Στη Λίμνη Ευβοίας, ένα ρεσιτάλ με τη Νεφέλη Μούσουρα κι ένα μικρό θαύμα

Από εκείνο το Σάββατο βράδυ, που παρακολουθήσαμε το ρεσιτάλ της Νεφέλης Μούσουρα στο Δημοτικό Θέατρο Λίμνης με την αποστολή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, μέχρι σήμερα, συντελείται ένα μικρό θαύμα. Πώς αλλιώς να χαρακτηρίσουμε το γεγονός ότι οι κάτοικοι ενός μικρού τόπου μαζεύουν χρήματα για να αγοραστεί ένα πιάνο με ουρά; Ακούγεται σουρεαλιστικό.

Κι όμως, ήμασταν εκεί τη στιγμή που γεννήθηκε η –αναπάντεχη– αυτή ιδέα, όταν το επόμενο πρωί της συναυλίας στην παραλία της Λίμνης μια παρέα ανθρώπων, μόνιμοι κάτοικοι, μαζί με τους ανθρώπους  του Μεγάρου, συζητούσαν για το προηγούμενο βράδυ. Τα πρόσωπά τους έλαμπαν, όπως και το βράδυ της συναυλίας, όταν έβγαιναν από το θέατρο. Λέγαμε όλοι πόσο υπέροχη βραδιά ήταν, και πόσο σπάνια. Έκλεινες τα μάτια σου και νόμιζες ότι ήσουν στο Μέγαρο, κι απέξω η θάλασσα. Απόλυτη ησυχία. Έπαιζε μία από τις κορυφαίες μας διεθνείς πιανίστριες και το κοινό άκουγε ευλαβικά, τι παράξενο που βρισκόμασταν σε ένα μικρός μέρος στη Βόρειο Εύβοια. Για πολλούς από τους ακροατές ήταν κάτι πρωτόγνωρο να ακούνε ζωντανά κλασική μουσική.

Ήταν η πρώτη φορά που παρακολούθησα κάποια από τις εκδηλώσεις του Μεγάρου στη Βόρειο Εύβοια, κι όλο αυτό που ζήσαμε έμοιαζε σαν «δώρο» για τον τόπο και τους ανθρώπους του. Αλλά και για όλους όσοι ήμασταν εκεί. Η Νεφέλη Μούσουρα τις προηγούμενες μέρες έκανε εκπαιδευτικά μαθήματα στα δημοτικά σχολεία στη Λίμνη και στις γειτονικές Ροβιές, με μόνη αμοιβή το αίσθημα της προσφοράς προς τους ανθρώπους που πριν από λίγα χρόνια είδαν τον τόπο τους να καταστρέφεται από τη μεγάλη πυρκαγιά του 2021 και τις πλημμύρες της επόμενης χρονιάς. Όπώς μου λένε, όταν της προτάθηκε από το Μέγαρο, δέχθηκε χωρίς δισταγμό.

Η γενναιοδωρία επιστρέφεται. Δεν θα ξεχάσω πόσες φορές άκουσα τη Νεφέλη να ευχαριστεί τον Αντώνη Στεφάνου, επικεφαλής του Γραφείου Τύπου του Μεγάρου, ο οποίος τη συνόδευε και τις τέσσερις μέρες της αποστολής, και τον Δημήτρη Μαραγκόπουλο, υπεύθυνο του προγράμματος «Γέφυρες» στο ΜΜΑ, για την ευκαιρία που της έδωσαν να έρθει στην όμορφη Λίμνη και να γνωρίσει όλους αυτούς τους φιλόξενους και γενναιόδωρους, από τη δική τους πλευρά, ανθρώπους. Η βραδιά της συναυλίας, όπως και όλες οι μέρες εκεί, είχαν κάτι το ξεχωριστό. «Ήταν μια βαθιά συγκινητική εμπειρία να βρεθώ στη Λίμνη Ευβοίας και να παίξω για ένα κοινό που αγκάλιασε την μουσική με τόση θέρμη. Η ατμόσφαιρα είχε μια μαγευτική απλότητα, όπου η μουσική έγινε γέφυρα μεταξύ των ανθρώπων και του τόπου. Όσο για τα παιδιά, η ενέργεια, η περιέργεια και η χαρά τους μου θύμισαν τη δύναμη που έχει η μουσική να εμπνέει και να ενώνει, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες».

Σχεδόν ξεχνούσες τι έχει περάσει αυτός ο τόπος. Η Λίμνη και η ζωή των ανθρώπων εκεί φάνταζε θεραπευτική σε σχέση με την ένταση της ζωής στην Αθήνας, με μια ηρεμία και μια γαλήνη ζηλευτή.

