Σαν σήμερα 6 Ιανουαρίου εγκαινιάζεται το «σπίτι» της Φιλαρμονικής της Βιέννης

Δεν υπάρχει άλλο μουσικό σύνολο πιο σταθερά και στενά συνδεδεμένο με την ιστορία και την παράδοση της ευρωπαϊκής κλασικής μουσικής από τη Φιλαρμονική της Βιέννης. Το κτίριο του Musikverein, που μέχρι σήμερα αποτελεί την έδρα της καλύτερης ίσως ορχήστρας του κόσμου, εγκαινιάστηκε μία ημέρα σαν σήμερα, στις 6 Ιανουαρίου 1870.

Η Φιλαρμονική της Βιέννης έχει παρουσιάσει σε παγκόσμια πρεμιέρα πασίγνωστα πλέον έργα της κλασικής μουσικής και την έχουν διευθύνει κορυφαίοι μαέστροι. Λειτουργεί ως πρεσβευτής της βιεννέζικης μουσικής σε όλο τον κόσμο - σε συναυλίες στη Βιέννη, σε περιοδείες και μέσω εκπομπών παρουσιάζοντας την Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία και τη Συναυλία Καλοκαιρινής Νύχτας.

Μέχρι την πρώτη όμως συναυλία της Φιλαρμονικής στις 28 Μαρτίου 1842, η πόλη της Βιέννης δεν είχε επαγγελματική ορχήστρα συναυλιών, παρά μόνο την παρουσία συνθετών όπως ο Joseph Haydn, ο Wolfgang Amadeus Mozart και ο Ludwig van Beethoven. Συναυλίες συμφωνικών έργων έπαιξαν μουσικά σύνολα που συγκεντρώθηκαν ειδικά για την περίσταση.

Ορχήστρες που αποτελούνταν αποκλειστικά από επαγγελματίες μουσικούς βρίσκονταν μόνο στα θέατρα. Η ανάγκη ύπαρξης επαγγελματικής ορχήστρας οδήγησε το 1841 τον Otto Nicolai να διευθύνει μία «Μεγάλη συναυλία» με τη «Φιλαρμονική Ακαδημία», όπως ονομαζόταν αρχικά. Αυτή ήταν και η ρίζα της ορχήστρας, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, αφού όλες οι αρχές της «Φιλαρμονικής Ιδέας», που ισχύουν μέχρι σήμερα, εφαρμόστηκαν τότε για πρώτη φορά:

• Μόνο ένας μουσικός που παίζει στην Ορχήστρα της Κρατικής Όπερας της Βιέννης μπορεί να γίνει μέλος της Φιλαρμονικής της Βιέννης.
• Η ορχήστρα είναι καλλιτεχνικά, οργανωτικά και οικονομικά αυτόνομη και όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται σε δημοκρατική βάση κατά τη γενική συνέλευση όλων των μελών.
• Η καθημερινή διαχείριση είναι ευθύνη ενός δημοκρατικά εκλεγμένου οργάνου, της διοικητικής επιτροπής.

Musikverein: Το δημιούργημα του Χάνσεν που στέγασε τη Φιλαρμονική της Βιέννης

Το Musikverein είναι η αίθουσα συναυλιών στην περιοχή Innere Stadt της Βιέννης , στην Αυστρία και αποτελεί το σπίτι της Φιλαρμονικής της Βιέννης. Είναι σχεδιασμένο το 1870 σε νεοκλασικό στυλ αρχαίου ελληνικού ναού από τον Θεόφιλο Χάνσεν, τον Δανό αρχιτέκτονα που έχει κατασκευάσει το Ζάππειο Μέγαρο, την Ακαδημία, το Πανεπιστήμιο και τη Βιβλιοθήκη των Αθηνών. Περιλαμβάνει μια αίθουσα συναυλιών και μια μικρότερη αίθουσα μουσικής δωματίου.

