Οι οπέρες των ζητιάνων λένε «Yasou Aida»

Ο Δημήτρης Δημόπουλος διασκεύασε το κείμενο της «Αΐντα» με τρόπο που χωράει πολλή (πολιτική) συζήτηση και απαντάει στις ερωτήσεις μας με αφορμή το ανέβασμα του «Yasou Aida» στην Αθήνα.

Πώς ξεκινήσατε να δουλεύετε το κείμενο της όπερας 'Yasou Aida', από που πιάσατε το θέμα και πως ξεκινήσατε να μπλέκετε τις δικές σας ιδέες με το αυθεντικό κείμενο; Ήταν μια περίεργη διαδικασία. Πρώτα ήρθε η ιδέα της Neuköllner Oper στο Βερολίνο να συνεργαστεί με Έλληνες καλλιτέχνες ώστε να μεταφέρουν Έλληνες την άποψη τους για τι συμβαίνει στη χώρα τους, παρακάμπτοντας τη διαστρεβλωμένη εικόνα των γερμανικών ΜΜΕ. Ακολούθησε η επιλογή του Αλέξανδρου Ευκλείδη, του σκηνοθέτη της παράστασης, για τη συνεργασία αυτή, ο οποίος πρότεινε μια ανάγνωση όπερας δωματίου του αυθεντικού έργου, όπου οι σκλαβωμένοι Αιθίοπες είναι οι Έλληνες και οι κατακτητές Αιγύπτιοι οι Γερμανοί, μεταφέροντας την υπόθεση σε ό,τι ζούσαμε τότε. Και ακόμα. Ύστερα προστέθηκε στην ομάδα ο Χαράλαμπος Γωγιός, που έκανε τη μουσική διασκευή και διδασκαλία του νέου έργου και ο οποίος πρότεινε εμένα για τη συγγραφή του τρίγλωσσου λιμπρέτου, μια πρόταση του Μπέρνχαρντ Γκλόκζιν, καλλιτεχνικού διευθυντή και δραματουργού της Neuköllner Oper, ώστε να ακουστεί κάθε άποψη στη μητρική γλώσσα της. Όλοι μαζί δουλέψαμε στη δομή και το περιεχόμενο των σκηνών του νέου έργου, αναλύοντας τους νέους ήρωες μέσα από το πρίσμα της υπάρχουσας μουσικής δραματουργίες και των νέων στόχων που θέταμε. Όταν ξεκίνησα να γράφω το κείμενο πια, υπήρχε ένα πολύ σαφές πλαίσιο δραματουργικό, γλωσσικό και μουσικό. Παρέδωσα το πρώτο προσχέδιο του κειμένου ενάμιση μήνα αφού ξεκίνησα και ξεκινήσαμε εκ νέου τις αναλύσεις, τις αλλαγές και τις προσθήκες. Το τελικό κείμενο είναι η έβδομη εκδοχή του κειμένου, όπου υπάρχουν στίχοι που δεν άλλαξαν από την αρχή μαζί με στίχους που γράφτηκαν μέρες πριν την πρεμιέρα!

Με ποια σειρά θα βάζατε τα συναισθήματα που επικράτησαν στο κείμενο σας; Κυριαρχεί η ψυχραιμία; το πάθος; η απογοήτευση; η οργή; Ποια είναι η διακύμανση; Κάθε ήρωας μέσα στο έργο περνά από πολλές συναισθηματικές διακυμάνσεις. Αν θέλουμε να μιλήσουμε για την Ελπίδα, τη δική μας Αΐντα, είναι μια απογοητευμένη Ελληνίδα που οργίζεται με πάθος για τις ευκαιρίες που δεν μπορεί να έχει στη χώρα της και πολύ ψύχραιμα αποφασίζει να αναζητήσει ένα καλύτερο μέλλον εκτός Ελλάδας.

Με τι μάτι βλέπει τελικά το κείμενο τις σύγχρονες ελληνογερμανικές σχέσεις; Με ένα μάτι απόστασης και ψυχραιμίας. Θεώρησα πολύ σημαντικό να μην πάρει θέση το κείμενο υπέρ και κατά κάποιας πλευράς, κάτι που θα το έκανε μια παράσταση διδακτική ή υπέρμετρα συναισθηματική. Άλλωστε το ενδιαφέρον στο θέατρο δεν προκύπτει όταν συμφωνούν δύο ήρωες, αλλά όταν διαφωνούν και μάχονται για να επικρατήσει αυτό που θεωρούν δίκιο.

Τι αντιδράσεις αναμένατε από το γερμανικό κοινό πριν παρουσιάσετε τη δουλειά στο Βερολίνο και πόσο μέσα πέσατε; Ως σταντ-απ κωμικός, η αντίδραση που πάντα προσδοκώ είναι το γέλιο μετά το αστείο. Έλπιζα πως η μουσική του Βέρντι και η ειρωνεία που υπάρχει στους στίχους, θα δημιουργούσαν αστεία. Και κάτι που έγινε. Αυτό που μας έκανε μεγάλη εντύπωση ήταν το γέλιο του γερμανικού κοινού στα χοντροκομμένα αστεία κατά των Ελλήνων. Ήταν ένα γέλιο λυτρωτικό, αφού αυτοί που κορόιδευαν ήταν οι Έλληνες δημιουργοί. Σίγουρα δεν αναμέναμε το τόσο έντονο χειροκρότημα στο τέλος κάθε παράστασης, το οποίο κάποιες φορές κατέληγε σε ξέφρενο ποδοβολητό.

