Aphrodite's Child: Επανέκδοση για το «666», υπό το «βλέμμα» του Βαγγέλη Παπαθανασίου

Το τρίτο album των Aphrodite's Child, το περίφημο “666”, ήταν από τα κορυφαία albums της πρώιμης pop και rock εποχής που ικανοποιούσε μία πολύ συγκεκριμένη συνθήκη. Αυτή της - ιδιαίτερα προκλητικής για την εποχή - αμφισβήτησης του θρησκευτικού status quo. Όμως δεν ήταν το πρώτο. Η μουσική των αγγλόφωνων χωρών αναζητούσε για πολλές δεκαετίες την έμπνευση της στις διδαχές της Βίβλου, ωστόσο από τα 60s κι έπειτα πολλοί καλλιτέχνες άρχισαν δειλά να αρθρώνουν κριτικό λόγο προς την οργανωμένη θρησκεία. Οι κοινωνικές αλλαγές της μεταπολεμικής περιόδου, τα κινήματα που αφορούσαν τα πολιτικά δικαιώματα, αλλά και η σημαντική πρόοδος στην εξερεύνηση του διαστήματος, υπήρξαν παράγοντες που οδήγησαν πολύ κόσμο, πολύ περισσότερο τους καλλιτέχνες, να σταθούν με κριτική διάθεση απέναντι στη θρησκεία και να αμφισβητήσουν διάφορες πτυχές της. Ο Bob Dylan θα θίξει τα κακώς κείμενα σε τραγούδια όπως τα “With God on Our Side” και “Highway 61 Revisited”, κατακρίνοντας την εκμετάλλευση της πίστης για την αιτιολόγηση βίαιων πρακτικών. Κάτι αντίστοιχο θα κάνουν και οι ιδιαίτερα επιδραστικοί εκείνη την περίοδο, Simon & Garfunkel, με το τραγούδι “Blessed” να στοχάζεται για το θέμα με ιδιαίτερο κυνισμό, κρίνοντας πάντοτε από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Η Ελλάδα της δικτατορίας των Συνταγματαρχών, όπως γίνεται κατανοητό, δεν ήταν το «ιδανικό» μέρος για τέτοιους προβληματισμούς. Η αμφιλεγόμενη - το λιγότερο - αισθητική, η απέχθεια προς την ξένη κουλτούρα και οτιδήποτε προκαλούσε τα χρηστά ήθη, προκαλεί αποστροφή και αποτροπιασμό σε πολλούς συνειδητοποιημένους νέους πολίτες της εποχής, οι οποίοι αναζητούν κατά το μέτρο του δυνατού, εναλλακτικές διεξόδους.

Οι Βαγγέλης Παπαθανασίου και Ντέμης Ρούσσος είναι δύο από τα ονόματα που ξεχώρισαν στην ελληνική σκηνή των αρχών των 60s, μια σκηνή που πάσχιζε να διαφοροποιηθεί από τον παραδοσιακό ελληνικό λαϊκό ήχο και αναζητούσε έμπνευση μέσα από pop αναφορές της Δύσης. Η πρώτη επιτυχία του Παπαθανασίου έρχεται με το συγκρότημα των Forminx, οι οποίοι με μάνατζερ και στιχουργό τον Νίκο Μαστοράκη θα γνωρίσουν επιτυχία με την πασίγνωστη μελωδία του single “Jeronimo Yanka”. Αντίστοιχα ο Ρούσσος παρουσιάζει τα πρώτα δείγματα της επιβλητικής φωνής του, μέσα από τη συμμετοχή του σε γκρουπ όπως οι Idols και οι We Five. Οι δύο μουσικοί θα πλαισιωθούν από τον κιθαρίστα Αργύρη Κουλούρη και τον drummer Λουκά Σιδερά και θα ηχογραφήσουν ένα demo δύο τραγουδιών. Οι Aphrodite's Child είναι πλέον γεγονός. Εντυπωσιασμένοι από το demo, οι άνθρωποι της Philips Records θα τους προτείνουν να δοκιμάσουν την τύχη τους στην Αγγλία. Το συγκρότημα θα ταξιδέψει χωρίς τον Αργύρη Κουλούρη, ο οποίος θα μείνει πίσω στην Ελλάδα λόγω στρατιωτικών υποχρεώσεων. Ωστόσο οι υπόλοιποι δε θα γίνουν δεκτοί στην Αγγλία, καθώς υπάρχει πρόβλημα με την άδεια εργασίας. Έτσι το 1968 θα βρεθούν στο Παρίσι όπου και θα υπογράψουν με το παράρτημα της Philips, Mercury Records. Οι διαδηλώσεις της εποχής στη γαλλική πρωτεύουσα αμφισβητούν ανοιχτά τις παραδοσιακές συντηρητικές αξίες, βάζουν στην ατζέντα πολιτικά και εργατικά δικαιώματα, γίνονται σύμβολο της αντικουλτούρας των νέων και επηρεάζουν τα μετέπειτα λογοτεχνικά, φιλοσοφικά και καλλιτεχνικά κινήματα. Είναι το ιδανικό περιβάλλον για τρεις ανήσυχους νέους οι οποίοι διψούν για αλλαγή και θέλουν να εκφράσουν τα αιτήματά τους μέσα από τη μουσική τους.

