτό κι είναι ένα έργο που καθηλώνει: επειδή μέσα σε ογδόντα λεπτά καταφέρνει να χωρέσει όχι μόνο την περίπλοκη ψυχοσύνθεση μιας γυναίκας που αγωνίζεται να δώσει στο έμβρυό της την αγάπη που η ίδια έχει στερηθεί, μα ολάκερη τη μισαλλοδοξία που πολλές καθημερινές ηρωίδες της εποχής μας εξακολουθούν να βιώνουν ως άλλες Έστερ Πριν του «Άλικου Γράμματος». Μόνο που ο Χώθορν είχε γράψει μια ιστορία για το δέκατο όγδοο αιώνα, ενώ εδώ βρισκόμαστε στο σήμερα, στο λειψό παρόν, και η παράσταση του «Κάππα» μας βάζει μπροστά στο καθρέφτη.

Όπου κι αν ταξίδεψε το «Γράμμα σε ένα παιδί» –από την Ευρώπη μέχρι την Αμερική και από την Μέση Ανατολή ως την Κίνα και την Ιαπωνία– συγκλόνισε κι αναγνωρίστηκε ως αριστούργημα. Δεν είναι τυχαίο. Σε μια πρώτη ανάγνωση είναι ένα κείμενο-φωτιά, ένα εκρηκτικό ντοκουμέντο που συνταράσσει με τον ωμό ρεαλισμό του. Όμως οι δεύτερες κι οι τρίτες αναγνώσεις προδίδουν μιαν αφάνταστη τρυφερότητα.

Εκεί που το ξυράφι σε χαϊδεύει για να ανακαλύψει τη χαμένη σου αθωότητα, συνειδητοποιείς πως όλα έχουν να κάνουν με την Αγάπη. Την αγάπη που δεν μπορείς να δώσεις και να πάρεις αφυδατωμένος σε έναν κόσμο απάνθρωπο, ρευστό, γεμάτο αναγωγές, τις αναγωγές που προβάλλει η φύση μας ως δικαστών. Μας αρέσει να κρίνουμε, να ρητορεύουμε κούφια, να βγάζουμε άθλιες ετυμηγορίες, επειδή ακριβώς αδυνατούμε να δεχτούμε τον Άλλον, επειδή είμαστε αδύναμοι να συμβιβαστούμε με τις δικές μας πληγές.

Η Οριάννα Φαλάτσι μάζεψε όλη αυτή την αντίφαση και την τοποθέτησε στο πυρήνα της οπτικής της, δημιουργώντας μια ηρωίδα που θα μπορούσε να είναι η κάθε γυναίκα γύρω μας, μα και ο κάθε άνδρας, ο κάθε άνθρωπος που ζει δακτυλοδεικτούμενος. Στα δικά μου μάτια η Φαλάτσι ήταν ένα είδος Νόρμαν Μέιλερ, υπό την έννοια ότι, τόσο ως δημοσιογράφος όσο και ως συγγραφέας, διεκδίκησε την Ελευθερία υπέρ των αδύναμων, των φτωχών, των ασήμαντων, και το έκανε με κάθε τρόπο, είτε στα πολιτικά κείμενά της είτε στη μυθοπλασία της. Πώς απογειώνεται, λοιπόν, θεατρικά ένα τέτοιο κείμενο; Πρώτον, με λιτή σκηνοθεσία, χωρίς περιττές στρογγυλεύσεις. Ο Μάνος Πετούσης τα κατάφερε. Ένα γραφείο κι ένα κρεβάτι δεξιά κι αριστερά της σκηνής συνιστούν την αστική φυλακή, η κούνια στο μέσον καθρεφτίζει το πέταγμα προς την ελευθερία. Δεύτερον, με μια μεταφορά του κειμένου που θα κάνει το έργο να κυλήσει σαν νεράκι, και δεν θα κουράσει. Κι εδώ ο στόχος επιτεύχθηκε, η διασκευή της Μ. Μπουρδάκου είναι τόσο εύπλαστη ώστε δεν κατάλαβα καν πότε πέρασε μιάμιση ώρα από τις πρώτες λέξεις της μάνας προς το αγέννητο παιδί της. Και τρίτον, με μια πρωταγωνίστρια που θα μπει στο πετσί του ρόλου και θα σε βυθίσει βαθιά στην σπαρακτική κραυγή της.

Για την Ζέτα Δούκα το «Γράμμα σε ένα παιδί» είναι μια ερμηνεία ζωής. Την είχα πρωτοδεί πριν από μερικά χρόνια όταν ο Γιάννης Βούρος την σκηνοθέτησε στον «Συλλέκτη» του Τζον Φόουλς. «Έλα να δεις μια πολύ ελπιδοφόρα ηθοποιό», μου είχε πει και θυμάμαι ότι είχα γίνει μάρτυρας του πώς ένας καλλιτέχνης αφήνει την ψυχή του στο σανίδι. Η τηλεόραση πιστεύω πως την αδικεί, όμως το ίδιο ισχύει για όλους τους ηθοποιούς με τέτοια γκάμα δυνατοτήτων. Και ο κινηματογράφος αδικούσε τη Λαμπέτη σε σύγκριση με τις θεατρικές ερμηνείες της. Με το που τα φώτα σβήνουν στο θέατρο Κάππα κι η Δούκα βρίσκεται σκυμμένη πάνω από το γραφείο της, η σκηνή μοιάζει στοιχειωμένη από το άλγος της ανάπηρης κοινωνίας και όλα είναι έτοιμα για να ακολουθήσει η κατάδυση. Και στο τέλος της κατάδυσης, βλέπεις μια ηθοποιό που δεν έχει αφήσει μόνο τη ψυχή της μα και τα κοκαλάκια της πλάι στα οστά της ευνουχισμένης ηρωίδας.

Μια παράσταση που αξίζει να τη δεις και να τη ξαναδείς και να τη ξαναδείς…

Info: Γράμμα σ’ ένα παιδί, Θέατρο Κάππα Δευτ., Τρ. 21.00. (€18, 15)