Διονύσης Γραμμένος: Από το Μανχάταν στο Λονδίνο

Η μεγάλη υπερατλαντική αποστολή της Ελληνικής Συμφωνικής Ορχήστρας Νέων (ΕΛΣΟΝ) ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Το ντεμπούτο της ορχήστρας στο Κάρνεγκι Χολ, μια από τις σπουδαιότερες αίθουσες συναυλιών στον κόσμο, γεμίζει υπερηφάνεια τον 35χρονο μαέστρο της Διονύση Γραμμένο. Το πρόγραμμα περιελάμβανε το «Rewind» της συνθέτριας Άννας Κλάιν, μια επιλογή από τους «Ελληνικούς χορούς» του Νίκου Σκαλκώτα –οι οποίοι έκαναν την αμερικανική τους πρεμιέρα στο Κάρνεγκι Χολ ακριβώς 70 χρόνια πριν με τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης υπό τον Δημήτρη Μητρόπουλο– και τους «Συμφωνικούς χορούς» του Λέοναρντ Μπερνστάιν.

Συνέντευξη με τον Διονύση Γραμμένο 

«Αυτό που συνέβη στη Νέα Υόρκη θα το συνειδητοποιήσουμε με τον χρόνο», λέει ο ίδιος με μια σιωπηλή ευγνωμοσύνη για την ιστορικότητα της στιγμής. «Πήγαμε καλύτερα απ' ό,τι προσδoκούσα είναι η αλήθεια και υπήρξε πολύ θερμή ανταπόκριση από το κοινό. Το πιο σημαντικό βέβαια είναι ότι βρεθήκαμε στη σκηνή του Κάρνεγκι Χολ, κάτι το οποίο δεν συμβαίνει καθημερινά! Ένιωσα ότι όλοι οι μουσικοί της ορχήστρας απόλαυσαν τη στιγμή της συναυλίας μας». Το ολιγόλεπτο όρθιο χειροκρότημα (standingovation) επιβεβαίωσε το παλαιότερο δημοσίευμα της γερμανικής εφημερίδας Tagesspiegel από την εμφάνιση της ορχήστρας στο Βερολίνο: «… η φωτιά καίει στις καρδιές των νεαρών ταλέντων και ο Διονύσης Γραμμένος ξέρει πώς να την “εξορύξει” με τέτοιο τρόπο ώστε η μουσική κυριολεκτικά να μεταφέρεται άμεσα στο κοινό».

Επόμενος σταθμός Λονδίνο
Στις 8 Μαΐου 2025 η ΕΛΣΟΝ είναι προσκεκλημένη στον ιστορικό ναό του Αγίου Μαρτίνου στους Αγρούς (St. Martin in the Fields - TrafalgarSquare) για να δώσει μια συναυλία με τέσσερα έργα. Σολίστ θα είναι ο ΝόαΜπέντιξ-Μπάλγκλεϊ, το πρώτο βιολί της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Βερολίνου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τη "Φαντασία" του Ραλφ Βον Βίλιαμς, το κοντσέρτο για βιολί του Μέντελσον, το "Starburst” της Αμερικανής Τζέσι Μοντγκόμερι, καθώς και τη Συμφωνία αρ. 2 του Μπετόβεν. Η ίδια συναυλία θα δοθεί και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών δύο μέρες νωρίτερα (6 Μαΐου).