Η πορεία των Aphrodite's Child προς το 666

Όπως πολλά γκρουπ στα τέλη των 60s, θα μπορούσε να πει κανείς πως και οι Aphrodite's Child κατάλαβαν εγκαίρως πως ο ψυχεδελικός pop rock ήχος έπνεε τα λοίσθια και πως η νέα δεκαετία θα έδινε τη θέση της σε πιο πολύπλοκα θέματα και σκοτεινά ηχητικά τοπία. Κλασικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής υπήρξαν οι Genesis που βρήκαν γρήγορα τον ήχο τους στο κλασικό “Trespass”, σε αντίθεση με το ντεμπούτο “From Genesis to Revelation” που έδειχνε πως ακόμα αναζητούσαν ταυτότητα. Η διαφορά είναι πως οι Aphrodite's Child πρόλαβαν και κυκλοφόρησαν δύο πολύ καλούς για το είδος του ψυχεδελικού ροκ albums, τα “End of the world” (1968) “It's five o'clock” (1969), με την εν λόγω προσέγγιση να κορυφώνεται μέσα από τραγούδια όπως το hit για το συγκρότημα, “Rain and Tears”. Η μετάβασή τους σε πιο περίπλοκες φόρμες και σκοτεινό στιχουργικό περιεχόμενο υπήρξε ομαλή, ωστόσο οι επιρροές από την ελληνική μουσική παράδοση, καθώς και η δεδομένη ιδιοφυής προσέγγιση του Βαγγέλη Παπαθανασίου στη σύνθεση, ήταν αρκετά ώστε το αποτέλεσμα να ξεπεράσει κάθε προσδοκία. Το “666” κυκλοφορεί το 1972, με το συγκρότημα να το έχει ηχογραφήσει δύο χρόνια νωρίτερα και να έχει ήδη διαλυθεί. Σήμερα βρίσκεται σε κάθε σοβαρή λίστα με τα καλύτερα progressive rock albums όλων των εποχών, δίπλα σε αριστουργήματα όπως το “The Dark Side of the Moon” των Pink Floyd, ή το “In the Court of the Crimson King” των King Crimson. Το επιβλητικό τριψήφιο νούμερο του εξωφύλλου είναι αρκετό ώστε να προκαλέσει αντιδράσεις από συντηρητικούς φορείς της εποχής. Βασική έμπνευση για το στιχουργικό περιεχόμενο του δίσκου είναι η Αποκάλυψη του Ιωάννη. Ένα βιβλίο ιδιαίτερα πλούσιο σε συμβολισμούς και ερμηνείες, κομβικό για τον τομέα της Εσχατολογίας, με το περιεχόμενο του να επηρεάζει τη λογοτεχνία και τη λαϊκή κουλτούρα για αιώνες. Ωστόσο η προσέγγιση των Aphrodite's Child είναι καθόλα προσεκτική, με τους στίχους να αποκρυπτογραφούν εν μέρει το κείμενο του Βίβλου, κάνοντας το προσιτό και προσβάσιμο σε ένα ευρύτερο κοινό και προσαρμόζοντας το στο πλαίσιο της σύγχρονης για την εποχή μουσικής προσέγγισης. Η προσαρμογή της Αποκάλυψης του Ιωάννη από ένα ροκ συγκρότημα θεωρείται από πολύ κόσμο ως υποτίμηση του έργου, ωστόσο η εκλαΐκευση και απόδοση του ως «ροκ όπερα», φαίνεται πως μάλλον το τιμά. Το “666” θα αποτελέσει κορωνίδα των albums κοινής θεματολογίας (γνωστά και ως concept albums), στρώνοντας τον δρόμο για δίσκους όπως το “Ziggy Stardust” του David Bowie και το “The Wall” των Pink Floyd κάποια χρόνια αργότερα. Επίσης, η μεγάλη διάρκεια του album και τα αρκετά ιντερλούδια του, δε θα εμποδίσει συγκεκριμένα τραγούδια του δίσκου από το να αποκτήσουν με τα χρόνια το status του hit. Ο δίσκος ανεβαίνει στα ράφια των δισκοπωλείων τον Ιούνιο του 1972 και μέσω της Vertigo Records, υποδιαίρεση της Mercury με ειδίκευση στο classic rock της εποχής και την προοδευτική πλευρά του.

