Ο Κορνήλιος Μιχαηλίδης και το αφιέρωμα στον Μανώλη Καλομοίρη

Λίγο πριν ανέβει στο πόντιουμ για να διευθύνει την ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε ένα μοναδικό αφιέρωμα στον Μανώλη Καλομοίρη, ο Κορνήλιος Μιχαηλίδης, ένας από τους κορυφαίους διεθνώς ανερχόμενους αρχιμουσικούς της γενιάς του, μίλησε για τον μεγάλο Έλληνα μουσουργό, αλλά και για τις δικές του, άκρως ενδιαφέρουσες, δραστηριότητες.

― Το αφιέρωμα της Λυρικής στον Μανώλη Καλομοίρη ξεκινά με τη Συμφωνική φαντασία από την όπερα «Πρωτομάστορας», τη Σουίτα από το «Δαχτυλίδι της μάνας» και το συμφωνικό ποίημα «Μηνάς ο Ρέμπελος». Υπάρχει ένας άξονας που συνδέει αυτά τα έργα;
Αυτό που συνδέει όλα τα έργα του Καλομοίρη είναι πάντοτε η γνήσια αγάπη για τη χώρα του η οποία εκφράζεται από το έντονο εθνικό και παραδοσιακό στοιχείο. Έτσι, ακόμα και έργα που δεν συνδέονται άμεσα μεταξύ τους (είναι άλλωστε γραμμένα σε διαφορετικές περιόδους της ζωής του), παραμένουν στιλιστικά αναγνωρίσιμα ακόμα και σε ακροατές που δεν γνωρίζουν το έργο του. Από τα τρία γνωστά έργα που θα ακουστούν πάντως, ξεχωρίζει ο «Μηνάς ο Ρέμπελος», ένα έργο σύνθετο, αλλά πολύ όμορφο –ήταν το αγαπημένο του Μάνου Χατζιδάκι– το οποίο έχει κερδίσει τις εντυπώσεις και στο εξωτερικό. Μάλιστα άρεσε πολύ στον Ροστροπόβιτς που το είχε διευθύνει στην Αμερική.

― Στη συναυλία θα παρουσιαστούν και δύο εντελώς άγνωστες συνθέσεις του. Τι πρέπει να γνωρίζουμε γι’ αυτές;
Το έργο «Στη λευτεριά της Κρήτης», που θα ακουστεί για πρώτη φορά στη συναυλία, γράφτηκε το 1936, ως τρίτο μέρος του γνωστού τρίπτυχου που συνέθεσε  με αφορμή τον θάνατο του Ελευθέριου Βενιζέλου. Όμως δεν παίχτηκε όπως το είχε γράψει. Λόγω του κειμένου του, που δεν ήταν συμβατό με το καθεστώς Μεταξά, αναγκάστηκε να το αντικαταστήσει με κάποιο άλλο. Έτσι, το  αυθεντικό τρίτο μέρος του τριπτύχου δεν παίχτηκε ποτέ! «Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς» πάλι, το άλλο –και σημαντικότερο κατά τη γνώμη μου– άγνωστο έργο της βραδιάς, το έγραψε το 1914, σε νεαρή ηλικία και το κατέθεσε στον 2ο Αβερώφειο μουσικό διαγωνισμό. Παρ’ όλο που το συγκεκριμένο έργο είχε αναγνωριστεί ως ένα από τα καλύτερα, δεν βραβεύτηκε, με αποτέλεσμα να μην αποκτήσει δημοσιότητα και να μείνει για πάνω από έναν αιώνα στην αφάνεια.

Ο Κορνήλιος Μιχαηλίδης και το αφιέρωμα στον Μανώλη Καλομοίρη

― Τα έργα του Μανώλη Καλομοίρη χαρακτηρίζονται από μια ενορχηστρωτική και ρυθμική πολυπλοκότητα, ενώ περιλαμβάνουν έντονες αντιθέσεις και δραματικές αλλαγές. Πώς διαχειριστήκατε αυτές τις ιδιαιτερότητες ώστε να τις μεταδώσετε στους μουσικούς και να τις αναδείξετε; 
Καθώς είναι η πρώτη φορά που διευθύνω έργα του Καλομοίρη, έκανα εκτενή έρευνα, μιλώντας με μέλη της οικογένειάς του και με ανθρώπους που έχουν μελετήσει το αρχείο του και γνωρίζουν καλά τη μουσική του. Η αλήθεια είναι ότι όταν διαβάζει κανείς την παρτιτούρα, εκ πρώτης όψεως είναι λίγο παραπλανητική. Αν πας να την ακολουθήσεις κατά τον ίδιο τρόπο που θα αντιμετώπιζες έργα άλλων συνθετών εκείνης της περιόδου, είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί αυτό που ήθελε ο Καλομοίρης. Ήταν ένας καλλιτέχνης πληθωρικός, ένας άνθρωπος με έντονο συναισθηματικό φόρτο και όλα αυτά έχει προσπαθήσει να τα συμπεριλάβει στην παρτιτούρα του. Εμείς, ως μουσικοί, οφείλουμε να τα αποκωδικοποιήσουμε και κατά κάποιον τρόπο να τα οργανώσουμε, ώστε το αποτέλεσμα να είναι πιο ανάγλυφο. Όμως δεν πρέπει να παγιδευτούμε σε μια «χειρουργική» προσέγγιση και να το απογυμνώσουμε, αλλά να επιστρέψουμε σε μια χειμαρρώδη και συναισθηματική εκτέλεση.