Χωρίς πρόβα
Τον περασμένο Φεβρουάριο ο Γραμμένος αντικατέστησε τελευταία στιγμή (κυριολεκτικά) τη διάσημη Καρίνα Κανελλάκης, η οποία λόγω αιφνίδιας αδιαθεσίας δεν μπόρεσε να διευθύνει τη Φιλαρμονική του Λονδίνου σ' ένα κατάμεστο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών που την περίμενε. «Μου τηλεφώνησαν ενώ ήμουν στο γυμναστήριο και με ρώτησαν αν μπορώ να διευθύνω την 4η Συμφωνία του Μπραμς. Τους ρώτησα «ποια μέρα είναι η συναυλία;». «Ξεκινάει σε τριάντα λεπτά. Πες μας: μπορείς να έρθεις; Μπορείς να διευθύνεις;». Απάντησα, καθαρά ενστικτωδώς «Ναι, έρχομαι». Δεν φοβήθηκε; Δεν δείλιασε να εμφανιστεί χωρίς πρόβα; «Νιώθω πως η μουσική του Μπραμς ζει μέσα μου καθημερινά, κάπως σαν να κυλά στις φλέβες μου. Είχα εμπιστοσύνη στη σύνδεσή μου μετη μουσική του αλλά και φυσικά στην ορχήστρα, η οποία είναι μια από τις κορυφαίες διεθνώς», απαντά.

Πρελούδιο
Ο Διονύσης Γραμμένος γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1989. Το ταλέντο του άνθισε στα εύφορα εδάφη του νησιού που έχει 16 φιλαρμονικές ορχήστρες πνευστών! Ο ίδιος περιβαλλόταν από μουσική και περνούσε πολλές ώρες καθημερινά παίζοντας κλαρινέτο (και ποδόσφαιρο). «Η Φιλαρμονική σε μαθαίνει τη μαγεία της σύμπραξης», ανακαλεί. 

Το μακρινό 2008 οι μέντορές του, τον «απέτρεψαν» από το να συμμετάσχει σ' έναν διαγωνισμό ελληνικής ορχήστρας που αναζητούσε νέους σολίστ. Για ποιο λόγο; "Είναι άλλοι που έχουν σειρά να παίξουν, μου είπαν". Λίγες μέρες αργότερα κέρδισε το 1ο βραβείο στον Πανευρωπαϊκό Διαγωνισμό Νέων Σολίστ στην Αυστρία, συμπράττοντας στον τελικό γύρου του διαγωνισμού με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βιέννης. Ο Γραμμένος έγινε ο πρώτος μουσικός πνευστού οργάνου στην ιστορία του διαγωνισμού που κέρδισε το πρώτο βραβείο, αλλά και τον τίτλο του “Ευρωπαίου Νέου Μουσικού της Χρονιάς” από την EBU (European Broadcasting Union). Οι διάφορες λίστες αναμονής και οι (ελληνικοί) κανόνες του παιχνιδιού απογοητεύουν κάθε νέο. «Ξέρεις ποιο θα ήταν το πιο τραγικό; Αν άκουγα αυτούς τους ανθρώπους και δεν πορευόμουν με βάση τo ένστικτο και την πίστη μου στη μουσική», συμπληρώνει.

ΕΛΣΟΝ
Ο Γραμμένος, λοιπόν, χάραξε τη δική του πορεία. Το 2017 ίδρυσε την Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΕΛΣΟΝ) αντιστρέφοντας μια διαχρονική αδικία για τους νέους Έλληνες μουσικούς: τη χρόνια έλλειψη μιας εθνικής ορχήστρας νέων, ένα ζωντανό οργανισμό που να παρέχει σε νέους και ταλαντούχους μουσικούς την ευκαιρία να αναδειχθούν, να εκπαιδευτούν και να συνεργαστούν με κορυφαίους καλλιτέχνες. Πάνω από 300 νέοι μουσικοί από 46 πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού έχουν επιλεγεί από την ορχήστρα έως σήμερα. «Σκέψου ένα νέο παιδί, 18-19 ετών, να ταξιδεύει στη Νέα Υόρκη για να δώσει μια συναυλία στο Κάρνεγκι Χολ. Είναι μια καθοριστική εμπειρία για τον ίδιο και για την μετέπειτα πορεία του και χαίρομαι ιδιαίτερα που η ΕΛΣΟΝ, μέσα σε μόλις επτά χρόνια από την ίδρυσή της, έχει μια σταθερή παρουσία στο εξωτερικό αλλά και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, που είναι η έδρα της».

