It's now or never

Αδικούμε την τέχνη, τους δημιουργούς, την πρόοδο και καθυστερούμε το μέλλον. Αλλά, τελικά, ό,τι αξίζει δικαιώνεται, καμιά φορά ίσως και με καθυστέρηση εικοσαετίας.

Πώς να νιώθουν άραγε σήμερα οι κριτικοί που «έθαψαν» τον πρώτο δίσκο των Velvet Underground τότε –την περίφημη «μπανάνα»– και σήμερα θεωρείται ένας από τους καλύτερους δίσκους όλων των εποχών;

Πώς αισθάνονται αυτοί που γιουχάισαν τον Bob Dylan στο φεστιβάλ του Newport επειδή πήγε εκεί με ηλεκτρικό ήχο, «μολύνοντας» τον ιερό ναό της folk και τώρα αυτό το γεγονός είναι ένα από τα πιo καθορίστικα της ροκ ιστορίας; Τι θα είχαν να μας πουν για το ίδιο θέμα οι Άγγλοι «φίλοι» του που του φώναζαν, για τον ίδιο λόγο, «Ιούδα, Ιούδα» όταν μετέφερε το ηλεκτρικό του τσίρκο για εμφανίσεις στη Γηραιά Αλβιώνα;

Είμαι πολύ περίεργος να μπορούσα να δω την αντίδραση του Dick Rowe και των υπολοίπων της Decca –που απέρρειψαν τους Beatles το 1962 για να υπογράψουν με τον Brian Poole και τους Tremeloes– αν τους ρωτούσε κάποιος «Τι έγινε ,αλήθεια, εκείνο το βράδυ που ακούσατε το demo τους; Ήταν τελείως χάλια;».

Το «προχωρημένο» κοινό του Zappa στάθηκε ανίκανο να δει την προοπτική του Tom Waits κι έτσι απλώς τον γιουχάιζε κάθε φορά που τον πετύχαινε να ανοίγει τις συναυλίες του Frank. Κουφό, ε;

Τι να έχουν άραγε να πουν τώρα όλοι αυτοί που επιτέθηκαν με μανία στον Κάρολο Κουν για το θέατρο που έκανε τότε;

Πώς αισθανόμαστε όλοι εμείς που δεν δώσαμε την πρέπουσα σημασία, τη στιγμή που έπρεπε, στον Arthur Russell, στους Ragga Twins, στους Liquid Liquid κι αφήσαμε να περάσουν 20-25 χρόνια για να τους ανακαλύψουν οι νεότερες γενιές;

Ο.k., η πραγματική τέχνη δεν έχει ηλικία, η γοητεία όμως που αισθάνεσαι όταν είσαι εκεί τη στιγμή που (πρωτο)συμβαίνει είναι μοναδική κι ανεπανάληπτη.

Διάβαζα αποσβολωμένος φέτος το καλοκαίρι τη συνδυασμένη επίθεση από «ειδικούς», από «αναλυτές», από «κολουμνίστες», από «ανθρώπους των γραμμάτων», στις πειραματικές (;) παραστάσεις του αρχαίου δράματος: κάποιος ζητούσε να υπάρξει αισθητική αστυνομία, άλλος λυπόταν το ανεκτικό κοινό που υποφέρει από τέτοιες απόπειρες, άλλοι μας ομολογούσαν ότι είδαν το «Βατρα-Χ» ως guilty pleasure, κάποιος είπε ότι δεν μπορεί να ανέχεται τις πολύωρες παραστάσεις επειδή μπορεί να κατουριέται, κι ένας θεατρολόγος, καθηγητής του πανεπιστημίου, συνέγραψε μία έκθεση 30! σελίδων εκλιπαρώντας τους υπεύθυνους (;) να πάρουν μέτρα ώστε να μπουν κανόνες (!) για το τι είναι και τι δεν είναι αρχαίο δράμα. Θα ’θελα να δω τα πρόσωπα αυτών των ανθρώπων (ή κάποιων σαν κι αυτών) μετά από 20 χρόνια. Το ίδιο λυπημένο βλέμμα που θα είχαν ο Dick Rowe και οι υπόλοιποι της Decca όταν έβλεπαν την πορεία των Beatles. Η πικρή γεύση που έχει κάποιος στο στόμα για όλη του τη ζωή, όταν έχει κάνει μια χοντρή μαλακία, όταν κάνει λάθος εκτίμηση, όταν δεν είδε αυτό που θα ’πρεπε να ’χει δει.

