Βαγγέλης Κατσούλης: «Έπρεπε να ξαναρχίσω τη ζωή μου κυριολεκτικά από το μηδέν»

Το να βλέπεις να καταστρέφεται ολόκληρος ο κόσμος που έχεις φτιάξει με κόπο, είναι μία από τις δυσκολότερες καταστάσεις που ένας άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει. Ο Βαγγέλης Κατσούλης βίωσε αυτήν την κατάσταση και κατάφερε να ανταπεξέλθει. Στις 14 Μαρτίου, ενάμιση χρόνο μετά την καταστροφή, ανεβαίνει στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, έχοντας δίπλα του τον Τάκη Φαραζή, τον Ανδρέα Πολυζωγόπουλο, τον Πέτρο Βαρθακούρη και τον Αλέξανδρο Δράκο-Κτιστάκη για μια συναυλία που περιλαμβάνει ένα πολύ μεγάλο μέρος του έργου του. Θα είμαστε όλοι εκεί…

Ο Βαγγέλης Κατσούλης μιλάει για τη συνθετική του πορεία

Δεν έχουν περάσει ούτε δύο χρόνια από τη μεγάλη καταστροφή στο σπίτι και το studio σας. Πώς θυμάστε σήμερα εκείνη τη μέρα;
Ήταν μια μέρα τόσο έντονη, που θα ήταν πολύ δύσκολο να ξεχαστεί. Το μέγεθος των αμέτρητων συνεπειών της ήταν πολύ δύσκολο να συνειδητοποιηθεί εκείνες τις πρώτες ώρες. Χρειάστηκε πολύς χρόνος για να τις συνειδητοποιήσω. Το πιο δύσκολο ήταν να συλλάβει το μυαλό μου ότι από εκείνη τη στιγμή και πέρα δεν είχα τίποτα, ούτε τα πλέον στοιχειώδη που χρειάζεται ένας άνθρωπος για να επιβιώσει. Έπρεπε να ξαναρχίσω τη ζωή μου κυριολεκτικά από το μηδέν.

Πόσο εύκολο είναι να ξανασταθεί ένας άνθρωπος στα πόδια του μετά από τέτοια καταστροφή;
Καθόλου εύκολο. Το αντίθετο.

Ποια ήταν τα εσωτερικά/ηθικά/ψυχικά στοιχεία που σας βοήθησαν να ανταπεξέλθετε;
Η αισιοδοξία και η μαχητικότητα, που είναι θεμελιώδη στοιχεία της φύσης μου, σίγουρα βοήθησαν πολύ. Όμως βοήθησαν πολύ και οι φίλοι, που συμπαραστάθηκαν με τρόπο πολύ συγκινητικό, πράγμα που ομολογώ ότι δεν περίμενα.

Σήμερα έχουν αποκατασταθεί αρκετά πράγματα ώστε να μπορείτε να εργάζεστε πάνω στη μουσική;
Ναι, ευτυχώς! Προσπάθησα να έχω τα απαραίτητα όσο πιο γρήγορα γινόταν, ακριβώς γιατί μου ήταν τόσο απαραίτητα.

Θέλω να σας πάω πίσω στον χρόνο και μιας που έρχομαι κι εγώ από το Τρίτο Πρόγραμμα, να σας ρωτήσω για την εποχή των Μουσικών Εργαστηρίων του Τρίτου. Τι ακριβώς συνέβαινε τότε;
Τα Μουσικά Εργαστήρια έδωσαν την ευκαιρία σε ένα μεγάλο αριθμό μουσικών να λειτουργήσει με τρόπους πολύ δημιουργικούς σε συνθήκες ηχογράφησης. Ως εκ τούτου άφησαν μια παρακαταθήκη ενός μεγάλου αριθμού ηχογραφημάτων, ενώ συγχρόνως στάθηκαν αφορμή να παραχθεί πολύ ενδιαφέρουσα μουσική.