Βράβευση της Ακαδημίας Αθηνών
Λίγες ημέρες πριν την αναχώρηση της ΕΛΣΟΝ για τη Νέα Υόρκη, δόθηκε η ίδια συναυλία στην αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Στο περιθώριο της συναυλίας ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας και Ακαδημαϊκός Προκόπης Παυλόπουλος, μιλώντας σε μερικούς παρευρισκομένους ανακοίνωσε ότι η Ακαδημία Αθηνών πρόκειται να βραβεύσειφέτος την ΕΛΣΟΝ με το Οίκοθεν Βραβείο της. «Ο Διονύσης Γραμμένος δεν ξεχωρίζει μόνο επειδή έχει ταλέντο αλλά επειδή έχει και προσωπικότητα»,είπε χαρακτηριστικά. Η βράβευση προτάθηκε από τον Μιχάλη Σταθόπουλο και στηρίχθηκε ομόθυμα από κορυφαίους Ακαδημαϊκούς, όπως ο Λεωνίδας Καβάκος και ο Χρήστος Ζερεφός και θα λάβει χώρα στην πανηγυρική εκδήλωση της Ακαδημίας στις 19 Δεκεμβρίου.

Σήμερα στην AthensVoice ο Διονύσης Γραμμένος μοιράζεται για πρώτη φορά την εμπειρία του στο Κάρνεγκι Χολ, θυμάται πώς άλλαξε η ζωή του μέσα σ' ένα βράδυ, μιλά για αποτυχίες και λάθη και εξηγεί τη μαγεία της διεύθυνσης ορχήστρας και την επαφή με τους μουσικούς…

-Διαβάζεις τον χαρακτήρα του μουσικού με την πρώτη ματιά;

Υπάρχουν φορές που νιώθω ότι η κρίση μου είναι σωστή και άλλες που πέφτω έξω, κυρίως σε ανθρώπινο επίπεδο και όχι τόσο ως προς το ταλέντο και τα προσόντα τους. Από τα πρώτα δευτερόλεπτα της ακρόασης ενός μουσικού μπορώ να καταλάβω αν εκείνος έχει πραγματική σύνδεση με το έργο. Αν νιώθει κάτι γι' αυτό που παίζει ή αν απλώς το εκτελεί τεχνικά. Μπορείς εύκολα να αντιληφθείς αν κάποιος έχει «φλόγα» για τη μουσική. Για μένα, το πιο σημαντικό είναι να ανακαλύψουμε εκείνους τους μουσικούς στους οποίους η μουσική «μιλάει» πραγματικά. Αυτό αναζητά η ΕΛΣΟΝ.

-Σου λείπει να είσαι σολίστ;

Δεν μπορώ να πω ότι μου λείπει… Έγινα μαέστρος επειδή ένιωθα ότι κάτι μου έλειπε. Αγαπούσα πολύ το κλαρινέτο και το ρεπερτόριό του, ταξίδευα και έδινα συναυλίες αλλά αυτές οι εμπειρίες δεν ικανοποιούσαν πλήρως τη δίψα μου για τη μουσική. Δεν βλέπω τη διεύθυνση ορχήστρας ως ένα σκαλί «πιο πάνω» στο βάθρο αλλά ως μια κατάδυση στο απύθμενο βάθος της μουσικής. Ήθελα να βιώσω τη μεταμορφωτική δύναμη της μουσικής στη ζωή μου και την πληρότητά της, κάτι που δεν μπορούσε, νομίζω, να μου προσφέρει ένα μονοφωνικό όργανο.

-Τι κρύβεται πίσω από αυτή την αλλαγή;

Ένα βράδυ άκουσα στο Μέγαρο Μουσικής μια συμφωνία του Μάλερ. Δεν ήξερα τη συμφωνία, δεν ήξερα καν ποιος είναι ο Μάλερ… Και την επόμενη μέρα ξύπνησα πολύ νωρίς το πρωί και πήγα και αγόρασα την παρτιτούρα της συμφωνίας και την ηχογράφησή της. Ήταν η πέμπτη συμφωνία του Μάλερ. Εκείνη τη μέρα -ήμουν 17 χρονών- αποφάσισα πως θέλω να γίνω μαέστρος.

