Θεόδωρος Κουρεντζής και Ορχήστρα Utopia: Εντυπώσεις από τη συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Αγωνία. Σειρήνες. Μια βάρκα που πλησιάζει. Ελικόπτερα που πετάνε. Δέσμες φωτός πάνω στο νερό, που μέσα στη νύχτα, οργώνουν τη θάλασσα. Μια θάλασσα σκοτεινή και ταραγμένη. Ένας πόλεμος, μια τραγωδία εν εξελίξει, είναι η μουσική του Τζέυ Σβαρτς, που ακούσαμε χθες στο Μέγαρο Μουσικής.
Ο Θεόδωρος Κουρεντζής στο πόντιουμ διευθύνει την εισαγωγή με το ένα του δάχτυλο. Κι όσο εκείνος κουνάει το ένα του δάχτυλο εμείς όλοι ακούμε εκείνο που έρχεται, εκείνο που σιγά σιγά δυναμώνει σαν όραμα, για άλλους μια γεμάτη βάρκα που πλησιάζει αργά. Για άλλους το ξέσπασμα ενός πολέμου. Ύστερα αρχίζει η κόλαση.
Ο Σβαρτς κατάφερε να βάλει τον φόβο, τη φρίκη και το θάνατο σε νότες σε μια Passacaglia που μόνο ο Κουρεντζής θα μπορούσε να διευθύνει με τέτοιο έξοχο τρόπο. Η μουσική ξαφνικά γεννά αλλεπάλληλες εικόνες στα κεφάλια των θεατών σαν να βλέπουμε όλοι μια αόρατη ταινία.
Οι μουσικοί του Κουρεντζή είναι επίσης ένα θέμα για μελέτη. Τους είχα προσέξει την πρώτη φορά που είχα πάει σε συναυλία του διάσημου αρχιμουσικού. Τότε δεν τον ήξερα. Εκτός από τον ίδιο και τη μουσική του μου είχε κάνει εντύπωση η ελευθερία των μουσικών της ορχήστρας του. Μου είχε κάνει εντύπωση πόσο τον αγαπούσαν και το έδειχναν. Πόσο χαρούμενοι ήταν. Το θυμάμαι τώρα καθώς παρακολουθώ τους μουσικούς της Utopia να γίνονται μέρος της μουσικής φρίκης που μας ποτίζει ο Σβαρτς. Τα βιολιά παίζουν όρθια. Στο αργό μέρος οι κινήσεις τους είναι τόσο συντονισμένες όσο μια αναπνοή, κοινή, για όλους. Τα χέρια τους ανεβοκατεβαίνουν τόσο αρμονικά που για λίγο έχεις την αίσθηση της κίνησης του κύματος κι εσύ λικνίζεσαι στο ρυθμό αυτής της παράξενης θάλασσας.
Οι μουσικοί του Κουρεντζή είναι τα χρώματα που επιλέγει ο Τεοντόρ Ζερικώ για να ζωγραφίσει τη Σχεδία της Μέδουσας, το 1818. Η ακρίβεια κάθε μουσικού οργάνου είναι η λεπτομέρεια στις εκφράσεις των προσώπων, είναι η αποφασιστική πινελιά που ορίζει στο μάτι τη διαδρομή της συστροφής ενός σώματος. Οι συνειρμοί μ' αυτό που συμβαίνει σήμερα στο Αιγαίο, στην Πύλο, στις ακτές της Ιταλίας, και της Ισπανίας, είναι αναπόφευκτη. Η γεμάτη μετανάστες βάρκα είναι η μισοβουλιαγμένη σχεδία του Ζερικώ, είναι η αναπόδραστη ανθρώπινη μοίρα και ο ωμός κυνισμός εκείνων που κατέχουν την εξουσία, που πυροδοτεί θυμό και επαναστάσεις στους νεότερους.
Το 25λεπτο κομμάτι του Σταντζ είναι ένα μικρό διαμάντι κι ο μαέστρος το κλείνει διευθύνοντας πάλι μ' ένα δάχτυλο όπως στην αρχή. Έτσι ολοκληρώνεται ο κύκλος.