Επίσης, τι θυμάστε από το Goethe και τις συναυλίες του Praxis και του Κώστα Γιαννουλόπουλου;
Διατηρώ πολύ καλές αναμνήσεις από τα χρόνια αυτά, που συνέπεσαν με τα δικά μου πρώτα βήματα στη τζαζ. Ο Κώστας Γιαννουλόπουλος ήταν μια παρουσία σημαντική και με το φεστιβάλ Praxis έδωσε μεγάλη ώθηση στο είδος αυτό που λέγεται τζαζ, κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του κοινού για μια μουσική που ήταν άγνωστη στους πιο πολλούς. Οι αναμνήσεις μου από το Praxis συνδέονται με εικόνες από αίθουσες ξεχειλισμένες από κόσμο που διψούσε γι’ αυτό που συνέβαινε.

Η σύγχρονη κλασική μουσική ήταν ένα σημαντικό κομμάτι για τις μουσικές σας σπουδές. Τι ρόλο έπαιξε για σας η συνάντησή σας με τον Θόδωρο Αντωνίου αλλά και με τον John Cage;
Ο Θόδωρος Αντωνίου ήταν παρών στη μουσική μου σταδιοδρομία από την πρώτη στιγμή. Διηύθυνε πολλές φορές έργα δικά μου, μου έδωσε παραγγελίες και ευκαιρίες για να κάνω τα επόμενα βήματα. Ο John Cage μπήκε στη ζωή μου σε μια καίρια στιγμή: στη στροφή μου προς τον μινιμαλισμό. Η ενθάρρυνσή του προς εμένα ήταν αυτό που ακριβώς χρειαζόμουνα και την πραγματοποίησε με έναν τρόπο πολύ ουσιαστικό, αλλά και συγχρόνως πολύ διακριτικό.

Τι πιστεύετε σήμερα για τη μινιμαλιστική μουσική; Ποια κομμάτια της θεωρείτε ζωντανά σήμερα και ποια ξεπερασμένα;
Εγώ ο ίδιος την έχω ξεπεράσει προ πολλού, οπότε νομίζω είναι φυσικό να την θεωρώ γενικά κάπως ξεπερασμένη. Την εποχή της άνθισης του μινιμαλισμού είχα μεγάλη αγάπη και θαυμασμό για τη μουσική του Steve Reich. Σήμερα πλέον προτιμάω τα πιο πρόσφατα έργα του John Adams, που βέβαια είναι πολύ λίγο μινιμαλιστικά.

Τι ήταν αυτό που σας έφερε κοντά στην τζαζ μετά από τόσες σπουδές κλασικής/σύγχρονης μουσικής;
Ήταν οι ίδιες μου οι ακουστικές εμπειρίες, οι μνήμες και η αγάπη μου για τη τζαζ. Στα φοιτητικά μου χρόνια στη Γερμανία πήγαινα πολύ συχνά σε συναυλίες τζαζ και μου άρεσε πολύ αυτή η ζωντάνια, ο αυθορμητισμός και η επικοινωνία που υπήρχε ανάμεσα στους μουσικούς. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο επιδιώκω να συμμετέχω στην επί σκηνής δράση, κάθε φορά που παίζεται η μουσική μου. Η ζωή του συνθέτη συνδέεται με μια δημιουργική διαδικασία επί της ουσίας μοναχική. Η παρουσία πάνω στη σκηνή μου δίνει αυτό ακριβώς που λείπει σ΄ ένα συνθέτη: την αίσθηση της συλλογικότητας και της επικοινωνίας. Μου προσφέρει εν τέλει την ισορροπία.