Όσο για το πιάνο είχε έρθει για τη συναυλία, ευγενική χορηγία, από το Ευβοϊκό Ωδείο Χαλκίδας. Τι ωραία που θα ήταν να υπήρχε ένα πιάνο μόνιμα στο μικρό θεατράκι της Λίμνης, πόσες συναυλίες ακόμα θα μπορούσαν να γίνουν; Όπως ένα ετήσιο Φεστιβάλ Μουσικής κάθε Νοέμβριο… «Να πάρουμε ένα πιάνο με ουρά!» είπε κάποιος στην ομήγυρη, εκείνο το κυριακάτικο πρωί στην παραλία. «Αν το ξεκινήσουμε θα δώσω 1.000 ευρώ», είπε ο Άγγελος, που μετακόμισε πριν από λίγα χρόνια από την Αθήνα στη Λίμνη, και άρχισαν να ακούγονται κι άλλες προσφορές. «Να φτιάξουμε μια επιτροπή συγκέντρωσης χρημάτων» είπε η Άννυ.

Η συζήτηση συνεχίστηκε στις Ροβιές, στον φιλόξενο ξενώνα «Το Ρόδι» της Ευαγγελίας Αλεξανδρίδη, που ανέλαβε και τη διεύθυνση της πρωτοβουλίας. Όπως μας είπε στο τηλέφωνο μία από τις επόμενες μέρες, ο τοπικός πληθυσμός το είχε μάθει και είχε κινητοποιηθεί, Πιάνο με Ουρά είναι το σύνθημα, τους σταματάνε στον δρόμο και τους δίνουν 50, 100 ευρώ, και έχουν καταφέρει να συγκεντρώσουν μέχρι τώρα 5.000 ευρώ! Δεν είναι φανταστικό;

Το Μέγαρο Μουσικής στη Βόρειο Εύβοια

Στην πραγματικότητα, η συναυλία της Νεφέλης Μούσουρα στη Λίμνη ήταν το τυπικό κλείσιμο του προγράμματος που τρέχει στη Βόρεια Εύβοια το ΜΜΑ εδώ και 3 χρόνια. Την επομένη της συναυλίας, παίρνοντας το πρωινό μας, ρωτάω τον Δημήτρη Μαραγκόπουλο, «ψυχή» του προγράμματος το οποίο έχουν συνολικά παρακολουθήσει πάνω από 11.000 άνθρωποι (!), να μας πει πώς ξεκίνησε όλο αυτό.

«Όταν έγινε η επιτροπή για την ανασυγκρότηση της Ευβοίας και ανατέθηκε στον Σταύρο Μπένο και στο Διάζωμα, εκείνος επέμεινε ότι, πέρα από τα σχέδια για την αποκατάσταση των ζημιών που θα ήταν πιο μακροπρόθεσμα, έπρεπε να γίνει άμεσα πολιτιστική ενίσχυση. Απευθύνθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στη Λυρική Σκηνή και σε εμάς. Είχα τη μεγάλη χαρά να έχω την ευθύνη των εκδηλώσεων αυτών και σε συνεργασία με την καλλιτεχνική διεύθυνση έκανα τον σχεδιασμό».

Μια περιοχή σε μεγάλο βαθμό κατεστραμμένη από την αδιανόητη φωτιά, χωρίς καλό οδικό δίκτυο, χωρίς υποδομές, με τις ζωές των ανθρώπων πληγωμένες. Για τον Δημήτρη Μαραγκόπουλο η Εύβοια ήταν άγνωστη γη, το μόνο που γνώριζε ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα μου, η Χαλκίδα. «Για μένα το νησί σου ήταν σαν την ανακάλυψη μιας καινούργιας ηπείρου. Έπρεπε να ανακαλύψουμε τα πάντα από το μηδέν: τους χώρους, τους ανθρώπους, τι μπορεί να γίνει». Περιγράφει έναν τόπο με μια δική του ταυτότητα, «έναν καταπληκτικό συνδυασμό ορεινού και νησιωτικού χαρακτήρα που αντανακλάται και στους κατοίκους, οι οποίοι έχουν το θαλασσινό πνεύμα αλλά και τη δωρικότητα και έναν πιο αυστηρό χαρακτήρα που συναντάς στα βουνά της ηπειρωτικής Ελλάδας» λέει και εγώ, ως Ευβοιώτισσα, αισθάνομαι μια περηφάνια.