Αν μπορούμε να βγάλουμε ένα γενικό συμπέρασμα είναι πως η σπουδαία τέχνη είναι εντελώς ασυγχρόνιστη με την εποχή στην οποία συμβαίνει. Οι περισσότεροι «ειδικοί» και το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του κοινού αδυνατούν να συντονιστούν με αυτό που γεννιέται κάθε στιγμή και προτιμούν να ζουν μ’ αυτό που συνέβη πριν από 10-20 χρόνια. Δεν ξέρω ποιος είναι ο Arthur Russell της εποχής μας, ξέρω όμως πως δεν του έχουμε δώσει (ακόμη) καμιά σημασία. Θα τον ανακαλύψουμε το 2025, ίσως τώρα που μιλάμε κάποιοι να τον «βρίζουν» κιόλας. Κι όμως, η βασική υποχρέωση που έχουμε, κοινό και κριτικοί, είναι να είμαστε ανοιχτοί στο καινούργιο, να του κάνουμε χώρο, να του δίνουμε τη δυνατότητα, να το κανακεύουμε και να το ποτίζουμε μέχρι να δούμε (με ορθάνοιχτα τα μάτια) τι έχει να πει. Η αντανακλαστική αντίδραση σε κάτι, μόνο και μόνο γιατί είναι καινούργιο (και πιθανώς «ασεβές» προς το παρελθόν), είναι μια μορφή νοητικής και αισθητικής αδυναμίας.

Ευγνωμονώ το καινούργιο γιατί αισθάνομαι πως με κρατάει ζωντανό, την ψυχή μου νέα. Ούτε το εξιδανικεύω ούτε το υπερεκτιμώ. Μέσα στα μικρά ή τα μεγάλα ρεύματα υπάρχουν πολλά που είναι για πέταμα, είναι της οκάς, τελειώνουν λίγο καιρό μετά που συνέβησαν και ίσως σ’ αυτή τη μεταβατική φάση που ζούμε να υπάρχουν αρκετά τέτοια. Υπάρχουν όμως κι εκείνα που φέγγουν, που κάνουν την καρδιά σου να χτυπάει, που είναι αλλόκοτα αλλά και γοητευτικά. Δεν είναι δίκαιο (ούτε και λογικό) να τα συγκρίνει κανείς με τα καθιερωμένα, μονάχα να τα δει σαν μικρά πουλιά, την πρώτη μέρα που πετάνε. Δεν έχουν –ίσως– τη χάρη και τη μεγαλοσύνη ενός ενήλικου πουλιού, αλλά... πετάνε. Όποιος δεν χαίρεται και μόνο απ’ αυτό, κατά τη γνώμη μου, κάτι χάνει, κάτι μαγικό.

Υπάρχουν 3-4 συλλογές που τρυγυρνάνε μήνες στο γραφείο μου και δεν λένε να «μπούνε στη θέση τους».