Ο Markus Stockhausen στάθηκε πέρα από πολύτιμος συνεργάτης και πολύ καλός φίλος για εσάς. Θα θέλατε να μας πείτε λίγα πράγματα για τη γνωριμία και την εξέλιξη της σχέσης σας;
Η γνωριμία μας έγινε γύρω στο 1994-5, με αφορμή πάλι μια συναυλία μου στο Μέγαρο, όπου ο  Markus ήταν ένας από τους μουσικούς μου. Νομίζω ότι από την πρώτη στιγμή υπήρξε η αμοιβαία εκτίμηση και η συμπάθεια που είναι απαραίτητες για να εξελιχθεί στη συνέχεια μια καλή φιλία. Με την πάροδο του χρόνου φτάσαμε να θεωρούμε ο ένας τον άλλο περισσότερο σαν αδελφό, παρά σαν φίλο. Ο τρόπος που ο Markus αισθάνεται και παίζει τη μουσική μου είναι η καλύτερη απόδειξη γι’ αυτό. Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι πρωτοστάτησε σε όλη αυτήν την κίνηση συμπαράστασης προς εμένα, μετά την πυρκαγιά του 2022.

Σήμερα, ποιες είναι οι ηχητικές διαδρομές που σας εκφράζουν περισσότερο και για ποιους λόγους;
Θέλω να πιστεύω ότι έχω πλέον φτάσει στην ωριμότητα κι αυτό για μένα σημαίνει κυρίως λιτότητα, αφαίρεση και κυρίως αναζήτηση της ουσίας. Πράγμα καθόλου εύκολο……

Πάντα δουλεύατε ταυτόχρονα περισσότερα από ένα πρότζεκτ. Κάνετε και σήμερα το ίδιο; Και τι ακριβώς έχετε στο εργαστήριο αυτή τη στιγμή;
Όχι, αποφεύγω πλέον να δουλεύω ταυτόχρονα πάνω σε πολλά διαφορετικά πράγματα. Έτσι μπορώ να αφιερώνομαι πιο ολοκληρωτικά σε ένα μόνο πράγμα. Βέβαια, συχνά συμβαίνει να υπάρχει στο συρτάρι κάτι ημιτελές που περιμένει τη σειρά του. Ένα τέτοιο έργο, μεγάλων μάλιστα διαστάσεων, με περιμένει εδώ και καιρό κι όταν θα έχω τον χρόνο, οφείλω να το τελειώσω. Αυτό ελπίζω να είναι το επόμενό μου βήμα.

Στη συναυλία στις 14 Μαρτίου θα έχετε κοντά σας μερικούς από τους καλύτερους μουσικούς της jazz σήμερα στην Ελλάδα. Πώς έγινε αυτή η συνάντηση;
Με το σχήμα αυτό έχουμε παίξει κι άλλες φορές κι έτσι η «συνταγή» είναι δοκιμασμένη. Ο πιο παλιός μου συνεργάτης είναι ο Τάκης Φαραζής, με τον οποίο έχω κάνει πολλά πράγματα στη διάρκεια των 25 περίπου τελευταίων χρόνων, κυρίως δισκογραφικές δουλειές που για μένα είναι πολύ σημαντικές. Με τον Ανδρέα Πολυζωγόπουλο έχω κάνει επίσης αρκετά πράγματα και πρέπει να πω ότι διαδέχτηκε επάξια τρομπετίστες όπως ο Tomasz Stanko, ο Markus Stockhausen και ο Paolo Fresu, με τους οποίους είχα ήδη δουλέψει για πολλά χρόνια. Με τους υπόλοιπους δύο συνέβη αυτό που συμβαίνει συνήθως. Ο ένας φέρνει τον άλλο, όταν όμως ο συνδυασμός λειτουργήσει και δημιουργηθεί η καλή χημεία, τότε το ζητούμενο έχει επιτευχθεί.

Υπάρχουν και κάποια σχέδια για το μέλλον, όσον αφορά τη Utopia για παράδειγμα ή κάποιες άλλες ιδέες που πρόκειται να βάλετε άμεσα σε εφαρμογή;
Όχι, δεν μπορώ να πω ότι υπάρχουν σχέδια. Προς το παρόν μόνο σκέψεις υπάρχουν και είναι το μόνο που μπορώ να κάνω αυτή τη στιγμή, έχοντας βγει τόσο πρόσφατα μέσα από μια μεγάλη περιπέτεια.