― Ο Καλομοίρης έδινε συχνά πάνω στις παρτιτούρες λεπτομερείς ερμηνευτικές οδηγίες που έπρεπε να ακολουθηθούν πιστά. Στα έργα που θα ακούσουμε υπάρχουν;
Οι παρτιτούρες του είναι γεμάτες από οδηγίες. Όμως από συνθέτη σε συνθέτη οι ίδιες οδηγίες μπορεί να σημαίνουν εντελώς διαφορετικά πράγματα. Για παράδειγμα, σε μια παρτιτούρα διαβάζεις την ένδειξη «τονισμός». Για έναν συνθέτη αυτός ο τονισμός μπορεί να σημαίνει κοφτός, σε άλλον πιο πλατύς, πιο αργός, πιο γρήγορος. Έχει δηλαδή να κάνει με την αντίληψη κάθε συνθέτη στη δική του «γλώσσα». Οι ενδείξεις είναι όλες εκεί, αλλά πρέπει να ψάξεις για να βρεις πώς θα τις προσεγγίσεις και πώς θα τις ερμηνεύσεις.

Σε μια εποχή που στην Ελλάδα η κλασική μουσική ήταν… πολύ κάτω στην ατζέντα, ο Καλομοίρης κατόρθωσε, με γνώριμα ακούσματα, να φέρει τον κόσμο πιο κοντά σε αυτό το είδος

― Ο Καλομοίρης θεωρείται ο θεμελιωτής της Εθνικής Μουσικής Σχολής. Ωστόσο αρκετοί μελετητές πιστεύουν ότι η εμμονή του στην εθνική ταυτότητα περιόρισε την ανάπτυξη άλλων μουσικών ρευμάτων. Είναι άλλωστε γνωστές οι αντιπαραθέσεις του με τον Νίκο Σκαλκώτα και με άλλους συνθέτες που είχαν διαφορετικές απόψεις για την κατεύθυνση της ελληνικής μουσικής. Ποια είναι η δική σας γνώμη;
Προφανώς, σήμερα, αντιμετωπίζουμε τον Καλομοίρη στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο υπήρξε. Δεν κρίνουμε τις απόψεις του ούτε κάνουμε ιστορικό αναθεωρητισμό. Ήταν όντως μια πολύ ισχυρή προσωπικότητα, πολύ δραστήριος σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής αλλά και της μουσικοκριτικής, είχε ισχυρές απόψεις περί δημοτικισμού, ή περί εθνικής σχολής, για το πώς θα πρέπει να εξελίσσεται η μουσική – θέματα με αρκετά μεγάλη βαρύτητα στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Από την άλλη, όμως, οι απόψεις του δεν ήταν περιοριστικές. Μπορεί ο Καλομοίρης να μην ενέκρινε το ρεύμα του δωδεκαφθογγισμού που ασπάστηκε ο Σκαλκώτας, δεν νομίζω όμως ότι τελικά αυτό είχε ιδιαίτερη επίπτωση εάν το δούμε από σημερινή σκοπιά.
Εγώ προτιμώ να επικεντρωθώ στο μουσικό αποτύπωμα που άφησε ο καθένας, και στην προκειμένη περίπτωση, στο ότι ο Καλομοίρης κατάφερε να εντάξει το δημοτικό στοιχείο στην κλασική μουσική, με περίτεχνο τρόπο. Χρησιμοποίησε τις αξίες και το στιλ της Δύσης, χωρίς να καταργήσει την αυθεντικότητα του δημοτικού τραγουδιού. Τα συγκέρασε δηλαδή με τον τρόπο που το έκανε ο Μπάρτοκ και άλλοι συνθέτες των Εθνικών σχολών της Ευρώπης. Κι αυτό το θεωρώ  σημαντικό γιατί το κοινό μπορούσε εύκολα να ταυτιστεί ακούγοντας κάτι που του θύμιζε δημοτικό τραγούδι. Σε μια εποχή που η Ελλάδα πήγαινε από πόλεμο σε πόλεμο και που η κλασική μουσική ήταν… πολύ κάτω στην ατζέντα, κατόρθωσε να φέρει τον κόσμο πιο κοντά σε αυτό το είδος. Αυτό ήταν άλλωστε και το στοίχημα του Καλομοίρη. Και το κέρδισε τόσο με τα γνώριμα ακούσματα όσο και με την ίδρυση ωδείων σε όλη την επικράτεια, που έδωσαν τη δυνατότητα σε πολλά νέα παιδιά να έχουν έστω μια στοιχειώδη πρόσβαση στη μουσική εκπαίδευση.

