Μυρτώ Παπαθανασίου: Η ελληνίδα σοπράνο που έκανε πρώτα καριέρα στο εξωτερικό

Αν κοιτάξεις το βιογραφικό της, σε πιάνει ίλιγγος. Είναι τόσες πολλές οι αίθουσες στις οποίες έχει παρουσιάσει τα σπουδαιότερα έργα του ρεπερτορίου της όπερας, είναι τόσο μεγάλη η διεθνής καριέρα της Μυρτώς Παπαθανασίου, που θα έπρεπε να είναι πασίγνωστη στην Ελλάδα. Κι όμως η χώρα μας, η δική της χώρα, είναι εκείνη που την έχει φιλοξενήσει σχετικά λίγες φορές. Φυσικά, οι περισσότεροι από όσους ασχολούνται με τα μουσικά πράγματα στην Ελλάδα, γνωρίζουν καλά ότι δεν ήταν καθόλου λίγες οι περιπτώσεις όπου για να γίνει δεκτός ένας έλληνας μουσικός ή ένας έλληνας τραγουδιστής στην πατρίδα μας, έπρεπε πρώτα να έχει διακριθεί στο εξωτερικό. Η ίδια δεν μιλάει για τέτοια ζητήματα. Προτιμάει να ανεβαίνει στη σκηνή και να ερμηνεύει Βέρντι, Μάλερ ή Πουτσίνι κάνοντας πραγματικότητα το όνειρό της. Αλλά και τα δικά μας όνειρα για σπουδαία μουσική, για μουσική γεμάτη αλήθεια και αγάπη. Λίγες μέρες πριν από τη συναυλία της ΚΟΑ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με μαέστρο τον Christoph Eschenbach, την Πέμπτη 11 Απριλίου, η διεθνούς φήμης υψίφωνος Μυρτώ Παπαθανασίου μιλάει για τη 2η Συμφωνία του Μάλερ, τα σχέδιά της αλλά και τους αγαπημένους της ρόλους.

Μυρτώ Παπαθανασίου: Η σοπράνο με τη μεγάλη διεθνή καριέρα

Υπάρχει μια ιδιαίτερη τοποθέτηση της φωνής στις Συμφωνίες του Μάλερ, έτσι δεν είναι;
Μιλώντας από τη σκοπιά του τραγουδιστή, θα έλεγα ότι ο τραγουδιστής οφείλει να προσαρμόζεται κάθε φορά στο είδος που έχει να ερμηνεύσει. Αν είναι baroque, θα έχει άλλη κατεύθυνση, άλλη ατμόσφαιρα. Διαφορετική προσέγγιση θα έχει αν έχει να κάνει με lieder. Διαφορετική επίσης αν έχει να κάνει με την ιταλική όπερα. Η τεχνική όμως προσέγγιση όσον αφορά τη φωνή, παραμένει η ίδια. Απλώς σε κάθε περίπτωση προσαρμόζεσαι στο ύφος τη συνθέτη. Αυτό πρέπει να γίνει και στην περίπτωση του Μάλερ και των Συμφωνιών του.

Από άποψη ατμόσφαιρας, τι ιδιαίτερο συναντάμε στη 2η του Μάλερ;
Το συγκεκριμένο έργο μοιάζει με όπερα χωρίς λιμπρέτο. Στο 5ο μέρος, όπου εμφανίζονται οι σολίστ και η χορωδία έχεις να κάνεις μ’ έναν μεγάλο επίλογο, μια σύνοψη θα έλεγα, όλων αυτών που ήθελε να πει ο συνθέτης στα προηγούμενα τέσσερα μέρη. Ένα αφιέρωμα στη ζωή και τον θάνατο. Ύστερα, ένα αφιέρωμα στον θάνατο και την Ανάσταση. Θα έλεγα ότι ολόκληρο αυτό το έργο έχει μια οπερετική διάθεση, απλώς χωρίς λιμπρέτο. Πάντα στο πλαίσιο του ύστερου ρομαντισμού, εκεί που συναντιέται με τον γερμανικό μοντερνισμό. Να πω βέβαια εδώ ότι δεν πρόκειται για έργα που αγαπήθηκαν ιδιαίτερα στην εποχή τους. Ειδικά η 2η Συμφωνία θεωρήθηκε πολύ εκκεντρική.

Όπως σε άκουσα να περιγράφεις την οπτική του Μάλερ, νιώθω σαν το έργο αυτό να έχει κάποιες αναλογίες με την 9η του Μπετόβεν, όχι τόσο στη γραφή όσο στην πρόθεση. Ισχύει αυτό;
Ως προς το ότι θριαμβεύει το θείο, το καλό, το Ύψιστο, θα μπορούσε να ταιριάζει. Στο 5ο μέρος της 2ης του Μάλερ έτσι όπως μπαίνουν οι φωνές, έχεις την αίσθηση ότι ξεδιπλώνεται μπροστά σου ένα τεράστιο πυροτέχνημα κι ενδεχομένως την ίδια αίσθηση μπορεί να παίρνεις και στο 4ο μέρος της 9ης του Μπετόβεν. Όμως είναι αυτή η σχέση με το Ύψιστο πάνω απ’ όλα που μεταδίδει την αίσθηση του μεγαλείου και στα δύο έργα και όχι αυτό καθαυτό το μουσικό ύφος.