Τα τραγούδια και οι σπουδαίες συμμετοχές του δίσκου

“We got the System, to fuck the System!” λέει η απαγγελία στην εισαγωγή του δίσκου, δίνοντας ένα σαφές μήνυμα για του περιεχόμενο του. Η τέχνη από αρχαιοτάτων χρόνων είναι συνυφασμένη με την πρόκληση και καλλιτέχνες με το εκτόπισμα των συντελεστών του “666”, σαφώς και το γνωρίζουν αυτό. Είναι το ιδανικό πέρασμα για το πρώτο σπουδαίο κομμάτι του δίσκου “Babylon”, μια εξαιρετική ροκ ελεγεία, από τις καλύτερες που συνετέθησαν ποτέ από συμπατριώτες μας. Ένα ακόμα όμορφο ιντερλούδιο, το “Loud Loud Loud”, θα δώσει τη θέση του στο μυστικιστικό “The Four Horsemen”, όπου τα φωνητικά του Ντέμη Ρούσσου θα κλέψουν την παράσταση. Το “The Lamb” είναι μέχρι σήμερα ένα από τα καλύτερα δείγματα του συνδυασμού ροκ και στοιχείων της ελληνικής παράδοσης, ενώ το “The Beast” φέρνει στο νου τις σπουδαίες στιγμές των πρώιμων Jethro Tull. Το “Altamont” πλασάρεται άνετα στα κορυφαία τραγούδια του album, ωστόσο εκείνη την εποχή θα παρέπεμπε κατευθείαν στην καταστροφική συναυλία των Rolling Stones στο Altamont Speedway Free Festival, το 1969, με το θάνατο τεσσάρων ανθρώπων. Καθώς το σπουδαίο album φτάνει προς το τέλος του ξεχωρίζει το “All The Seats Were Occupied”, με τους Aphrodite's Child να αποκτούν το δικό τους 20λεπτο έπος, όπως αντίστοιχα είχε και η αφρόκρεμα του progressive rock χώρου εκείνα τα χρόνια. Ιδιαίτερη όμως μνεία πρέπει να γίνει στο τραγούδι με το σύμβολο του άπειρου, με την προσομοίωση ενός οργασμού από την Ειρήνη Παππά να κάνει και τον τελευταίο υπάλληλο της Mercury Records να χάσει τον ύπνο του. Το πιάνο του Βαγγέλη Παπαθανασίου κλείνει ιδανικά τον δίσκο, με το “Break” να κατευνάζει την ψυχολογική και σωματική ένταση που έχει προηγηθεί, ολοκληρώνοντας με τον καλύτερο τρόπο ένα από τα πλέον σύνθετα, ποιοτικά και κλασικά δημιουργήματα του ελληνικού πενταγράμμου.