-Και από την απόφαση αυτή… βρέθηκες στο Κάρνεγκι Χολ. Πώς είναι να στέκεσαι σε αυτό το πόντιουμ;

Είναι σίγουρα μια όμορφη εμπειρία το να εμφανιστείς στο Κάρνεγκι Χολ. Πριν 10 χρόνια, εμφανίστηκα για πρώτη φορά εκεί ως κλαρινετίστας, σήμερα ως μαέστρος. Αλλά να σε ρωτήσω και κάτι; Μουσικά, σε τι διαφέρει από το να παίξεις σε μια άλλη αίθουσα; Είναι καθαρά στο μυαλό μας. Μας εντυπωσιάζει όλους ο μύθος του Κάρνεγκι Χολ, ότι δηλαδή εκεί για πάνω από 100 χρόνια γράφεται η μουσική ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών. Τα μεγάλα μουσικά πρότυπά μας και οι τιτάνες της μουσικής όπως ο Μάλερ, ο Τοσκανίνι, ο Χόροβιτς, ο Στοκόφσκι έδιναν εκεί συναυλίες. Όσο παίζαμε τους συμφωνικούς χορούς του Μπερνστάιν σκεφτόμουν ότι ακριβώς εδώ που στέκομαι αυτή τη στιγμή κάποτε διηύθυνε ο ίδιος ο Μπερνστάιν… Η αισθητική του Κάρνεγκι Χολ είναι πολύ ιδιαίτερη και το auditorium εντυπωσιακό, από άποψη ακουστικής όμως, θεωρώ ότι το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών δεν έχει να ζηλέψει κάτι. Είναι ο μύθος του Κάρνεγκι Χολ λοιπόν, ο οποίος, βέβαια, εκείνη την στιγμή σού προσθέτει συναισθηματικά μια επιπλέον διάσταση στην εμπειρία.

-Είναι το χειροκρότημα η πιο ωραία στιγμή της βραδιάς;

Το χειροκρότημα είναι, θεωρώ, η στιγμή του κοινού να συμμετάσχει ενεργά στη συναυλία. Ξέρω πως μπορεί να ακούγεται εντυπωσιακό το κοινό του Κάρνεγκι να σε χειροκροτά όρθιο και γεμάτο ενθουσιασμό, αλλά για εμένα προσωπικά η απόλαυση έγκειται στη σύνδεσή μου με τους μουσικούς, στη στιγμή της σύμπραξης και της δημιουργίας.

-Δεν έχεις καθόλου ενδιαφέρον για την αναγνώριση από το κοινό;

Προφανώς και ό,τι δημιουργούμε έχει αποδέκτη το κοινό. Ο καλλιτέχνης έχει τη δύναμη να επηρεάσει την ψυχή του ακροατή, να τον συγκινήσει και να γεννήσει με την ερμηνεία του νέους κόσμους φαντασίας. Σκέψου πως, κυριολεκτικά, η ζωή μου πήρε άλλη τροπή από το βράδυ εκείνο που άκουσα για πρώτη φορά μια συμφωνία του Γκούσταβ Μάλερ. Η δύναμη του καλλιτέχνη να σε αγγίξει και να επηρεάσει τον ψυχισμό σου είναι τρομακτική. Πιστεύω λοιπόν πως όταν ο καλλιτέχνης έχει ως βάση την παραπάνω προσέγγιση ως προς το κοινό τότε πορεύεται σε σωστό δρόμο. Αν το ενδιαφέρον του, ως προς την αναγνώρισή του από το κοινό, περιορίζεται στη φήμη, την καριέρα και το να ικανοποιεί τον ναρκισσισμό του, θα έλεγα πως τότε έχει απομακρυνθεί από την ουσία της τέχνης του.

