Ζήτω η επανάσταση;

Το μεγάλο –επίκαιρο– ερώτημα για τη χρησιμότητα της επανάστασης στη σύγχρονη δημοκρατία θέτει η παράσταση Μαρά/Σαντ στο Εθνικό. Η A.V. ζήτησε απαντήσεις από τη σκηνοθέτρια  Έφη Θεοδώρου και το συνθέτη Νίκο Πλάτανο.

Τι ποθεί ένας θεατρόφιλος; Τίποτα περισσότερο από μια παράσταση που δεν θα χαθεί από τη μνήμη με το που κατέβει η αυλαία, αλλά θα του τριβελίζει το μυαλό. Και η συγκεκριμένη το κατορθώνει – ας ακούστηκε από θεατές η ένσταση «για τον πληθωρισμό της σκηνοθεσίας». Βίντεο, ζωντανή ορχήστρα επί σκηνής με ρόλο στη δράση, χρήση διαφορετικών θεατρικών στιλ σε διάλογο… και καθηλωτικές ερμηνείες (π.χ. του Κ. Βασαρδάνη/Μαρά). Ούτως ή άλλως πρόκειται για ένα πολυπρισματικό έργο, με ήρωες δύο τέρατα της πολιτικής και της φιλοσοφίας να διαξιφίζονται (μεταξύ άλλων) για την ηθική της επανάστασης και φόντο τη γαλλική επανάσταση. Στο έργο του Πέτερ Βάις (1963) η δολοφονία του Μαρά (13/7/1793) ανεβαίνει ως θεατρική παράσταση στο άσυλο φρενοβλαβών του Σαραντόν (1808) υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του έγκλειστου Μαρκήσιου ντε Σαντ. Η ερώτηση «Μαρά, τι βγήκε από την Επανάσταση;», που δεσπόζει ως υπέρτιτλος στην παράσταση του Εθνικού μας, είναι ο σύνδεσμος με το διηνεκές της ιστορίας.

Μαρά: «Δεν μπορούμε να χτίσουμε αν δεν γκρεμίσουμε τα πάντα ως τα θεμέλια... Όσο κι αν αυτό μοιάζει τρομερό σε κείνους που στρογγυλοκάθονται μες στη χορτάτη ικανοποίησή τους, τυλιγμένοι μες στο χοντρό μανδύα της ηθικής τους».

Ο λόγος του Μαρά δείχνει να ενέπνευσε τους περσινούς καταληψίες του Εθνικού την ημέρα της πρεμιέρας σας στην παράσταση «Ρομπέρτο Τσούκο». Είναι η απάντησή σας σε εκείνα τα γεγονότα;

Έφη Θεοδώρου: Και η εμπειρία αυτού του επεισοδίου με οδήγησε στο τωρινό έργο. Η ερώτησή τους «Γιατί κάνετε πρεμιέρες υποκρισίας, ενώ συμβαίνουν όλα αυτά;» με προβλημάτισε. Αρκεί το θέατρο να εκφράσει τις ανάγκες της πραγματικότητας; Είναι η τέχνη το εργαλείο που θα μας βοηθήσει να πάρουμε αποφάσεις για την κοινωνική μας ζωή;

Νίκος Πλάτανος: Η τέχνη είναι και παραμένει ένα σημαντικό εργαλείο παρέμβασης. Δεν αρκεί από μόνη της να αλλάξει τα πράγματα, αλλά δεν μπορούμε να της αρνηθούμε αυτό το ρόλο.

Ε.Θ.: Η παράσταση δεν είναι η απάντηση – ούτως ή άλλως ο Βάις δεν δίνει απαντήσεις. Ορισμένα από τα παιδιά που μετείχαν στο «επεισόδιο» συμμετέχουν στο βίντεο που προβάλλεται κατά τη διάρκεια της παράστασης. Η Εύα Στεφανή φιλμάρισε τα μαθήματα που έκανα με τους μαθητές της δραματικής σχολής του Εθνικού πάνω στο κείμενο κι εκεί καταγράφονται σκέψεις τους για την αξία της επανάστασης, για το πώς νιώθουν σήμερα – ακόμη και μέσα από τις εκφράσεις των προσώπων τους. Στο τέλος, αυτό που μένει είναι ένα μεγάλο ερωτηματικό.

Στο ερωτηματικό για το πώς να ντύσετε μουσικά την παράσταση;

Ν.Π.: Η μουσική παρεμβαίνει, σχολιάζει, βοηθάει τη δράση, συνδέει τα γεγονότα. Μερικά τραγούδια έχουν ροκ ύφος. Κάποιος θεατής τη χαρακτήρισε σκληρά ρομαντική – νομίζω πως την περιγράφει.