Το “666” θα έστεκε από μόνο του ως ένα μουσικό κομψοτέχνημα, αλλά ήταν οι πολλές και ιδιαίτερες εξωτερικές συμμετοχές που έδωσαν το κάτι παραπάνω στο album, προσδίδοντας του ένα cult status με το πέρασμα του χρόνου. Ο Χάρης Χαλκίτης, πατέρας της δημοφιλούς τραγουδίστριας Βικτώριας Χαλκίτη, ο οποίος έφυγε πολύ πρόσφατα από τη ζωή και συγκεκριμένα στις 9 Οκτωβρίου, θα δώσει ένα ιδιαίτερο χρώμα με το σαξόφωνο του. Η αφήγηση που ξεχωρίζει στο δίσκο είναι σίγουρα αυτή του “Ofis”, με την επιβλητική στεντόρεια φωνή του αείμνηστου έλληνα ζωγράφου Γιάννη Τσαρούχη να μην αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης. Δεν γίνεται φυσικά να μη γίνει συγκεκριμένη αναφορά στο προκλητικό “Infinity”, όπου η σπουδαία ελληνίδα ηθοποιός Ειρήνη Παππά επαναλαμβάνει ρυθμικά τη φράση “I was, I am, I am to come”, σε μια έκφραση της σεξουαλικής απόλαυσης, καθώς και του πόνου του τοκετού. Ίσως όμως η κορυφαία συνεισφορά στο δίσκο, πέρα από αυτή των μελών των Aphrodite's Child καθαυτών, ήταν εκείνη του γνωστού έλληνα σκηνοθέτη και σεναριογράφου Κώστα Φέρρη. Οι Φέρρης και Παπαθανασίου ήταν αυτοί που εμπνεύστηκαν και δημιούργησαν το concept του “666”, με τον δεύτερο να αναλαμβάνει πλήρως το στιχουργικό κομμάτι. Για τους υποψιασμένους ακροατές, η επιρροή δίσκων όπως το “Sgt Peppers Lonely Hearts Club Band” των Beatles και το “Tommy” των The Who είναι φανερή.

Το album κυκλοφορεί τον Ιούνιο του 1972. Οι μουσικές διαφορές όμως των (κυρίως) Παπαθανασίου και Ρούσσου δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για συνέχεια. Ο πρώτος θέλει να συνεχίσει την προσέγγιση των περίπλοκων, πειραματικών, avant-garde μουσικών θεμάτων, ενώ ο Ντέμης Ρούσσος θέλει να συνεχίσει στο μονοπάτι της ψυχεδελικής pop, με το οποίο το συγκρότημα έγινε εξαρχής γνωστό. Οι Aphrodite's Child είχαν ήδη διαλυθεί κατά την κυκλοφορία του δίσκου, ωστόσο με τα χρόνια το “666” θεωρήθηκε και δικαίως το απόγειο της καριέρας τους και ένα από τα καλύτερα δείγματα ροκ μουσικής που προήλθε ποτέ από τη χώρα μας.