Ποιο είναι το σημείο- κλειδί, το ισχυρό μήνυμα του κειμένου σας; Το σημείο-κλειδί για εμένα ήταν κάποιοι στίχοι όπου ξαφνικά συνειδητοποίησα πόσο και για ποιους λόγους μιλά και σε εμένα τον ίδιο το έργο. Ήταν ένα απόσπασμα που μου ξεκλείδωσε την πόρτα στην πλήρη κατανόηση των ηρώων και που δεν υπάρχει στο τελικό κείμενο! Όταν πια αρχίσαμε τις πρόβες, η σκηνή που είχε αυτούς τους στίχους έπρεπε να ξαναγραφτεί ώστε να εξυπηρετηθεί ακόμα καλύτερα η εξέλιξη των ηρώων και της ιστορίας. Με μεγάλη λύπη μου πέταξα το κλειδί, όμως η πόρτα είχε ανοίξει.

Μια φράση από το κείμενο σας που την ξεχωρίζετε για τη συμπύκνωση του νοήματος και ποιος ήρωας τη λέει; «Και οι δύο πλευρές έχουν δίκιο. Αυτό είναι μία τραγωδία. Αυτό είναι η δημοκρατία». Και τη λέει το ίδιο το θέατρο από τα μεγάφωνα.

Η πολιτική τέχνη αυτή τη στιγμή είναι απαραίτητη; Πολύ την κατηγορούν ως μια εύκολη λύση ή ως ρεπορταζιακή αντιμετώπιση της τέχνης. Τι πιστεύετε; Η τέχνη είναι βαθύτατα πολιτική. Το να θεωρείται πολιτική τέχνη μόνο ό,τι έχει πολιτικό περιεχόμενο, είναι μια πολύ βολική απλούστευση, η οποία όμως στερεί από την τέχνη την πραγματική πολιτική διάσταση που είχε, έχει και θα έχει: να εξηγεί, να προβληματίζει και να επηρεάζει τον άνθρωπο σε κάθε επίπεδο της ύπαρξής του. Αυτά τα ερωτήματα είναι θεωρητικά. Ενώ η τέχνη είναι πράξη. Και κάθε πράξη είναι πολιτική.

Με τι συναισθήματα πιστεύει ότι εγκαταλείπει το ελληνικό κοινό την παράσταση; Κρίνοντας από την ανταπόκριση των παραστάσεων στη Θεσσαλονίκη, τα συναισθήματα ήταν ποικίλα! Άκουσα από «αυτή ήταν μια όπερα που με αφορούσε» μέχρι «ήταν πολύ προοδευτικό για τα γούστα μας». Οι νεοφιλολεύθεροι έλεγαν «καλά τους τα λένε». Οι αριστεροί έλεγαν «καλά τους τα λένε»! Και περιμένω να κρυφακούσω κι άλλες αντιδράσεις στις παραστάσεις στο Φεστιβάλ Αθηνών...

Ένα σχόλιο που σας έκανε κάποιος θεατής κι είχε κάποια σημασία/ μέτρησε για εσάς; Το πιο έντονο σχόλιο ήταν μιας Ελληνίδας που ζει πια στο Βερολίνο που με «μάλωσε» για το τέλος του έργου! Μιλώντας μαζί της, ανακαλύψαμε πως αυτό που τη στεναχώρησε ήταν το πόσο έμοιαζε η ζωή της με αυτή της Ελπίδας, της ηρωίδας του Yasou Aida!, και πόσο την εξόργισε που η τελική επιλογή της στο έργο δεν συμβάδιζε με αυτή που θα έκανε η ίδια σε μια παρόμοια κατάσταση. Το να βγαίνεις από μια μακρόχρονη διαδικασία προετοιμασίας, γραφής, αλλαγών και προβών και να βλέπεις πως η παράσταση εκπληρώνει την πολύ βασική λειτουργία της ταύτισης μεταξύ ηρώων και κοινού, ήταν μεγάλη επιβράβευση και πιστοποίηση πως κάτι καλό κάναμε.

Πού και πώς βλέπετε προσωπικά τον εαυτό σας μέσα στο τωρινό συγχυσμένο ελληνικό τοπίο; Με βλέπω στον καθρέπτη. Και με βλέπω συγχυσμένο.

Τι επιθυμείτε περισσότερο απ' όλα να συμβεί άμεσα σε αυτή τη χώρα και στις ζωές μας; Να μπορέσουμε να ξεφύγουμε από αυτή τη σύγχυση και την αβεβαιότητα. Να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε την πραγματική διάσταση της κατάστασης που βρισκόμαστε και να ενεργήσουμε δραστικά και αποτελεσματικά ώστε να την αλλάξουμε προς το καλύτερο. Όμως αυτό είναι η υπόθεση μιας νέας όπερας...

Info

29-30/6 & 1/7, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, 210 3272.000