«Το νησί το ίδιο από τη φύση του είναι ευνοημένο, με μεγάλο παραγωγικό δυναμικό. Η κτηνοτροφία και η γεωργία της Β. Εύβοιας θα μπορούσε να είναι ένα πρότυπο πρωτογενούς παραγωγής στην Ελλάδα. Η πυρκαγιά ανέκοψε πολλά πράγματα αλλά το νησί παραμένει ένας πρότυπος φυσικός οργανισμός στην Ελλάδα που μπορεί να παράξει μεγάλο πλούτο», συμπληρώνει με αισιοδοξία και αγάπη για τον τόπο.

Κάπως έτσι έγινε, λοιπόν. Ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος χαρτογράφησε την περιοχή, γύρισε χωριά και πόλεις, βρήκε τους χώρους, δημοτικά σχολεία, συνάντησε τους ανθρώπους. «Για μένα ήταν εμπειρία ζωής». Εντύπωση του έκανε η δίψα του κόσμου για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Για αυτό και, από την πρώτη στιγμή, οι άνθρωποι του Μεγάρου επέμειναν ο σχεδιασμός να περιλαμβάνει καλοκαιρινές εκδηλώσεις, αλλά οι δράσεις να συνεχίζονται φθινόπωρο και χειμώνα, όταν οι άνθρωποι μένουν μόνοι. Έφτασαν μέχρι τέλη Νοεμβρίου γιατί το οδικό δίκτυο είναι δύσκολο. Πολύ σημαντικά και τα εκπαιδευτικά προγράμματα, σαν κι αυτό που έκανε η Νεφέλη Μούσουρα. «Αυτά και αν ήταν έκπληξη. Τα παιδιά τραβούσαν από το μανίκι τους μουσικούς και δεν τους άφηναν να φύγουν, έβλεπαν για πρώτη φορά βιολί, πιάνο, ανθρώπους της τέχνης που τα αγκάλιαζαν».

Σε ποια μέρη ταξίδεψαν; Αγία Άννα, Μαντούδι, Λίμνη, Προκόπι, Ροβιές, Δασικό χωριό, Παπάδες, Κήρινθος, Κιτριές, Βασιλικά, Γούβες, Αιδηψό – κάποια πολύ απομονωμένα. Του ζητάω να μας πει μια ιστορία από τις «Φωνές του φθινοπωρινού δάσους», όπως ονόμασαν τις δράσεις: «Στους Παπάδες, σκεφτήκαμε να κάνουμε τη συναυλία του Αλκίνοου Ιωαννίδη στο δημοτικό σχολείο –το οποίο είχε κλείσει πριν από ένα χρόνο όταν έφυγε και ο τελευταίος μαθητής–, στην περίπτωση που ο καιρός δεν ήταν καλός. Το σχολείο είχε χωρητικότητα για 30-40 άτομα, κι έτσι ρισκάραμε να το κάνουμε στο προαύλιο της εκκλησίας. Ο Αλκίνοος με μια κιθάρα και παρά το τσουχτερό κρύο μας καθήλωσε όλους μέχρι την τελευταία νότα. Η ίδια συναυλία έγινε και στους Κουρκουλούς με 2.000 άτομα – και οι δύο φθινόπωρο του 2022. Θυμάμαι να λέει στον κόσμο ότι ήταν από τις ωραιότερες εμπειρίες της ζωής του. «Σκεφτείτε ότι στο χωριό δεν υπήρχε μεγάλη σκάλα και επιστρατεύτηκε όχημα της Πυροσβεστικής που κανόνιζε τους προβολείς που φώτιζαν τη σκηνή».

Η Πυροσβεστική σε χρέη τεχνικού για τα φώτα, στους Κουρκουλούς

Οι εκδηλώσεις ήταν πολλές και διαφορετικές. Από τους El Systema Greece, που έπαιξαν κλασική μουσική δείχνοντας στα παιδιά στο Μαντούδι τα όργανα μιας ορχήστρας, και το συγκρότημα Ιωνία, παιδιά προσφύγων της Ιωνίας του Βόλου που συνάντησαν στο Προκόπι αντίστοιχα παιδιά Μικρασιατών. Μέχρι την προβολή του «Χρυσοθήρα» του Τσάρλι Τσάπλιν με συνοδεία ζωντανής μουσικής στο δημοτικό σχολείο Λίμνης, με το αντίστοιχο εκπαιδευτικό πρόγραμμα πώς μπορούν τα παιδιά να κάνουν μουσική με απλά όργανα.