Τι προκλήσεις έχει να αντιμετωπίσει η υψίφωνος σ’ αυτή τη 2η Συμφωνία;
Δεν θα έλεγα ότι υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες για τους σολίστ στο έργο αυτό. Έχει όμως πολλές δυσκολίες για τον μαέστρο και την ορχήστρα. Έχει πολλές αντιθέσεις, έντονα ξεσπάσματα, ιδιαίτερα ηχοχρώματα, λεπτές υφές, χωρίς όμως απίστευτες δυσκολίες για τη φωνή.

Μιλώντας για τους τραγουδιστές και μια που θίξαμε αυτό το θέμα, πέρα από τον Βάγκνερ, πού υπάρχουν μεγάλες δυσκολίες για μια υψίφωνο;
Θα έλεγα ότι πολλές όπερες bel canto έχουν μεγάλη δυσκολία, όπως και οι όπερες του Mozart λόγω αυτής της καθαρότητας που απαιτεί ο Mozart. Επίσης, οι όπερες του Verdi,όπου χρειάζεται να βρεις λεπτή ισορροπία ανάμεσα στο φωνητικό μέρος και στη δραματικότητα που απαιτείται. Όπως και η «Σαλώμη» του Στράους, έργο μεγάλων φωνητικών απαιτήσεων κι αυτό. Όλα αυτά τα γνωστά έργα όπως η «Τραβιάτα» ή η «Λουτσία» είναι πολύ δύσκολα έργα.

Όσοι από εμάς δεν είναι μουσικοί, θεωρούν συχνά ότι ο γερμανικός ύστερος ρομαντισμός είναι αρκετά πιο σύνθετος από την ιταλική όπερα, που σε σημεία είναι πιο ευκολομνημόνευτη, για παράδειγμα.
Ισχύει ότι ο ύστερος ρομαντισμός από πλευράς δομής είναι πιο σύνθετος, πιο πυκνογραμμένος ας πούμε. Ένας Ιταλός θα αφήσει χώρο στη μελωδία να αναδειχθεί. Ένας γερμανός συνθέτης θα δημιουργήσει ένα σύνθετο πλέγμα διαφορετικών στοιχείων. Οι Ιταλοί θέλουν να θριαμβεύει η μελωδία. Διαφορετικά πράγματα: Άλλα υπέροχα πράγματα βρίσκεις στον ένα κόσμο, άλλα υπέροχα πράγματα βρίσκεις στον άλλο. Για παράδειγμα, βρίσκεις όλη αυτή την πολυπλοκότητα στον Βάγκνερ, τη συνθετότητα, την ιδιαίτερη υφή. Όμως ακόμη κι εκείνος έλεγε ότι δεν μπορούσε να γράψει μελωδίες που να μένουν στο αυτί, όπως για παράδειγμα ο Βέρντι.

Πώς νιώθεις που θα συνεργαστείς με τον Christoph Eschenbach στο έργο αυτό; Είναι η πρώτη φορά;
Ναι, είναι η πρώτη φορά που θα συναντηθούμε και περιμένω με χαρά να δουλέψουμε μαζί στο έργο αυτό.

Έχεις συνεργαστεί με πολλούς μαέστρους. Τι πράγματα μπορείς να θυμηθείς από τις ως τώρα συνεργασίες σου;
Είναι όμορφο πράγμα να δουλεύει κανείς με διαφορετικούς ανθρώπους. Δεν θα ξεχάσω για παράδειγμα τις πολύ απαιτητικές πρόβες που κάναμε με τον Θόδωρο Κουρεντζή όταν ηχογραφούσαμε τον Don Giovanni του Mozart. Πολύ απαιτητική δουλειά, πολύ λεπτομερής εργασία. Δεν θα ξεχάσω την αβίαστη μουσική συνεργασία με τον Μιλτιάδη Καρύδη. Ή τις επίσης πολύ απαιτητικές πρόβες με τον Gianluigi Gelmetti, που έχει πεθάνει, έφυγε πριν από τρία περίπου χρόνια. Κάθε φορά καλούμαι να είμαι στο ύψος των περιστάσεων και να συνεργάζομαι με τον καλύτερο δυνατό τρόπο με τον κάθε μαέστρο. Πρόκειται συχνά για ανθρώπους που βρίσκονται σε πολύ υψηλό επίπεδο, κατά συνέπεια κάθε λεπτομέρεια θέλει τη φροντίδα της. Μ’ αρέσει αυτού του τύπου η δουλειά. Προτιμώ αυτόν τον απαιτητικό τρόπο δουλειάς από κάποιον άλλο πιο στενά επαγγελματικό, πιο ανώδυνο, ίσως.

