M. Butterfly: Μια ιστορία αυταπάτης

Ο παντρεμένος Γάλλος διπλωμάτης Bernard Boursicot κεραυνοβολήθηκε όταν είδε για πρώτη φορά μια ντίβα της κινεζικής όπερας να ερμηνεύει τη Μαντάμα Μπατερφλάι. Μετά είκοσι χρόνια παράνομου δεσμού, όταν αποδείχτηκε πως η ντίβα ήταν κατάσκοπος, στη δίκη για απιστία στην υπηρεσία του ο διπλωμάτης έπρεπε να πείσει τους δικαστές και το παγκόσμιο κοινό που παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα τη δίκη πως τόσα χρόνια δεν είχε καταλάβει πως πίσω από τα κιμονό της ντίβας κρυβόταν ένας άνδρας, ο Shi Pei Pu.

Όταν ο Αμερικανοασιάτης συγγραφέας David Henry Hwang διαβάζει στις εφημερίδες (1986) το χρονικό της δίκης, το ένστικτο του καλλιτέχνη χτυπάει κόκκινο. Το «M. Butterfly» θα του φέρει τρία σημαντικά θεατρικά βραβείa (Τony, Outer Critics Circle και John Gassner), μια κινηματογραφική μεταφορά (σκηνοθεσία Ντ. Κρόνεμπεργκ), πολλές παραστάσεις σε όλες τις σκηνές του κόσμου. Δικαίως – το έργο αποτελεί μια αριστοτεχνική πραγματεία της αυταπάτης.

Η επιλογή μια οπερετικής ηρωίδας όπως η Μαντάμα Μπατερφλάι στο επίκεντρο της δράσης δεν είναι καθόλου τυχαία. Ο Γκαλιμάρ (το όνομα του διπλωμάτη στο έργο) μπορεί να πραγματώσει τις αληθινές του σεξουαλικές επιθυμίες προκρίνοντας την αυταπάτη: ο Pu είναι η Μπατερφλάι – το θύμα ενός απόλυτου έρωτα. Και Μπατερφλάι χωρίς κιμονό δεν υπάρχει (εξαιρετική δουλειά της σκηνογράφου/ενδυματολόγου Δέσποινας Βολίδη). Γι’ αυτό αρνείται να της το βγάλει όταν τον προκαλεί. Όπως γράφει ο Ρολάν Μπαρτ στα «Αποσπάσματα Ερωτικού Λόγου»: «Κοστούμι: κάθε συναίσθημα που προκαλείται ή τροφοδοτείται από το ρούχο που φορούσε το υποκείμενο κατά την ερωτική συνάντηση, ή που φορά με την πρόθεση να ξελογιάσει το αγαπημένο αντικείμενο». Επιπλέον η Μπατερφλάι είναι ο αρχετυπικός χαρακτήρας που εξυπηρετεί τόσο την ιμπεριαλιστική αυταπάτη της Δύσης απέναντι στην Ανατολή, όσο και τις σεξιστικές ανδρικές αυταπάτες. Το παρόν αποδεικνύει πως η Ανατολή πόρρω απέχει από την εικόνα που έπλασε η Δύση γι’ αυτή, και πως ο ρόλος των ανδρών έχει αλωθεί από την ψυχανάλυση.

Ο σκηνοθέτης της παράστασης Αντώνης Λουδάρος διάβασε σωστά το έργο και δεν άφησε να γεννηθούν, ανάλογες με παλιότερα ανεβάσματα, αυταπάτες: ο Γκαλιμάρ (πόσο εύθραυστη ψυχοσύνθεση του έδωσε ο Γιώργος Κροντήρης) είναι αυτός που έπλασε την εικόνα που εξυπηρετούσε την ιδέα του για τον ιδανικό έρωτα / η Δύση είναι αυτή που έπλασε την εικόνα της για την Ανατολή. Επιπλέον δεν παραμέλησε να τονίσει τη σχιζοφρενική πλευρά των χαρακτήρων: του Γκαλιμάρ εξαιτίας των σεξουαλικών απαγορεύσεων και του Pu/Μπατερφλάι επειδή αδυνατεί να διαχωρίσει το ρόλο από την πραγματικότητα. Βλέποντας τον Δημήτρη Γιώτη στο ρόλο η… σύγχυση επιτείνεται, με τον τρόπο που χρησιμοποιεί, με το που ανοίγει η αυλαία, το ντυμένο στα κιμονό σώμα του, προκειμένου να στείλει σεξουαλικά σήματα στον «ανίδεο» Γκαλιμάρ.