Όταν τους ρωτούσαν οι μουσικοί πού θα παίξουν, η απάντηση ήταν «όπου βρούμε»: σε ένα καφενείο, στην πλατεία του χωριού, στο προαύλιο μιας εκκλησίας, σε ένα δημοτικό σχολείο. «Μπορώ να σας πω ότι αυτό τους άγγιξε. Ήταν το μικρό μας μυστικό, ότι δεν μας σταμάτησαν οι φυσικές δυσκολίες και η έλλειψη υποδομών, αντίθετα μας εμψύχωνε η ορμή με την οποία ερχόταν ο κόσμος σε εκδηλώσεις». Όλοι οι καλλιτέχνες, από τον Νίκο Πορτοκάλογλου μέχρι την Άλκηστη Πρωτοψάλτη, προσαρμόστηκαν στις συνθήκες, ζώντας συγκινητικές στιγμές στα απομακρυσμένα χωριά της Βόρειας Εύβοιας.

Αν βγάζαμε κάποια συμπεράσματα από όλη αυτή την εμπειρία, ποια θα ήταν; «Ότι δεν μπορούμε να επικαλούμαστε το ότι δεν υπάρχουν υποδομές για το να μη γίνονται πράγματα – αν υπάρχει κάποια χρηματοδότηση μπορούν να γίνουν πολλά. Το να φτιαχτεί και σε άλλες μικρές κωμοπόλεις μια αίθουσα 100-200 ατόμων σαν της Λίμνης, με ένα πιάνο, μπορεί να κάνει τη διαφορά. Θα μπορούσαν να γίνουν από διαλέξεις μέχρι μια μικρή μπαρόκ όπερα, ένα μικρό μιούζικαλ, μουσική δωματίου, και είμαστε σίγουροι ότι η αίθουσα θα είναι γεμάτη».

Δεύτερο συμπέρασμα: «Η ανάγκη του κόσμου για την Τέχνη είναι μεγάλη». Και τρίτον, «να μην υποτιμάμε ποτέ τι μπορεί να δεχτεί ο κόσμος. Σε ένα ρεσιτάλ, όπως αυτό με τη Νεφέλη Μουσούρα, αποδείχτηκε ότι ο κόσμος άκουγε με κατάνυξη και την ίδια προσοχή με την οποία παρακολουθεί ένα κοινό στην αίθουσα του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών» συμπληρώνει ο κ. Μαραγκόπουλος.

Αυτό ήταν το πρόγραμμα το «Μέγαρο στη Βόρεια Εύβοια»: μια γέφυρα πολιτισμού και επαφής με έναν κόσμο που βρέθηκε στο χείλος της καταστροφής και που έμεινε να παλεύει να κερδίσει τη ζωή του πίσω. Σκεφτείτε τα όλα αυτά, ειδικά τις προηγούμενες χρονιές, μέσα σε τοπία καμένης γης.

Οι άνθρωποι του Μεγάρου που το έζησαν από κοντά, ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος και ο Αντώνης Στεφάνου, η Κάτια Παπασπηλιοπούλου που συνέβαλε στα εκπαιδευτικά, αλλά και το γραφείο παραγωγής Φόρμιξ, η Ζωή Καζαντζή, η Ελένη Καλέση, η Βούλα Τουλούδη που δούλεψαν για αυτό, το υποστήριξαν με φαντασία και σθένος, το αγάπησαν και είδαν τα αποτελέσματά του. Το πιο σημαντικό; Αν αποφασιζόταν να συνεχιστεί χρηματοδότηση από το Υπουργείο Πολιτισμού, θα το συνέχιζαν και εκείνοι με πολύ μεγάλη χαρά. Είναι κρίμα να τελειώσει, σχολιάζουμε με κάθε ευκαιρία, με τη σημείωση ότι η συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση ήταν άψογη. «Άνθρωποι όπως η Ευμορφία Πασχαλίδου, αντιδήμαρχος Πολιτισμού, ήταν πάρα πολύ κοντά μας και μας βοήθησαν σε όλες τις δυσκολίες που συναντήσαμε. Χωρίς αυτούς δεν θα τα είχαμε καταφέρει» λένε οι άνθρωποι του Μεγάρου.

Την Ευμορφία Πασχαλίδη συναντήσαμε στο κατέβασμα, σε μια στάση για σουβλάκια στο Προκόπι, Κυριακή απόγευμα. Με την υπόσχεση ότι θα επιστρέψουμε για να μας ξεναγήσει στα μέρη της, από τα λόγια της κρατάμε ότι μετά από όλα τα άσχημα που συνέβησαν, ήρθε η στιγμή να γυρίσουν σελίδα στο πώς αισθάνονται οι ίδιοι αλλά και στο πώς τους βλέπει ο έξω κόσμος. Τη Βόρεια Εύβοια αξίζει να τη γνωρίσουμε και να την αγαπήσουμε.

«Είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει συνέχεια. Η χθεσινή συναυλία ήταν κάτι πρωτόγνωρο για τους ανθρώπους εδώ. Προσωπικά ευχαριστούμε πάρα πολύ τη Νεφέλη που ήρθε αφιλοκερδώς και μας αγκάλιασε με τέτοια ζεστασιά. Έχει έρθει η ώρα της εξωστρέφειας. Αγία Άννα, τα μικρά χωριουδάκια στον ορεινό όγκο, ο Άγιος Ιωάννης ο Ρώσος, ο Όσιος Δαυίδ, οι φοβερές παραλίες και σε Ευβοϊκό και Αιγαίο, μονοπάτια που μπορείς να τα περπατήσεις, οι τεχνητές λίμνες, η αρχαία Κήρινθος, ο τόπος μας έχει τόσες ομορφιές… Ποτέ δεν μπορείς να ξεχάσεις έχει συμβεί, αλλά το να κοιτάς μπροστά είναι αναγκαίο. Έγινε το ξεκίνημα στη Λίμνη, να κάνουμε κι άλλα και η δημοτική αρχή θα είναι στο πλευρό τέτοιων πρωτοβουλία που παίρνουν οι κάτοικοι» μας λέει η Ευμορφία αποχαιρετώντας μας.

Ποτέ δεν μπορείς να ξεχάσεις έχει συμβεί, αλλά το να κοιτάς μπροστά είναι αναγκαίο. Έγινε το ξεκίνημα στη Λίμνη, να κάνουμε κι άλλα.

Πιάνο με Ουρά, και κάτι εξομολογητικό

Όταν αποφάσισα να πάω Σάββατο για να παρακολουθήσω τη συναυλία της Νεφέλης Μούσουρα στη Λίμνη δεν είχα ιδέα για όλα αυτά. Όλες αυτές τις στροφές μόνο για μια διανυκτέρευση σήμαιναν –για μένα– ταλαιπωρία. Ως Αθηναία, άλλωστε, μπορώ να πηγαίνω σε συναυλίες στο Μέγαρο όποτε θέλω. Δεν το σκέφτηκα και πολύ, η Εύβοια είναι και δικός μου τόπος. Οδηγώντας προς τα εκεί, ανεβαίνοντας, στη θέση των καμένων, που τα προηγούμενα χρόνια σού βούλιαζαν την καρδιά, το τοπίο είχε πρασινίσει –με κάποια κουφάρια δέντρων να θυμίζουν την καταστροφή– όχι με τον δασικό πλούτο που είχε πριν, αλλά με μια αισιοδοξία ότι η ζωή προχωράει. Ήδη η διαδρομή μάς είχε βάλει στο κλίμα. Φτάνοντας μεσημέρι Σαββάτου, συναντήσαμε τη Νεφέλη και τον Αντώνη στην ταβέρνα, στην παραλία της Λίμνης.

Από εκείνη την πρώτη στιγμή, μέχρι την τελευταία, ούτε είχα υποψιαστεί πόσα συναισθήματα θα μας γέμιζε όλο αυτό, πόσους όμορφους ανθρώπους θα γνωρίζαμε, πόση αγάπη και φιλοξενία θα δεχόμασταν, πόσες φιλίες θα φτιάχναμε.

Το «Πιάνο με ουρά» ήταν το κερασάκι στην τούρτα. Πόσο συγκινητική η θέρμη και η αγάπη των ντόπιων, όχι μόνο για τον τόπο τους, αλλά και για να φτιάξουν τους όρους της ζωής τους. Μεγάλο μάθημα. Από τη μία, μόνοι μας μπορούμε να κάνουμε πολλά. Από την άλλη, όταν δίνονται ευκαιρίες γεννιούνται τόσο ωραία πράγματα. Σε αυτή τη χώρα θέλουμε να ζούμε. Σε μια χώρα που η Τέχνη και ο Πολιτισμός δεν είναι πολυτέλεια, αλλά ανάγκη και βασικό δικαίωμα, για να μπορούμε να αντέχουμε όλα τα υπόλοιπα και να παίρνουμε ανάσες. 

Η επιτροπή «Πιάνο με Ουρά» είναι κάτι πρωτοποριακό και μια πρωτοβουλία που πρέπει όλοι να στηρίξουμε, αλλά και να βρει μιμητές. ΧΟΡΗΓΟΙ ΑΚΟΥΤΕ; Ανυπομονούμε για ένα Φεστιβάλ Πιάνου κάθε Νοέμβριο στη Λίμνη Ευβοίας!