Μετά το μεγάλο διάλειμμα ακολουθεί η Πέμπτη Συμφωνία του Μάλερ. Ο συνθέτης την έχει γράψει σε μια δύσκολη φάση της ζωής του. Έχει αρρωστήσει, έχει παραιτηθεί από αρχιμουσικός στην Όπερα της Βιέννης, κλείνεται σπίτι του και μέσα σ' ένα χρόνο συνθέτει την 5η. Εκείνη την περίοδο συναντά και τον έρωτα της ζωής του, την Άλμα Σίντλερ, που έμεινε γνωστή ως Άλμα Μάλερ. Η 5η Συμφωνία θεωρήθηκε ύμνος στη ζωή αλλά έχει μέσα και αγωνία και θάνατο επειδή ο Μάλερ τότε βίωσε το πρώτο σ' όλη του την ένταση και ήρθε αντιμέτωπος με το δεύτερο. Όπως οι μετανάστες πάνω σε μια βάρκα μια νύχτα μέσα στο πέλαγος. Όπως οι ναυαγοί του Ζερικώ τον 19ο αιώνα.
Η 5η του Μάλερ κλείνει το θέμα του Στάντζ μέσα της αλλά με πιο ολοκληρωμένο τρόπο. Επειδή μιλάει για θάνατο και για φρίκη αλλά και για την ομορφιά και τη δύναμη της ζωής. Μιλάει για τον έρωτα και την ελπίδα που ο έρωτας γεννάει μέσα μας. Την απίστευτη δύναμη που κουβαλάει στα φτερά του που γίνονται φτερά μας.
Η Utopia τον ακολουθεί σ' αυτόν τον ιδανικό μη υπαρκτό τόπο που μπορεί μόνο η μουσική να δημιουργήσει και να μας μεταφέρει όλους μαζί της. Ο Κουρεντζής το κάνει αυτό όταν διευθύνει. Μας μεταφέρει όλους σ' αυτό που ακούει μονάχα εκείνος όταν διαβάζει τις παρτιτούρες ενός συνθέτη. Του Μάλερ εν προκειμένω. Δεν είναι η 5η του Μάλερ. Είναι η 5η του Μάλερ κατά Κουρεντζή. Έχει κάνει πρώτα τους μουσικούς του να δουν και ν' ακούσουν εκείνο που έχει δει κι έχει ακούσει μονάχα αυτός κι έπειτα, αφού κάνει την ορχήστρα του συνένοχη, κάνει και το κοινό συνένοχο. Και παρά τις ανεπάρκειες και τις αντιστάσεις μας για λίγο βρεθήκαμε όλοι στον Ού-τόπο της συμφωνίας των βιολιών, των πνευστών, των εγχόρδων, των χάλκινων, των ξυλόφωνων και της γκραν κάσα.
Το φινάλε είναι θεαματικό κι όλοι περιμένουμε το ανκόρ. Εκείνος βγαίνει στο πόντιουμ και λέει: «Σκεφτήκαμε πολύ τι πάει μετά την 5η Συμφωνία του Μάλερ. Τι θα μπορούσατε ν΄ ακούσετε μετά απ' αυτό που ακούσατε. Και η απάντηση είναι Τίποτα!» (Μουρμουρητό ανησυχίας από κάτω). «Όμως είπαμε», συνέχισε εκείνος, «πως έπρεπε κάτι να παίξουμε. Κι αποφασίσαμε να παίξουμε Μπαχ, όχι μουσική. Αλλά να τραγουδήσουμε». Και τραγούδησαν το Jesu, Joy of Man's Desiring. Κι ήταν σαν βάλσαμο για τις ψυχές μας και κάθαρση μαζί. Γαλήνεμα, λες και η Παναγία όλων των θλίψεων, ήρθε κι απάλυνε τις πληγές μας. Κι όταν μετά το θυελλώδες χειροκρότημα άναψαν τα φώτα και βγήκαμε έξω, για λίγο, κανείς μας δεν μπορούσε να μιλήσει.
13°
