Πώς ο Διονύσης Γραμμένος «έσωσε» τη Φιλαρμονική του Λονδίνου στο Μέγαρο

Τι συμβαίνει όταν αρρωσταίνει η μαέστρος λίγο πριν από μια κατάμεστη συναυλία; Λίγοι στο ακροατήριο κατάλαβαν χθες πόσο σπάνια ήταν η βραδιά στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και τι διαμείφθηκε ανάμεσα στον μαέστρο και την ορχήστρα όσο έπαιζαν τη συμφωνία του Μπραμς. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. 

H συναυλία θα ξεκινούσε 8.30 και όταν φτάσαμε, μόλις ένα τέταρτο νωρίτερα, ο κόσμος ακόμα πλημμύριζε τον χώρο των εισιτηρίων στο ισόγειο. Η σταρ της βραδιάς Karina Kanellakis, ελληνικής καταγωγής Αμερικανίδα και μία από τις περιζήτητες αρχιμουσικούς της γενιά της, θα διεύθυνε ένα από τα καλύτερα σύνολα της διεθνούς σκηνής, τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λονδίνου σε μια συναυλία soldout εδώ και μέρες. Όταν τελικά καθίσαμε στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης δεν έπεφτε καρφίτσα. 

Οι μουσικοί της ορχήστρας βγήκαν στη σκηνή, κούρδισαν, αλλά αντί για την Κανελλάκις που όλοι περιμέναμε να δούμε, βγαίνει ο ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Μεγάρου: Δυστυχώς, η μαέστρος λόγω αδιαθεσίας δεν θα διευθύνει τη συναυλία. Το κοινό έχει έρθει με μεγάλες προσδοκίες, προς στιγμήν ακούγεται ένα σούσουρο αποδοκιμασίας, και ο Γιάννης Βακαρέλης ανακοινώνει τις αλλαγές στο πρόγραμμα: το πρώτο έργο του Μουσόργκσκι δεν θα παιχθεί, το κονσέρτο για βιολί και ορχήστρα αρ.1 του Σοστακόβιτς θα διευθύνει ο βιρτουόζος σολίστας Christian Tetzlaff και τη συμφωνία αρ. 4 του Μπραμς θα διευθύνει ο Διονύσης Γραμμένος. Στο όνομα του Γραμμένου ακούγεται ένα αυθόρμητο χειροκρότημα. Το κοινό του Μεγάρου τον είχε αποθεώσει στην ίδια αυτή Αίθουσα πριν από δύο περίπου μήνες, σε μία εκπληκτική συναυλία με την ΕΛΣΟΝ και σολίστα τον Βασίλη Βαρβαρέσο. Η αρχική απογοήτευση μετατρέπεται γρήγορα σε προσμονή και η συναυλία ξεκινάει. 

Αφηνόμαστε στη θεραπευτική δύναμη της μουσικής που σε κάνει να τα ξεχνάς όλα, όσο η παράφωνη αρμονία του Σοστακόβιτς γίνεται άλλοτε εκρηκτική και άλλοτε συγκινητική. Στο τέλος του πρώτου μέρους ο Christian Tetzlaff αποθεώνεται από το χειροκρότημα και μας χαρίζει μπόνους μια σονάτα για βιολί του Μπαχ. Στο διάλειμμα συζητάμε για αυτό που ακούσαμε ανυπομονώντας για το δεύτερο μέρος.

Χωρίς να γνωρίζουμε το παρασκήνιο, προσωπικά δεν είχα καμία αμφιβολία ότι ο Διονύσης Γραμμένος θα σταθεί επάξια στο πόντιουμ με αυτή την πολύ σημαντική ορχήστρα στη θέση της Karina Kanellakis, προσκεκλημένης αρχιμουσικού της Φιλαρμονικής του Λονδίνου. Στη συμφωνία τους Μπραμς, όπως την έπαιξαν, υπήρχαν πολύ δυνατές στιγμές, και παρότι αναρωτιόμασταν τι επίδραση είχε η αλλαγή της τελευταίας στιγμής στον ήχο της ορχήστρας αναμφίβολα μας πήρε μαζί του μέχρι το τέλος. Ίσως και να αισθανόμασταν ότι δεν ήταν μια συναυλία, όπως όλες, μόνο που εκείνη τη στιγμή δεν μπορείς να το βάλεις σε λόγια. Ο Ελληνας μαέστρος επίσης καταχειροκροτήθηκε, όχι μόνο από το κοινό αλλά και από τους μουσικούς, που γνώριζαν άλλωστε πως είχε συντελεστεί κάτι πολύ μοναδικό. 

