Μαρία Κάλλας: Τη Δευτέρα 2 Δεκεμβρίου συμπληρώθηκαν 101 χρόνια από τη γέννηση της μεγάλης ντίβας.
«Η φωνή είναι σαν ένα παιδί. Αν από την αρχή διδαχτείς πώς να διαβάζεις και να γράφεις, θα έχεις και αρκετές πιθανότητες να πετύχεις αργότερα στη ζωή σου», έλεγε κάποτε η Κάλλας. Κι όχι μόνο είχε τον τρόπο να αποδίδει τέλεια το μουσικό κείμενο. Είχε επιπλέον τον τρόπο να ζωντανεύει απόλυτα τους χαρακτήρες στη σκηνή.
Σήμερα αντιγράφω. Αντιγράφω από τις «Αναμνήσεις» της Μαρίας Κάλλας, όπως τις υπαγόρευε στα αγγλικά στον θαυμαστή της και συγγραφέα Στέλιο Γαλατόπουλο. Οι «Αναμνήσεις» της υπάρχουν στο βιβλίο του Τομ Βολφ «Μαρία Κάλλας, γράμματα και αναμνήσεις» (Εκδόσεις Πατάκη, Μετάφραση Ανδρέας Παππάς). Γιατί ό,τι και να γράψω ο ίδιος θα έχει πολύ μικρότερη σημασία από τον τρόπο που έβλεπε εκείνη μερικούς από τους σημαντικότερους χαρακτήρες που ζωντάνεψε στη σκηνή. Τι σημαίνει όμως «ζωντανεύω έναν χαρακτήρα στη σκηνή», ειδικά όταν η όπερα μέχρι την Κάλλας ήθελε τους τραγουδιστές ακίνητους κι ενδεχομένως ανέκφραστους; «Το ότι προσπαθώ πάντοτε να αναδείξω την αλήθεια της μουσικής, δεν σημαίνει ότι τα λόγια έχουν μικρή σημασία. Όταν περνούσα από οντισιόν για τη “Νόρμα”, ο Σεραφίν μου είχε πει: Ξέρετε πολύ καλά τη μουσική. Τώρα γυρίστε σπίτι σας και διαβάστε προσεκτικά το λιμπρέτο. Διαβάστε το ξανά και ξανά, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση και προσοχή στους επιτονισμούς, στις παύσεις, στις μικρές εκείνες εντάσεις που δίνουν νόημα στο κείμενο. Τραγουδάω σημαίνει μιλάω σε τόνους. Προσπαθήστε να βρείτε τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στους διαφορετικούς τόνους του λιμπρέτου και της μουσικής, χωρίς βέβαια να ξεχνάτε ποτέ το ύφος του Μπελλίνι. Να σέβεστε τις αξίες αλλά και να καλλιεργείτε τον δικό σας τρόπο έκφρασης». Και αυτό ακριβώς έκανε και μάλιστα αγγίζοντας το κατά Καντ «Υψηλό»!
«Με τη Νόρμα έχουμε πολλά κοινά στοιχεία. Δείχνει πολύ δυνατή, ακόμα και σκληρή κάποιες φορές, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ένα πρόβατο που βρυχάται σαν λιοντάρι. Είναι μια γυναίκα που την τρώει το παράπονο αλλά και που, όντας υπερβολικά περήφανη, αποφεύγει να εκδηλώσει τα συναισθήματά της. Τελικά, δεν μπορεί να φανεί κακή ή άδικη μπροστά σε μια κατάσταση για την οποία η ευθύνη βαραίνει κυρίως την ίδια. Τα δάκρυά μου όταν ερμήνευα τη Νόρμα ήταν πραγματικά».
Η Βιολέττα της Κάλλας ήταν τεράστια επιτυχία. Ειδικά στη δεκαετία του 1950. Και ειδικότερα, το 1958 στη Λισσαβώνα. «Η Βιολέττα είναι νέα και όμορφη, αλλά σε όλη την πρώτη πράξη επανειλημμένα γίνεται φανερό πως δεν είναι ευτυχισμένη. “Ποιος νοιάζεται για την αγάπη;” λέει σαρκαστικά και γελώντας… Καθώς η αρρώστια της –η Βιολέττα είναι φυματική– παίζει κρίσιμο ρόλο στην εξέλιξη του δράματος, έπρεπε να κοντανασαίνω κάπως, σαν να δυσκολεύομαι να αναπνεύσω, χρωματίζοντας τη φωνή μου ώστε να αναδεικνύεται το στοιχείο μιας κάποιας εξάντλησης. Αυτή η πτυχή του ρόλου απαιτούσε μεγάλη προσπάθεια εκ μέρους μου. Το κλειδί της ερμηνείας είναι η αναπνοή. Απαιτείται ο λαιμός σου να είναι σε πολύ καλή κατάσταση, πολύ καθαρός, ώστε να αποδώσεις αυτή την αίσθηση κούρασης στη φωνή σου. Οι κίνδυνοι σε αυτή την περίπτωση είναι μεγάλοι, αλλά δεν γίνεται αλλιώς. Κάθε αυθεντική τέχνη ενέχει δυσκολίες και κινδύνους. Είμαι υπερήφανη ότι τα κατάφερα σε αυτόν τον ρόλο. Χρόνια ολόκληρα παιδευόμουν να δώσω στη φωνή της Βιολέττας την απόχρωση κούρασης και αρρώστιας».
Όμως υπήρχαν χαρακτήρες της όπερας που δεν αγαπούσε με το ίδιο πάθος: «Αν και η Αΐντα μού ήταν συμπαθής ως πρόσωπο, κάτι με ενοχλούσε στον χαρακτήρα της. Δίχως ιδιαίτερη φαντασία, ίσως υπερβολικά παθητική, και επομένως όχι και πολύ ερεθιστικός ρόλος. Η Τόσκα πάλι είναι υπερβολικά ρεαλιστική. Στην πρώτη πράξη έχουμε μια γυναίκα που είναι πολύ νευρική, αγχωμένη, σχεδόν υστερική… Είναι πολύ ερωτευμένη. Το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να βρει τον Μάριο. Κατά βάθος δεν είναι πολύ σίγουρη για τον εαυτό της, γι’ αυτό και με τα χρόνια κατέληξα να την αποδίδω φέρνοντας στην επιφάνεια ένα κάποιο στοιχείο ανυπομονησίας».
Στις εκπομπές στο Τρίτο αλλά και στη μονήρη καθημερινότητά μας ακούμε πάλι και πάλι τις ηχογραφήσεις της Κάλλας. Εκείνη έλεγε ότι η μουσική ήταν «η μόνη γλώσσα» που ήξερε σε βάθος. Και ότι οι ηχογραφήσεις της είναι αυτές που «αποτυπώνουν την ιστορία» της. Νιώθω στ’ αλήθεια πολύ τυχερός πού μπορώ να μοιράζομαι μέρη της ιστορίας της με κάθε αφορμή…
9°