-Άρα η διεύθυνση είναι το καλύτερο μέρος της διαδικασίας για σένα;

Αυτό που βλέπει το κοινό είναι μόνο η στιγμή της εκτέλεσης, αλλά η μεγάλη γοητεία κρύβεται στα βήματα της προετοιμασίας. Η μελέτη του έργου για παράδειγμα, δεν είναι μία «στεγνή» προσέγγιση. Συνδέεσαι μαζί του και διαμορφώνεις το όραμά σου. Περνάς χρόνο με το έργο αναρωτώμενος«γιατί συμβαίνει αυτό εδώ;», «γιατί γράφει αυτό;», «εδώ, γιατί ενορχηστρώνει έτσι;». Εσύ ρωτάς και εσύ απαντάς. Και αυτέςοι απαντήσεις διαμορφώνουν τη δική σου ερμηνεία. Τι υπέροχη η ελληνική λέξη «Ερμηνεία»! Γίνεσαι Ερμής της μουσικής, εκείνος ο οποίος μετέφερε το μήνυμα από τους Θεούς στους ανθρώπους, το μεταφέρει τώρα από τον συνθέτη στον ακροατή.

-Μιλάμε συχνά για την «τέλεια εκτέλεση» στη μουσική. Τι σημαίνει αυτό;

Είναι ξεκάθαρα μια θεωρητική, ιδεαλιστική έννοια. Αν κάποιος εννοεί με αυτήν πως «όλα» έγιναν «σωστά», όπως το να είναι όλοι συγχρονισμένοι, να μην υπάρχουν λάθη τονικά ή χρονικά, τότε ναι, μπορείς να πεις ότι η εκτέλεση ήταν τεχνικά άψογη. Το ζήτημα όμως στην ερμηνεία δεν είναι η τελειότητα, αλλά η αυθεντικότητα.

-Υπάρχουν πολλοί τρόποι να διευθύνει κανείς ένα έργο;

«Η παρτιτούρα γράφει τα πάντα, εκτός από τα πιο ουσιώδη» έλεγε ο Μάλερ. Σκέψου πόσο βαρετό θα ήταν να υπήρχε ένα εγχειρίδιο που θα υποδείκνυεεπακριβώς το πώς παίζεται το κάθε έργο! Σκέψου ότι μια μονάχα νότα μπορεί να παιχτεί με τόσους διαφορετικούς τρόπους, με διαφορετικές ποιότητες στον ήχο και μπορεί να δημιουργήσει μια τελείως διαφορετική ατμόσφαιρα. Το κλειδί και πάλι, είναι η αυθεντικότητα και η προσωπική ματιά του ερμηνευτή. Όλοι οι μαέστροι και οι ορχήστρες έχουν την παρτιτούρα ως κοινό τους παρονομαστή. Οι τυπωμένες νότες, όμως, δεν είναι μουσική. Η ουσία της βρίσκεται στον τρόπο που «ζωντανεύεις» τις νότες αυτές.

-Όπου και αν ρωτήσει ή διαβάσει κανείς για σένα συνειδητοποιεί ότι έχεις μια λαμπρή πορεία. Δεν υπάρχουν όμως αποτυχίες και λάθη;