Είναι βέβαιο ότι η London Philarmonic Orchestra έφυγε από την Αθήνα με τις καλύτερες εντυπώσεις, όπως και οι ακροατές αυτής της συναυλίας. Παρά τις αντιξοότητες ήταν μια πολύ ωραία βραδιά. Γνώριμός μου από την πρόσφατη συνέντευξή μας συναντώ τον Διονύση Γραμμένο έξω από τα καμαρίνια, λέμε δυο κουβέντες και κατευθύνεται στο φουαγιέ όπου περιμένει, ανάμεσα σε πλήθος κόσμου, κοκτέιλ και συντροφιές, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας για να τον συγχαρεί. Ήταν στο σύνολό της μια λαμπρή βραδιά.

 Μιλάω με τον Διονύση Γραμμένο το επόμενο πρωί στο τηλέφωνο. 

 Σε έναν παράλληλο χρόνο είναι Παρασκευή αργά το απόγευμα και ο Διονύσης είναι στο γυμναστήριό του στο Σύνταγμα και κάνει γυμναστική όταν δέχεται ένα τηλεφώνημα.

-Επειδή δεν έχουμε χρόνο, ελπίζουμε να είσαι καλά, έχει συμβεί το εξής, είναι η Φιλαρμονική του Λονδίνου και έχει ακυρώσει η μαέστρος, το έργο είναι τέταρτη Μπραμς, μπορείς να το διευθύνεις;
-Ποια μέρα είναι η συναυλία;
-Η συναυλία ξεκινάει σε 30 λεπτά.

Και τι είπες; «Είπα εντάξει, έρχομαι! Πήγα αμέσως σπίτι να πάρω το κουστούμι μου – όλα έγιναν πολύ γρήγορα. Όταν έφτασα στο Μέγαρο είχε ξεκινήσει το πρώτο μέρος της συναυλίας. Τους είχα ζητήσει να μου έχουν στο καμαρίνι μου την παρτιτούρα της Συμφωνίας και μια πετσέτα. Έκανα ένα γρήγορο ντους, αλλά ο χρόνος δεν έφτασε ούτε για να ξεφυλλίσω τις νότες. Βγήκα στη σκηνή, ανέβηκα στο πόντιουμ, έκλεισα τα μάτια και το έργο ξεκίνησε. Από εκεί και πέρα δεν υπήρχε σκέψη, παρά μόνο η επαφή μου με την ορχήστρα».

Αρχίζω να καταλαβαίνω αυτό που ούτε ο ίδιος έχει καλά-καλά συνειδητοποιήσει. Δεν κοιμήθηκε και πολύ από την υπερένταση. «Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω επεξεργαστεί ακόμα τι συνέβη. Ξέρεις, το τελευταίο πράγμα που περίμενα να κάνω χθες βράδυ ήταν να διευθύνω τη London Philharmonic στην τέταρτη συμφωνία του Μπραμς. Πώς να στο πω, δεν το είχα στο πλάνο μου για την ημέρα» σχολιάζει γελώντας. Δηλαδή, δεν είναι καθόλου συνηθισμένο. «Μου το είπαν μισή ώρα πριν, ούτε καν το μεσημέρι! Να σου το πω αλλιώς, σε τόσο σύντομο διάστημα δεν βρίσκεις μαέστρο. Έτυχε να βρίσκομαι στην Αθήνα αυτές τις μέρες, με πήραν, πήγα. Συνήθως σε ένα cancellation θα σε ειδοποιήσουν μια δύο, τρεις μέρες πριν ή και μια εβδομάδα. Στην τελική θα σου το πουν το πρωί της συναυλίας, δεν νιώθει καλά, ακυρώνεται». 