Μαρά: «Ενάντια στη σιωπή της φύσης, εγώ ορθώνω τη δράση. Κι αντί να μένω ατάραχος, επεμβαίνω και λέω πως αυτό ή εκείνο είναι λάθος και πασχίζω να τ’ αλλάξω και να το καλυτερέψω».

Σαντ: «Μαρά, αυτά τα κάτεργα που κρύβουμε όλοι μέσα μας είναι χειρότερα κι από τα πιο ανήλιαγα πέτρινα μπουντρούμια, κι όσο μένουνε κλειδαμπαρωμένα ολόκληρη η Επανάστασή σας δεν θα είναι παρά ένας ξεσηκωμός φυλακισμένων, που θα τον πνίξουν οι πουλημένοι σύντροφοι της φυλακής τους».

Με τον Μαρά ή με τον Σαντ;

Ε.Φ.: Και οι δύο επιθυμούν το απόλυτο, αλλά για τον καθένα είναι διαφορετικό. Για την κατάκτηση του κοινωνικού ιδεώδους ο Μαρά πιστεύει στη χρήση της βίας. Ο Σαντ αρνείται πως η συλλογική βία μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα – αντίθετα, πιστεύει στην ενδοσκόπηση. Ταυτίζομαι με το λόγο του Μαρά, αλλά τελικά με κερδίζει ο φιλοσοφικότερος λόγος του Σαντ. Δεν είναι τυχαίο πως σε όλο το έργο ο επαναστάτης Μαρά είναι εγκλωβισμένος στην μπανιέρα του. Σε σημερινή προβολή ένας βίαιος επαναστατικός λόγος χωράει σε μια δημοκρατία;

Ν.Π.: Στην ουσία δεν νομίζω πως υπάρχει δίπολο. Ο Μαρά είναι μια όψη του Σαντ, ο οποίος εκπροσωπεί μία πιο σύγχρονη άποψη της σύγχρονης κοινωνίας. Κακά τα ψέματα, ενώ παθιαζόμαστε όλοι με τα πολιτικά θέματα, έχοντας περάσει και από επαναστατικούς πολιτικούς χώρους, θα ήταν υποκριτικό να λέμε σήμερα πως ταυτιζόμαστε με τις πολιτικές αγωνίες της επανάστασης.

Σαντ: «Όχι, Μαρά, άσ’ τα φτηνά αισθήματα, ξέρω πως άλλα έχεις στο νου σου. Για σένα, όπως και για μένα, μόνο το ακραίο έχει σημασία».

Η σκηνοθεσία σας ήταν ακραία, με την έννοια πως χρησιμοποιήσατε πολλά θεατρικά τεχνάσματα… 

Ε.Θ.: Το κείμενο σαν φόρμα έχει μεικτό ύφος, με στοιχεία από καμπαρέ, από μελόδραμα, έχει ατόφιους λόγους του Μαρά, δεν έχει γραμμική ροή... Αν κάποιος δεν γνωρίζει το έργο θα νομίζει πως πολλά από αυτά που είδε ήταν σκηνοθετικά τερτίπια. Δεν ισχύει. Τα πάντα αναφέρονται στο κείμενο – ακόμη και τα τραγούδια. Εγώ το μόνο που επιδίωξα ήταν να το εκσυγχρονίσω –γι’ αυτό και αντικατέστησα το χώρο του ψυχιατρείου με το χώρο της θεατρικής σκηνής–, ώστε να μιλήσει καλύτερα στους σημερινούς θεατές και ιδιαίτερα στους νέους.

Ποιες αντιδράσεις περιμένετε όταν ακούσουν την τελευταία ατάκα: «Πότε θα μάθετε να βλέπετε, πότε επιτέλους θα καταλάβετε»;

Τη φράση «Ήμουν, Είμαι, Θα είμαι» από το μανιφέστο της Ρόζας Λούξεμπουργκ, που ακούγεται στην παράσταση.

Info: Μαρά/Σαντ του Πέτερ Βάις. Σκηνοθεσία: Έφη Θεοδώρου. Μουσική: Νίκος Πλάτανος.  Παίζουν: Κώστας Βασαρδάνης, Μηνάς Χατζησάββας, Κόρα Καρβούνη, Μάκης Παπαδημητρίου κ.ά. Εθνικό Θέατρο, Κτίριο Τσίλερ-Νέα Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος», Αγ. Κων/νου 22-24, 210 5288.170