«Στο “Μ.” γίνεται άμεση αναφορά στην όπερα του Puccini, έτσι δίνεται η δυνατότητα στον θεατή να “σπάσει” τον τέταρτο τοίχο που μας χωρίζει και να γίνει συνένοχος στις εξελίξεις του έργου. Ο συγγραφέας κλείνει πονηρά το μάτι στο θεατή για τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν. Ένας Δυτικός άντρας που παίζει έναν Ανατολίτη άντρα που παίζει μια γυναίκα της Ανατολής... από μόνο του είναι σκέτο μπέρδεμα, όμως μέσα στο έργο, την ώρα της κρίσης ακούγεται: “Όταν ο Δυτικός άντρας έρχεται σε επαφή με την Ανατολή είναι ήδη μπερδεμένος. Η Δύση έχει αρσενικό χαρακτήρα, μεγάλα όπλα, μεγάλη βιομηχανία, μεγάλα κασέ. Η Ανατολή είναι η θηλυκή πλευρά, αδύναμη, φτωχή, ντελικάτη αλλά καλή στις τέχνες και γεμάτη μυστική σοφία”. Σίγουρα όλοι έχουμε την αρσενική και τη θηλυκή πλευρά μας. Έτσι εδώ χρειάστηκε να ψάξω και να φωτίσω στοιχεία του εαυτού μου που μου ήταν άγνωστα ως τώρα. Όμως στην τέχνη είναι ωραίο να ρισκάρεις, να βγαίνεις από στεγανά και να ανακαλύπτεις καινούργιες συγκινήσεις μέσα από τη διαφορετική ψυχοσύνθεση του εκάστοτε ρόλου. Προσπάθησα να καταλάβω τι τον ώθησε για να μπλέξει και να μπλεχτεί σε μια τόσο ριψοκίνδυνη ιστορία κατασκοπίας... Η απάντηση ήταν πάντα η ίδια – η βαθιά αληθινή αγάπη πέρα από σύνορα και συμβιβασμούς!» λέει ο Δημήτρης Γιώτης.

Πριν κλείσουμε πρέπει να αναφέρουμε πως η όλο νεύρο μετάφραση της Μαριλένας Παναγιωτοπούλου, μην υποκύπτοντας στη σεμνοτυφία, έκανε το έργο εκτός από σύγχρονο να φαίνεται πιο προκλητικό: «Οι πόλεμοι γίνονται για το ποιος την έχει μεγαλύτερη. Γιατί αν την έχω μικρή χτίζω ένα τεράστιο κτίριο ή παίρνω με το ζόρι ένα μεγάλο κομμάτι γης, ή γράφω ένα ατελείωτο βιβλίο για να μη με πάρουν χαμπάρι οι άλλοι άντρες ότι την έχω μικρή. Γιατί την κατακτάς τη χώρα... αλλά το ερώτημα παραμένει ποιος την έχει μεγαλύτερη. Κι αυτό το λέμε πολιτισμό. Έναν κόσμο ολόκληρο που τον κυβερνάνε άντρες με πούτσους σε μικρογραφία».

Info Θέατρο Προσκήνιο, Στουρνάρη & Καπνοκοπτηρίου 8, 210 8252.242. Παίζουν επίσης: Γ. Δρίτσας, Ε. Χρηστίδη, Α. Αλεξοπούλου, Ι. Στεφανή. Δευτ. & Τρ. 21.15. € 18, 14 (Φ).