Τον ρωτάω αν δίστασε καθόλου και ποιες ήταν οι δυσκολίες. «Ειλικρινά, δεν είχα χρόνο να σκεφτώ, απλώς πήρα ένα ταξί και πήγα στο Μέγαρο. Δεν την είχα διευθύνει ξανά αυτή τη συμφωνία, την είχα μελετήσει όμως, την ήξερα, εμπιστευόμουν ότι η μουσική και η παρτιτούρα θα βρίσκεται στο μυαλό μου όταν την χρειάζομαι και έτσι ήταν. Δεν γνώριζα καν πώς ήταν στημένη η ορχήστρα, ρώτησα πριν βγω τη διευθύντριά τους. Η δυσκολία επίσης είχε να κάνει και με το ότι μια ορχήστρα θέλει και αυτή λίγο χρόνο να προσαρμοστεί με έναν νέο μαέστρο, να καταλάβει τη γλώσσα του σώματός του, τον τρόπο με τον οποίο τους επικοινωνεί τις πληροφορίες. Επιπλέον, η Αθήνα ήταν η αρχή της περιοδείας, ήταν η πρώτη τους συναυλία, δεν ήξερα καν πόσες πρόβες είχαν κάνει. Από τα πρώτα δευτερόλεπτα, όμως, αισθάνθηκα αυτή τη σύνδεση που είχαμε, ένιωθα τη μεγάλη προσοχή και συγκέντρωσή τους. Άκουγαν πολύ στα χέρια μου, ήταν εκεί». 

Αν είχε χρόνο με την ορχήστρα το έργο θα ακούγονταν αλλιώς; Του μεταφέρω την απορία μας ακούγοντάς τον να διευθύνει απροειδοποίητα τη London Philharmonicα.
«Προφανώς αν είχα χρόνο να δουλέψω μαζί τους, έστω και μία πρόβα, ακόμα κι ένα sound check 20 λεπτών, αρκετά πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Τώρα ουσιαστικά οι μουσικοί είχαν στο μυαλό τους μια ερμηνεία που δούλεψαν στις πρόβες τους με έναν άλλο μαέστρο και έπρεπε από κοινού, στιγμιαία, να δημιουργήσουμε μια νέα, λεπτή ισορροπία. Προσπαθούσα να αισθανθώ τι ήταν αυτό με το οποίο ένιωθαν οικεία, ειδικά σε διάφορα τέμπη μέσα στο έργο. Δεν ήταν αυτή η στιγμή, σκέφτηκα, για να αφήσω το δικό μου στίγμα στη συμφωνία του Μπραμς. Η χθεσινή αποστολή μου ήταν δώσω μία ενιαία γραμμή, να κινηθώ με λογική, χωρίς να δοκιμάσω κάτι το οποίο θα αποσυντόνιζε ή θα ξάφνιαζε την ορχήστρα».

Ακούγεται απίστευτο ότι όλα αυτά έγιναν σε ζωντανό χρόνο. «Ναι, ήταν μια πρόκληση από κάθε άποψη, αλλά νομίζω ότι δεδομένων των συνθηκών ήταν μία πολύ καλή βραδιά. Ήρθαν πολλοί να μου μιλήσουν μετά τη συναυλία, οι μουσικοί της ορχήστρας ήταν ενθουσιασμένοι, βρήκα μηνύματα στο κινητό το πρωί με συγχαρητήρια».

Είναι τρελό, αν το σκεφθείς. Όταν φεύγαμε εμείς από το σπίτι (καθυστερημένα) ακόμα ο μαέστρος δεν ήξερε ότι τον περίμενε αυτή η βραδιά. Χωρίς εκείνον δεν θα μπορούσε να είχε πραγματοποιηθεί. Στην κυριολεξία έσωσε τη συναυλία, όλοι θα έχουν να το λένε και θα το θυμούνται μια ζωή. Σκέφτομαι μία από τις πρώτες σκηνές στην ταινία για τη ζωή του Μπερνστάιν με τον Μπράντλεϊ Κούπερ, όταν του λένε στην αρχή της καριέρας του να διευθύνει τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης λόγω ασθένειας του μαέστρου κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή. Η συναυλία μεταδίδεται ζωντανά, κάνει πάταγο και έτσι ξεκινάει τη θρυλική του διαδρομή ως μαέστρος και συνθέτης. Τον ρωτάω αν αυτή η απρόοπτη συγκυρία θα μπορούσε να είναι ένα σκαλοπάτι στην καριέρα του, που θα του ανοίξει δρόμους. «Θα το μάθουμε σύντομα» μου απαντά.

Ινφο
Ο Διονύσης Γραμμένος είναι ιδρυτής και αρχιμουσικός της Ελληνικής Ορχήστρας Νέων (ΕΛΣΟΝ), Ορχήστρας in-residenceτου Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, μοιράζει τον χρόνο του στην Ελλάδα και το Λονδίνο, καθώς πριν από λίγο καιρό υπέγραψε συμβόλαιο με την Intermusica, το agency που εκπροσωπεί κάποιους από τους πιο top μουσικούς όλου του πλανήτη.