Έχεις πάρει πολύ καλές κριτικές στον Mozart. Τις διαβάζεις;
Δεν διαβάζω καθόλου. Κάθε φορά που τελειώνει μια συναυλία, μια συνεργασία γενικά, ξέρω πολύ καλά τι έχω κάνει. Ξέρω επίσης πολύ καλά τι μου έχει δώσει πίσω ο κόσμος.

Δηλαδή, ό,τι και να γράψουν δεν σε απασχολεί;
Μα αν το ψάξεις, οι μεγαλύτεροι συνθέτες, οι μεγαλύτεροι μαέστροι, οι μεγαλύτεροι τραγουδιστές έχουν πάρει κατά καιρούς πολύ αρνητικές κριτικές. Αν τις έπαιρναν υπόψη τους, θα σταματούσαν να παίζουν ή να γράφουν μουσική. Σε κάθε περίπτωση συνεχίζεις δίνοντας όλη την αλήθεια σου, δίνεις αγάπη, τις πιο πολλές φορές παίρνεις κι εσύ αγάπη από το κοινό σου και συνεχίζεται όλο αυτό το πράγμα.

Τι είναι αυτό που καθορίζει την επιτυχία μιας ερμηνείας;
Η αλήθεια! Η πιστότητα στη μουσική και στο λιμπρέτο και το να δίνεις με αλήθεια αυτό που έχεις να αποδώσεις. Ούτε μουσικά τερτίπια, ούτε τίποτα. Η αλήθεια είναι το θέμα, η καθαρότητα!

Πώς είναι η καθημερινότητα μιας σοπράνο που εργάζεται πιο πολύ στο εξωτερικό;
Αν έχεις και οικογένεια, η δυσκολία είναι ένα επίπεδο πιο πάνω. Έχεις τη μελέτη, τις πρόβες, τις συζητήσεις με τον ατζέντη σου, τη σκέψη πάνω σε νέα πρότζεκτ αλλά και τις απαιτήσεις της οικογένειας, τις δραστηριότητες του παιδιού και όλη την καθημερινότητα όπως την ξέρουμε.

Και τα ταξίδια επιπλέον…
Αν μπορούσε κάποιος να μου αφαιρέσει όλες αυτές τις ώρες στα αεροπλάνα και το κουβάλημα των βαλιτσών, θα ήμουν πολύ χαρούμενη…

Από τα όνειρα που είχες όταν ξεκινούσες να γίνεις τραγουδίστρια, τι δεν έχεις ακόμα πραγματοποιήσει;
Όταν ξεκινούσα αυτό ήθελα, να είμαι πάνω στη σκηνή, να κάνω όμορφους ρόλους, αυτό είναι το πράγμα που ονειρευόμουν και είμαι απόλυτα μέσα σ’ αυτό. Είναι ένας διαρκής αγώνας που δεν κρύβω ότι έχει και τις δυσκολίες του. Είναι όμως ένα ταξίδι πολύ όμορφο.

Έχεις αγαπημένο ρόλο;
Ναι, θα έλεγα ότι αγαπώ Traviata, Tosca, αγαπώ πολύ την Donna Anna από τον Don Giovanni που ήταν και ο ρόλος που μου άνοιξε την καριέρα στην πραγματικότητα…

Μετά και τον Μάλερ που έρχεται σκέφτεσαι να πας περισσότερο προς τον 20ό αιώνα;
Έχω σκεφτεί πράγματα, θα ήθελα να πειραματιστώ με τη Σαλώμη για παράδειγμα…

Πόσο ψηλά θέλεις να φτάσεις και τι σημαίνει να ανεβαίνει κάποιος ψηλά σ’ αυτόν τον τομέα;
Τι είναι ψηλά… δεν ξέρω… Θέλω να συνεχίσω να κάνω μουσική με την ίδια αγάπη, με πραγματικό έρωτα απέναντι στη μουσική. Όλα τα άλλα είναι πολύ σχετικά. Ειδικά μετά την πανδημία, όλα αυτά έχουν χάσει το νόημά τους. Το σημαντικό είναι να ζούμε όσο πιο έντονα γίνεται το «τώρα» και να μην αναζητάμε με αλαζονεία το «όλο και πιο πέρα», το «όλο και πιο ψηλά». Αυτή τη στιγμή μιλάμε εδώ μαζί, είναι ωραίο αυτό, το τι θα γίνει αύριο δεν θέλω να μ’ απασχολεί…

Τι έχεις για το επόμενο διάστημα;
Αμέσως μετά τη 2η του Μάλερ, έχω Τόσκα στη Γαλλία κι ύστερα πηγαίνω σε άλλα μονοπάτια. Ετοιμάζομαι για ένα ντεμπούτο στη Μαντάμα Μπάτερφλάι, στην Ιταλία αυτό. Για το καλοκαίρι έρχεται κι ένα masterclass στο Πήλιο.

Και ποιο είναι το μυστικό για όλα αυτά;
Η αγάπη! Αυτό είναι το θέμα. Ό,τι κάνουμε, αξίζει μόνο όταν το κάνουμε με αγάπη και αλήθεια!