Πάρα πολλές αποτυχίες και λάθη... Το ότι δεν το διάβασες δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν (γέλια). Όταν πιστεύω βαθιά σε κάτι δίνω όλη μου τη δύναμη να το κατακτήσω και δεν υπάρχει τίποτα που να με σταματά. Δεν βλέπω ως κακό, όμως, κάτι το οποίο δεν θα δουλέψει. Δεν αντιμετωπίζω τις αποτυχίες μου ως αδιέξοδα, αλλά ως ευκαιρίες για να προσανατολιστώ σε νέα κατεύθυνση και να εξελιχθώ. Όταν ήμουν είκοσι ετών πήγαινα και άκουγα τις πρόβες του σπουδαίου ΜάριςΓιάνσονς με την Ορχήστρα της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας στο Μόναχο. Ο Γιάνσονς μετά τη συναυλία δεν πήγαινε στη σουίτα του να ανοίξει σαμπάνια, όπως θα φανταζόταν κάποιος. Ζητούσε από τον ηχολήπτη να του δώσει την ηχογράφηση της συναυλίας και περνούσε το βράδυ του ακούγοντάς την και κάνοντας νέες σημειώσεις. Την επόμενη μέρα στην πρόβαβελτίωνε με την ορχήστρα τα σημεία αυτά. Μαθαίνοντας από αυτόν τον σπουδαίο μαέστρο κάνω πάντα το ίδιο. Μου αρέσει να μαθαίνω από τα λάθη μου και να παρατηρώ τι δεν πήγε όπως θα ήθελα ή τι θα μπορούσα να έχω κάνει διαφορετικά και πώς.

-Δεν έχει και η επιτυχία τη δύναμη να μας διδάξει;

Δεν πιστεύω ότι μαθαίνουμε τόσο από την επιτυχία. Η έννοια της «επιτυχίας» είναι επίσης πάντοτε διαφορετική για τα μάτια του κόσμου, από ό,τι για εμάς. Έχει τύχει σε αρκετές συναυλίες να ακούσω σχόλια -που, εννοείται ότι, ο κόσμος έλεγε από καρδιάς-τα οποία θεώρησα υπερβολικά. Το τι θεωρεί ο κόσμος ως επιτυχία και τι ο καλλιτέχνης μπορεί να είναι δύο τελείως διαφορετικοί κόσμοι. Πάντως σίγουρα -όταν τα πηγαίνεις καλά- πρέπει να αναλύεις και να γνωρίζεις και τα δυνατά σου στοιχεία.

-Πότε ένιωσες ότι βρήκες τον δρόμο σου;

Στο λέω ειλικρινά αισθάνομαι ότι η πραγματική ζωή μου άρχισε στα τριάντα! Από το ξεκίνημά μου μέχρι τα τριάντα ένιωθα πως δοκιμάζω, αναζητώντας τι είναι αυτό που μου αρέσει και τι μου ταιριάζει. Στα 30 μου ένιωσα πως είχα μια πολύ καλύτερη, πιο ξεκάθαρη, εικόνα για μένα και το τι θέλω από τη ζωή. Πιστεύω πάντως πως οι στιγμές που μας διδάσκουν στη ζωή είναι οι δυσκολίες και οι αντιστάσεις μας.

-Πολλοί μαέστροι έχουν μια επαναστατική διάθεση και μια«τρέλα». Εσύ πότε έκανες την επανάστασή σου;

Νομίζω πως αυτό που περιγράφεις είναι περισσότερο θέμα ιδιοσυγκρασίας και προσωπικότητας του καθενός. Μπορεί να βλέπεις έναν μαέστρο κυριολεκτικά να χοροπηδά επάνω στο πόντιουμ και να εκφράζεται κάπως “υπερβολικά" με τις κινήσεις του, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι αισθάνεται τη μουσική που ερμηνεύει βαθύτερα, ούτε και ότι την έχει κατανοήσει. Παρατηρώ ότι στο κοινό αρέσει το “σπορ και θέαμα”εντυπωσιάζεται από την «όψη» και μπορώ να αντιληφθώ το γιατί.Εάν με ρωτάς για επανάσταση, μπορώ να σου πω ότι με αυτόν τον τρόπο βλέπω την ΕΛΣΟΝ. Σιωπηλή επανάσταση όμως, δεν μας αρέσει να το φωνάζουμε. Πιστεύω ότι η ποιότητα πάντα ξεχωρίζει από μόνη της και δεν έχει ανάγκη τη διαφήμιση. Όποιος ακούσει μια συναυλία της ορχήστρας καταλαβαίνει τι είναι αυτό που κάνουμε. Βαθιά μέσα μου αισθάνομαι ότι αυτό που πετύχαμε -ερχόμενοι από το πουθενά- με εμφανίσεις σε διεθνή φεστιβάλ και σκηνές δεν είναι καθόλου δεδομένο και αν θέλεις, μπορείς να το χαρακτηρίσεις ως μια επανάσταση για τον χώρο της μουσικής στη χώρα μας.

