Το Λειτουργικό Δράμα, που έχει εκλείψει από το ελληνικό δραματολόγιο, επανέρχεται για τρεις μοναδικές παραστάσεις στο Κεντρικό Κτήριο του Μουσείου Μπενάκη. Οι συγκλονιστικές στιγμές του τελευταίου δείπνου του Ιησού με τους μαθητές του ζωντανεύουν από ένα σύγχρονο έργο, σε λιμπρέτο του ποιητή Γιώργου Ψάλτη και μουσική του συνθέτη Φίλιππου Τσαλαχούρη.
Ένα στρωμένο τραπέζι, ποτήρια, κόκκινο κρασί και ο υποβλητικός ήχος του εκκλησιαστικού οργάνου. Το φως πέφτει λοξά από τους μεγάλους φεγγίτες στην Αίθουσα Συναυλιών του Ωδείου Αθηνών, όπου γίνονται οι πρόβες. Ο συνθέτης Φίλιππος Τσαλαχούρης δίνει οδηγίες στους τραγουδιστές, που συμμετέχουν στο εγχείρημα εθελοντικά.
Το Λειτουργικό Δράμα είναι σπάνιο στο σύγχρονο δραματολόγιο, ιδιαίτερα το ελληνικό. Τι στάθηκε αφορμή για δύο σύγχρονους ανθρώπους καταπιαστούν με το είδος;
Γιώργος Ψάλτης: Ήταν Χριστούγεννα του 2009 όταν ο Φίλιππος Τσαλαχούρης με πήρε τηλέφωνο και μου ζήτησε να γράψω ένα λιμπρέτο. Δεν το είχα ξανακάνει αλλά αποφάσισα να δοκιμάσω, ακριβώς για το λόγο που υπάρχουν τα Λειτουργικά Δράματα. Ξεκίνησαν μέσα στις εκκλησίες με ιερείς να παρασταίνουν ιστορίες από την Αγία Γραφή και κάλυπταν την ανάγκη της διδασκαλίας των πιστών. Μετά βγήκαν στα προαύλια και μετά πήγαν στο θέατρο. Στα μέρη μας, σταμάτησαν τον 17ο αιώνα. Ίσως το Λειτουργικό Δράμα μπορεί πάλι να χρησιμεύσει.
Φίλιππος Τσαλαχούρης: Γράφω πολλά χρόνια θρησκευτική μουσική. Ήθελα εξαρχής ένα καινούργιο κείμενο. Η απευθείας μελοποίηση των ευαγγελικών κειμένων δημιουργεί μια απόσταση, ενώ αν ο λόγος είναι άμεσος είναι τελείως διαφορετικό. Σαν συνθέτης και μουσικός έχω μια σχέση με το λόγο και διαβάζοντας την πρώτη ποιητική συλλογή του Γιώργου διέκρινα ότι μπορεί να το κάνει.
Γ.Ψ.: Σήμερα, πηγαίνουμε στις εκκλησιές και δεν ακούμε στ’ αλήθεια τα λόγια. Θα ήταν ενδεχομένως χρήσιμη η φόρμα του Λειτουργικού Δράματος ώστε να πάψουν να χαρακτηρίζονται ως δυσνόητα. Είναι κρίμα ο τόσο υπέροχος λόγος του δικού μας Ιησού να είναι άγνωστος, ακόμη και σε ανθρώπους που διαβάζουν ξένους δασκάλους. Στο λιμπρέτο προσπάθησα να τον συνοψίσω. Το αποτέλεσμα του Φίλιππου και των τραγουδιστών είναι συγκλονιστικό.
Φ.Τ.: Στο αίθριο του Μουσείου Μπενάκη, οι θεατές θα κάθονται γύρω γύρω στο τραπέζι. Μερικές καρέκλες θα τοποθετηθούν στις εσοχές, ώστε οι θεατές να έχουν την αίσθηση ότι «κρυφοκοιτάνε» από ένα διπλανό δωμάτιο. Μια γυναικεία χορωδία, σαν φωνές αγγέλων, που θα είναι αόρατη στο κοινό, θα επαναλαμβάνει κάποιες φράσεις και αυτό θα δίνει μια αίσθηση μεταφυσική.
Γ.Ψ.: Η πρώτη δυσκολία όταν το έγραφα ήταν να βρω τη μορφή της γλώσσας που θα χρησιμοποιούσα. Για τον Ιησού, κατέληξα σε μια μορφή που είναι ίσως λίγο πιο λόγια και γλυκιά από τα ελληνικά που ακούμε στο δρόμο. Η δεύτερη δυσκολία ήταν ότι δεν ήθελα το έργο να είναι ένας μονόλογος του Ιησού, όπως στην Καινή Διαθήκη. Διαμόρφωσα κάποιους χαρακτήρες. Τον Πέτρο, τον Ιωάννη που είναι πολύ γλυκός (και ο μόνος τενόρος) και σε αντίθεση με τους άλλους που ρωτάνε και αμφιβάλουν είναι ήδη ταγμένος στην αγάπη και στον Ιησού, τον Ιούδα (ο μόνος που είναι ηθοποιός), του οποίου ο ρόλος είναι σημαντικός λόγω της έντασης. Ο Ιούδας ήταν ένας συντηρητικός της εποχής, εκείνος που δεν αντέχει την καινούργια εποχή που έρχεται.