Κορνήλιος Μιχαηλίδης: Ένας πολυσχιδής μαέστρος

― Προέρχεστε από οικογένεια μουσικών. Κάνατε σπουδές πανεπιστημιακού επιπέδου στο πιάνο, έχετε βραβευτεί ως σολίστ, αλλά τελικά σας κέρδισε η διεύθυνση ορχήστρας. Τι σας γοητεύει περισσότερο όταν βρίσκεστε στο πόντιουμ;
Η μουσική με γοητεύει σε πολλά επίπεδα, ωστόσο αυτό που μέτρησε τελικά για μένα είναι το πώς απολαμβάνω τη στιγμή της συναυλίας. Μετά από όλη τη διαδρομή και τους πειραματισμούς μου, κατέληξα ότι αυτό συμβαίνει εντονότερα  όταν ανεβαίνω στο πόντιουμ, τόσο γιατί σαγηνεύομαι από το ορχηστρικό ρεπερτόριο όσο και γιατί βρίσκομαι στο ιδανικό σημείο για να απολαύσω όλη αυτή την ενέργεια που έχει μια ορχήστρα. Μου αρέσει η επαφή μου με τα μέλη της κατά τη διάρκεια των προβών, κυρίως όμως η αλληλεπίδραση, η μεταφορά ενέργειας την ώρα της συναυλίας, από εμένα προς τους μουσικούς, από τους μουσικούς μεταξύ τους, από την παρτιτούρα προς εκείνους και βέβαια ανάμεσα στους μουσικούς και  το κοινό.

― Είστε ο εμπνευστής και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής Κουφονησίων που ξεκινά τον Ιούλιο, για ένατη χρονιά. Πώς επιλέξατε το Κουφονήσι και ποιοι ήταν οι στόχοι σας;
Στο Κουφονήσι πηγαίνω από 5-6 χρονών. Εκεί νιώθω καλά. Είναι ένας τόπος που αγαπώ πολύ και ήθελα  να βοηθήσω όσο μπορώ, να προσφέρω κι εγώ κάτι. Το Φεστιβάλ ξεκίνησε τελείως άτυπα, κάναμε κάποιες συναυλίες και καλούσαμε τους φίλους μας από το χωριό να μας ακούσουν. Σιγά σιγά όμως εξελίχθηκε σε θεσμό με αξιόλογες εκδηλώσεις και συμμετοχές σημαντικών μουσικών. Μέσω της δραστηριότητάς μου τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, έρχομαι σε επαφή με σπουδαίους καλλιτέχνες τους οποίους δεν δυσκολεύομαι και πολύ να πείσω να έρθουν στην Ελλάδα – το Κουφονήσι, είναι αλήθεια, μιλάει από μόνο του…
Ένα πράγμα για το οποίο είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος είναι το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που έχουμε δημιουργήσει με τη στήριξη του Qualco Foundation. Στο νησί υπήρχαν παιδιά που διψούσαν για μουσική, αλλά δεν υπήρχε δάσκαλος μουσικής. Εμείς καταφέραμε να φέρουμε δύο, οι οποίοι κάθε βδομάδα κάνουν στα παιδιά μαθήματα πιάνου και κιθάρας. Έχουν αγοραστεί μουσικά όργανα για να μελετούν, ενώ παράλληλα φοιτούν και στο Ωδείο της Νάξου και διοργανώνουμε εκπαιδευτικές εκδρομές στην Αθήνα με επισκέψεις στη Λυρική Σκηνή, στο Μέγαρο Μουσικής κ.λπ. Είναι μια προσπάθεια που πάει πολύ καλά και αυτό μας χαροποιεί ιδιαίτερα.

― Κάτι τελευταίο. Είστε, φαντάζομαι, ο μοναδικός διευθυντής ορχήστρας που πιλοτάρει αεροπλάνο. Πώς συνδυάζονται οι δύο αυτές δραστηριότητες;
Κι όμως, δεν είμαι ο μόνος, αρκετοί μαέστροι πιλοτάρουν αεροπλάνο! Όσο κι αν ακούγεται παράξενο, η διεύθυνση ορχήστρας και η αεροπορία είναι αρκετά κοντά. Είναι και οι δύο θέσεις ευθύνης, θέσεις ηγετικές, απαιτούν γνώσεις, τεχνική, δεξιοτεχνία, οργάνωση, επίγνωση της στιγμής και συγχρόνως έχουν και οι δύο μέσα τους το ρομαντικό στοιχείο… 

INFO
Αφιέρωμα στον Μανώλη Καλομοίρη
28 Ιουνίου 2024
Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, Εθνική Λυρική Σκηνή – ΚΠΙΣΝ
Ώρα έναρξης: 19.30