-Πώς είναι μία τυπική μέρα σου;

Δεν υπάρχει τυπική μέρα… (γέλια)

-Ποιο είναι το στοιχείο της καθημερινότητας τότε που σου λείπει περισσότερο;

Μου αρέσει πάρα πολύ η ησυχία. Πάρα πολύ! Φέτος είχα από την αρχή του χρόνου ένα πολύ έντονο πρόγραμμα. Μου λείπει ένα ήσυχο απόγευμα, στον καναπέ με την κουβέρτα, να φτιάξω ένα ζεστό ρόφημα και να διαβάσω ένα αγαπημένο μου βιβλίο. Μια βροχερή, μουντή μέρα, όπως σήμερα. Χωρίς καμία επαφή με το τηλέφωνο ή το μέιλ. Χρειάζομαι τον χρόνο αυτό, την ησυχία, τη μοναξιά να σκεφτώ, να οραματιστώ και να δημιουργήσω. Δυστυχώς η πολυτέλεια αυτή δεν είναι δεδομένη στην καθημερινότητά μου.

-Ανάγκη για μοναξιά που συνδυάζεται μ' ένα ταλέντο στην επικοινωνία με τόσους ανθρώπους…

Καλή ερώτηση…(χαμογελά). Όπως έλεγε και ο Καρλ Γιούνγκ όλοι έχουμε μέσα μας και τις δύο αυτές φύσεις. Η βασική μου είναι σίγουρα η εσωστρεφής αλλά δεν σου κρύβω ότι απολαμβάνω απερίγραπτα και την επικοινωνία, διευθύνοντας 100 μουσικούς! Το χάρισμα του μαέστρου είναι πώς θα κάνει τον μουσικό να αισθανθεί. Χρησιμοποιώ τη λέξη«αισθανθεί» γιατί δημιουργείται μια βαθύτερη σχέση στον εσωτερικό κόσμο των δύο. Δεν είναι μόνο οι πληροφορίες που δείχνεις στον μουσικό, το να παίξει πιο σιγά ή πιο γρήγορα. Αυτά είναι καθαρά πρακτικά ζητήματα.

-Ο Σάιμον Ρατλ υποστηρίζει ότι οι ορχήστρες νέων συχνά αποδίδουν καλύτερα από τις επαγγελματικές. Συμφωνείς;

Οι ορχήστρες νέων έχουν ζωντάνια, φρεσκάδα και φλόγα, κάτι που μπορεί να λείπει από τις επαγγελματικές ορχήστρες, όπου η ρουτίνα συχνά εξουδετερώνει το πάθος για μουσική δημιουργία.

-Σε πόσα μέρη έχεις ταξιδέψει;

Ξεκίνησα να ταξιδεύω στα 18 μου, όταν κέρδισατο βραβείο στη Βιέννη. Είναι πολύ όμορφο γιατί γνωρίζεις πολλά μέρη του υπέροχου αυτού κόσμου που ζούμε.Άκου, όμως, κάτι που σκέφτομαι συχνά. Διευθύνεις σε διάφορα σημεία του πλανήτη, μπορεί και το ίδιο έργο, στο Τόκιο, στο Χιούστον, στο Λονδίνο ή στο Μιλάνο. Ενώ κάθε κουλτούρα είναι διαφορετική και κάθε λαός εκφράζει και εκδηλώνει διαφορετικά τα συναισθήματά του, παρατηρώ ότι τα ίδια σημεία του κάθε έργου είναι που συγκινούν εξίσου την ορχήστρα αλλά και το κοινό.