Βλέπω το dvd “Wild Combination: A Portrait Of Arthur Russell” κι ακούω τους δίσκους του. Τη συλλογή “Love Is Overtaking Me”, που μόλις κυκλοφόρησε απ’ τη Rough Trade, αλλά και τις προηγούμενες “Calling Out Of Contex” και “World Of Echo”. Ένας τσελίστας, φιλόσοφος της disco, ένας πειραματιστής του ρυθμού, ένας συνειδητός underground της Νέας Υόρκης που έδωσε τις αφορμές για τη λαίλαπα της disco που ακολούθησε, αν και το μόνο που πρόλαβε ήταν να κυκλοφορήσει κάποια 12ιντσα και ένα προσωπικό άλμπουμ. Πέθανε το 1992 από AIDS, άφησε πίσω του πάνω από 800 μαγνητοταινίες με ηχογραφήσεις (απ’ όπου προκύπτουν κι όλες αυτές οι συλλογές). Τώρα οι Underworld, οι LCD Soundsystem, οι Daft Punk, o Moby, o Fatboy Slim, οι Chemical Brothers, τον ευγνωμονούν.

Τα αδέρφια Ragga Twins (τα ψευδώνυμά τους ήταν Deman Rockers και Flinty Badman και τα πραγματικά τους ονόματα David και Trevor Destouche) έφτασαν από την Καραϊβική στο βόρειο Λονδίνο τη δεκαετία του ’80 και σύντομα εντάχθηκαν στο περίφημο sound system “Unity”, συμμετέχοντας στις ηχογραφήσεις του. Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’90 ξεκίνησαν τη δική τους καριέρα, δημιουργώντας ένα εκρηκτικό χαρμάνι από reggae, jungle και hip-hop, δημιουργώντας τις βάσεις για το garage, το breakbeat και το dubstep. Μουσική του δρόμου, στίχοι με κοινωνικό περιεχόμενο και τίτλους όπως “Illegal Gunshot”, “The Homeless Problem”, “Hooligan 69”, “Hard Drugs”, ένας πρωτοποριακός (για την εποχή) συνδυασμός, που έμεινε όμως στο περιθώριο.

Ακούγοντας τη διπλή συλλογή “Ragga Twins Step Out” από τη σύντομη δράση τους την περίοδο 1990-1992, καταλαβαίνεις ότι όλα τα «πολύ καινούργια» της αγγλικής street music έχουν γίνει πριν από 15-20 χρόνια.

Οι Liquid Liquid αναγνωρίζονται τώρα ως ένα από τα πιο επιδραστικά ηλεκτροπόπ συγκροτήματα που ανακάτευαν dub, reggae, funk και κάθε άλλο χορευτικό ρυθμό, στη δεκαετία του ’80 όμως δεν κατόρθωσαν και πολλά. Πρόλαβαν να ηχογραφήσουν μερικά ΕΡ, από το 1980 ως το 1983 και μετά χάθηκαν στην απαξίωση και τη λήθη. Τώρα η Domino κυκλοφορεί τη συλλογή “Slip In And Out Of The Phenomenon” και μας θυμίζει πόσο «άδικη» είναι η τέχνη επειδή κοινό και «ειδικοί» κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου κι όταν κάτι καινούργιο αρχίζει να γεννιέται αδυνατούν να συντονιστούν μαζί του. Πρέπει να περάσουν χρόνια, να φιλτραριστεί από κανόνες, ανάγκες της αγοράς, παρεμβάσεις των εταιρειών, να χρησιμοποιηθεί και να ξαναχρησιμοποιηθεί, να γίνει πιο light, μέχρι να φτάσει σε ένα ευρύτερο κοινό και να γίνει αποδεκτό.

Όπως και να ’χει, τελικά, ό,τι αξίζει δικαιώνεται, θα πει κάποιος... Ναι! Αλλά με 20 χρόνια καθυστέρηση, επειδή οι κριτικοί μένουν προσκολλημένοι στο «ένδοξο παρελθόν», αδυνατώντας να ακούσουν με την ψυχή ανοιχτή και με τα μάτια να κοιτάζουν στον ορίζοντα, και το κοινό επειδή χρειάζεται ακόμη μασημένη τροφή, θέλει χρόνο μέχρι να συνηθίσει κάτι. Κι έτσι αδικούμε την τέχνη, τους δημιουργούς, την πρόοδο και καθυστερούμε το μέλλον. Δεν είναι υποτιμητικό αυτό για το ανθρώπινο είδος;