Η πορεία των συντελεστών του δίσκου μετά τη διάλυση των Aphrodite's Child

Παρά το τέλος του γκρουπ, ο δρόμος προς την επιτυχία για τους συντελεστές του “666” μόλις είχε ανοίξει. Το 1975 και με το καθεστώς των Συνταγματαρχών να αποτελεί παρελθόν, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου εγκαθίσταται στο Λονδίνο. Εκεί θα ξεκινήσει μια λαμπρή προσωπική καριέρα με βάση την ορχηστρική μουσική, καριέρα που θα τον κάνει διάσημο παγκοσμίως. Ανάμεσα σε πολύ καλά instrumental albums και soundtracks για τον κινηματογράφο, θα ξεχωρίσουν τα κλασικά πλέον θέματά του για ταινίες όπως “Blade Runner”, «Chariots of Fire» και “1492: Conquest of Paradise”. Θα συναντήσει ξανά το ελληνικό ροκ σε ένα ακόμα αριστούργημα της σκηνής, το “Phos” των Socrates των εκλιπόντων Γιάννη Σπάθα και Αντώνη Τουρκογιώργη, το οποίο και θα κυκλοφορήσει το 1976. Ο Vangelis όπως ήταν παγκοσμίως γνωστός ο Παπαθανασίου, έφυγε από τη ζωή στις 17 Μαΐου 2022. Ο δε Ντέμης Ρούσσος θα καθιερωθεί ως ένας από τους μεγαλύτερους έλληνες τραγουδιστές όλων των εποχών, με τις πωλήσεις του να ξεπερνάνε πλέον τα 70 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως. Τραγούδια όπως τα “Goodbye, My Love, Goodbye”, “Forever and Ever”, “My Friend the Wind” και “Velvet Mornings (Ντρίγκι Ντρίγκι Μάνα μου)” αποτελούν μέρος της τεράστιας κληρονομιάς του σπουδαίου ερμηνευτή, ο οποίος έφυγε από τη ζωή τον Ιανουάριο του 2015. Οι δύο άντρες συνεργάστηκαν εκ νέου μετά τους Aphrodite's Child, σε διάφορες μεμονωμένες περιπτώσεις. Η πιο χαρακτηριστική υπήρξε το “Tales of the Future”, από το soundtrack του Blade Runner.

Επανέκδοση του ιστορικού δίσκου από τη Minos EMI

Στις 8 Νοεμβρίου του 2024 πρόκειται να κυκλοφορήσει μία νέα υπερπολυτελής remastered έκδοση του θρυλικού album. Οι διαφορετικές εκδόσεις της remastered έκδοσης περιλαμβάνουν 4πλο CD, 1 Blu Ray Box Set και Διπλό Μαύρο Βινύλιο. Το Box Set με τη σειρά του περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη remastered εκδοχή του original album που κυκλοφόρησε το 1972, τη remastered εκδοχή του ελληνικού mix του άλμπουμ του 1974, καθώς και μια σπάνια συνέντευξη του Βαγγέλη Παπαθανασίου, στο Γαλλικό τηλεοπτικό show Discorama. Περισσότερο από μισό αιώνα μετά την κυκλοφορία του, το “666” θεωρείται ευρέως ως ένας από τους πιο ολοκληρωμένους και σημαντικούς δίσκους που κυκλοφόρησαν ποτέ από το label της Vertigo, το κόσμημα στο στέμμα της “swirl” περιόδου μεταξύ του 1969 και 1973. Η έκδοση τέλος θα περιέχει βιβλίο με ένα νέο δοκίμιο και αυθεντικά interviews του συγκροτήματος, καθώς επίσης και μοναδικές φωτογραφίες που συγκεντρώθηκαν από διάφορες πηγές και αρχεία του Βαγγέλη Παπαθανασίου από όλη την Ευρώπη, λίγο πριν από τον θάνατό του.

Aphrodite's Child – 666 Original Album Tracklist

Disc 1

1. The System (0:23)
2. Babylon (2:51)
3. Loud, Loud, Loud (2:37)
4. The Four Horsemen (5:57)
5. The Lamb (4:34)
6. The Seventh Seal (1:30)
7. Aegian Sea (5:25)
8. Seven Bowls (1:25)
9. The Wakening Beast (1:07)
10. Lament (2:55)
11. The Marching Beast (2:00)
12. The Battle of the Locusts (0:56)
13. Do It (1:45)
14. Tribulation (0:32)
15. The Beast (2:33)
16. Ofis (0:17)

Disc 2

1. Seven Trumpets (0:30)
2. Altamont (4:45)
3. The Wedding of the Lamb (3:35)
4. The Capture of the Beast (2:15)
5. ∞ (Infinity) (5:16)
6. Hic Et Nunc (3:00)
7. All the Seats Were Occupied (19:27)
8. Break (2:55)