Το έργο αφορά το φόβο, την αγάπη, την προδοσία; Σύμφωνα με το λόγο του Αποστόλου Ιωάννου «Φόβος ουκ έστιν εν τη αγάπη αλλά η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον» (Α' Ιωάν. 4, 18). Ο άνθρωπος είναι σε θέση να φτάσει στην τέλεια αγάπη; Είναι δυνατόν να νικήσει το φόβο και με την αγάπη;
Γ.Ψ.: Η αγάπη είναι μια απόλυτη κατάσταση, και ο Ιησούς δίδαξε την αγάπη ως δυνατότητα. Η δυνατότητα περιορίζεται από το φόβο. Ο άνθρωπος πρέπει να νικήσει το φόβο για να φτάσει στην αγάπη. Σε ακραία μορφή, ο φόβος μπορεί να οδηγήσει στην προδοσία, όπως στην περίπτωση του Ιούδα.
Φ.Τ.: Η αγάπη, σαν λέξη, εμφανίζεται πρώτη φορά στην ιστορία σε αυτά τα κείμενα με τόση σημασία. Στα αρχαία ελληνικά κείμενα δεν υπάρχει σαν έννοια. Για αυτό ο Μυστικός Δείνπος είναι ένα γεγονός συνταρακτικό. Ένα πράγμα που τονίζεται πολύ στη σκηνοθεσία και στη μουσική είναι ότι πράγματα που έγιναν πρώτη φορά σε αυτό το τραπέζι απέκτησαν μια άλλη σημασία. Παράδειγμα ένα ποτήρι κόκκινο κρασί, ένα ψωμί που βουτάς στο κρασί και το τρως, το ψωμί που πέφτει κάτω και μας μαθαίνουν οι γιαγιάδες ότι πρέπει να το φιλήσεις, όλα αυτά πήραν βαρύνουσα σημασία εκείνο το βράδυ. Τι συνέβη και μεγεθύνθηκαν όλοι αυτοί οι συμβολισμοί τόσο πολύ, αυτό θέλει να δείξει η μουσική μου. Όσο για τη σκηνοθεσία δεν ρίχνει βάρος σε κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο, όλα είναι στην ίδια κλίμακα που υπάρχουν στο κείμενο και από κει και πέρα ο καθένας παίρνει αυτό που θέλει.
Πιστεύετε ότι σε μια εποχή που οι άνθρωποι έχουν χάσει την πίστη τους, το έργο αυτό μεταφέρει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα και ποιο είναι αυτό;
Γ.Ψ.: Ο κόσμος που έχει χάσει την πίστη του δεν ξέρει καν ποια είναι η διδασκαλία του Ιησού. Σε όποια σελίδα κι αν ανοίξεις αυτά τα υπέροχα κείμενα, είναι ποίηση, φιλοσοφία και λογοτεχνία και έχεις παρά πολλά πράγματα να προβληματιστείς. Έχουμε πολλά να ξαναμάθουμε από το λόγο του Ιησού.
Φ.Τ.: Η πίστη δεν χάνεται ποτέ, απλώς κλονίζεται. Σήμερα είναι ταμπού σχεδόν να λες ότι πιστεύεις. Εγώ πιστεύω, μ’ αρέσει πολύ να το λέω, δεν βλέπω υποτιμητικά όσους δεν πιστεύουν. Η πίστη είναι ίσως το πιο προσωπικό πράγμα που υπάρχει στον κόσμο, γιατί αφορά μόνο εσένα και τον εαυτό σου. Αυτό που προτείνει αυτό το έργο δεν είναι η πίστη αλλά η γνώση για ενίσχυση της πίστης σε ό,τι θέλεις. Το έργο διαρκεί μια ώρα αλλά στην Αγία Γραφή είναι μόλις τέσσερις σελίδες, κοιτάξτε όμως τι μπορείς να πάρεις από μόνο τέσσερις σελίδες. Υπάρχουν εδώ οι εθελοντές, που αναδεικνύουν αυτές τις σελίδες. Αυτό είναι το μήνυμα, η επισήμανση της σπουδαιότητας της γνώσης.
Info Η Ώρα του Μυστικού Δείπνου, opus 79, Λειτουργικό Δράμα για ανδρικές φωνές, γυναικεία χορωδία, όργανο & κρουστά. Των Φίλιππου Τσαλαχούρη - Γιώργου Ψάλτη. Μουσείο Μπενάκη, Κεντρικό Κτήριο, Κουμπάρη 1. Σάββατο 31 Μαρτίου, 20.30/ Κυριακή 1η Απριλίου, 19.00 και 21.00.
16°