-Πώς το εξηγείς αυτό;

Αυτά τα έργα έχουν μείνει στην ιστορία επειδή αγγίζουν τις βαθύτερες χορδές της ανθρώπινης ψυχής. Όπως έλεγε ο Ραχμάνινοφ, κάποιοι γράφουν με το μυαλό και κάποιοι με την καρδιά. Αυτή η «καρδιακή» μουσική έχει την αληθινή δύναμη, απευθύνεται στη φύση του ανθρώπου και είναι υπεράνω της όποιας εποχής ή μόδας.

-Οι γονείς σου ενέκριναν την επιλογή σου να γίνεις μουσικός;

Ξέρεις, για κάποιο λόγο, από μικρός είχα μια κάπως αντιδραστική φύση, ειδικά όταν κάποιος μου έλεγε ότι κάτι δεν μπορώ να το κάνω, αυτό με παρακινούσε ακόμα περισσότερο να το πετύχω. Τους γονείς μου τους ενδιέφερε να είμαι καλός μαθητής στο σχολείο και θα έλεγα πως χαίρονταν που ήμουνκαλός στη μουσική ή στο ποδόσφαιρο. Οι ίδιοι δεν είχαν κάποια ιδιαίτερη σχέση με τη μουσική και η αλήθεια είναι πως και ποτέ δεν τους ρώτησα για το τι θα κάνω στη ζωή μου. Ένιωθα ότι η μουσική μιλούσε στην ψυχή μου και ήξερα πως αυτός είναι ο δρόμος μου. Όταν, άλλωστε πιστεύουμε πάρα πολύ σε κάτι δεν νομίζω ότι χρειαζόμαστε εγκρίσεις.

-Ποια είναι η φιλοσοφία σου για τη ζωή;

Στη ζωή, υπάρχουν πράγματα που βρίσκονται στη σφαίρα επιλογής μας και άλλα που δεν μπορούμε να επηρεάσουμε. Είναι όμορφο κανείς να επικεντρώνεται στην προσωπική του εξέλιξη, στη μόρφωση και στην ειλικρινή σχέση του με τους ανθρώπους. Αν κάποιος δεν το ανταποδώσει, για παράδειγμα, αυτό δεν με αφορά καθώς είναι εκτός της σφαίρας επιρροής μου. Δεν δίνω επίσης το προνόμιο σε κανέναν να με κάνει να αισθανθώ χαρούμενο ή λυπημένο. Συχνά σκέφτομαι πως η ομορφιά ή η ασχήμια μιας πόλης είναι αντανάκλαση του εσωτερικού κόσμου των ανθρώπων που ζουν εκεί. Η πραγματική ομορφιά ξεκινά από μέσα μας. Τα «προβλήματα» και οι καταστάσεις της ζωής έχουν την αξία που εμείς οι ίδιοι τους δίνουμε. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τις νότες! Μπορεί όλοι να βλέπουμε τις ίδιες νότες, αλλά ο τρόπος που τις ερμηνεύουμε να τις μεταμορφώνει σε κάτι μοναδικό.

-Σε ευχαριστώ πολύ. 

Κι εγώ.

Το βλέμμα του Γραμμένου είναι πάντα στραμμένο στο μέλλον. Διακατέχεται από όνειρα και σχέδια για την ορχήστρα του, η οποία έχει πλέον αποκτήσει τη δική της μοναδική ταυτότητα στο μουσικό στερέωμα. Τιμά την Ελλάδα διεθνώς, απολαμβάνοντας θερμή υποδοχή σε κάθε της εμφάνιση και πάντα επιθυμεί να επιστρέφει στην πατρίδα της. Ο φιλόδοξος μαέστρος θα διευθύνει την ΕΛΣΟΝ στο Λονδίνο τον Μάιο, ενώ το καλοκαίρι την Λα Μποέμ του Πουτσίνι στην όπερα της Νέας Ζηλανδίας. Το ταξίδι του, όμως, δεν τελειώνει ποτέ…