Μεγάλος δωρητής ήταν ο Νικόλαος Ντούμπα , βιομήχανος και φιλελεύθερος πολιτικός ελληνικής καταγωγής. Προς τιμήν του μάλιστα ο δήμος της αυστριακής πρωτεύουσας έχει ονομάσει έναν μικρό δρόμο δίπλα στο κτίριο με το επώνυμό του: Dumbastrasse.

Η ακουστική της Χρυσής Αίθουσας έχει κερδίσει την αναγνώριση δίπλα σε αίθουσες συναυλιών, όπως το Konzerthaus του Βερολίνου , το Concertgebouw στο Άμστερνταμ και το Symphony Hall της Βοστώνης. Με εξαίρεση τη Συμφωνική Αίθουσα της Βοστώνης καμία από αυτές τις αίθουσες δεν χτίστηκε στη σύγχρονη εποχή με την εφαρμογή της αρχιτεκτονικής ακουστικής και όλες μοιράζονται ένα μακρύ, ψηλό και στενό σχήμα κουτιού παπουτσιών.

Η Χρυσή Αίθουσα έχει μήκος περίπου 49 μέτρα, πλάτος 19 μέτρα και ύψος 18 μέτρα. Έχει 1.744 θέσεις και χώρο για 300 άτομα. Το εκκλησιαστικό όργανο που τοποθετήθηκε εκεί το εγκαινίασε παίζοντας το 1872 ο Αντον Μπρούκνερ – σήμερα έχει αντικατασταθεί από άλλο, πιο σύγχρονο όργανο. Το κτίριο διαθέτει και επιμέρους αίθουσες μικρότερης χωρητικότητας.

Η κορυφαία ακουστική της αίθουσας βασίζεται κυρίως στη διαίσθηση του Χάνσεν, καθώς δεν μπορούσε να βασιστεί σε καμία μελέτη για την αρχιτεκτονική ακουστική . Το ορθογώνιο σχήμα και οι αναλογίες του δωματίου, τα κουτιά και τα γλυπτά του επιτρέπουν πρώιμες και πολυάριθμες αντανακλάσεις ήχου.

Τα εγκαίνια του Musikverein και η συνεργασία με τον Γιόχαν Στράους

Η ανέγερση του κτιρίου ξεκίνησε το 1863 σε ένα οικόπεδο που παραχώρησε ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ Α’ της Αυστρίας. Σκοπός ήταν η δημιουργία μιας νέας αίθουσας συναυλιών για τις ανάγκες της Εταιρείας Φίλων της Μουσικής. Τα εγκαίνια έγιναν έπειτα από επτά χρόνια, το 1870. To 1873 στον Χορό της Οπερας της Βιέννης που φιλοξενήθηκε στη Χρυσή Αίθουσα ο Γιόχαν Στράους υιός παρουσίασε ένα νέο έργο του, το δημοφιλέστατο βαλς «Βιεννέζικο αίμα».

Μάλιστα διηύθυνε, όπως συνήθιζε, ο ίδιος τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης κρατώντας το βιολί του στο χέρι. Η συνεργασία του με την ορχήστρα συνεχίστηκε μέσα στην ίδια χρονιά, με την παρουσίαση έργων του πατέρα του και του Γιόζεφ Λάνερ, καθώς και τον δικό του λαοφιλή «Γαλάζιο Δούναβη» και έγινε σχεδόν μόνιμη έως τον θάνατό του το 1899.

Στα χρόνια που ακολούθησαν η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης άρχισε να ερμηνεύει στη μόνιμη κατοικία της αλλά και στις περιοδείες της όλο και πιο συχνά έργα της οικογένειας Στράους, με τον σπουδαίο μαέστρο Κλέμενς Κράους να είναι εκείνος που ουσιαστικά επέβαλε και αυτό το ανάλαφρο είδος μουσικής στο ρεπερτόριο της ορχήστρας.

Η πρώτη πρωτοχρονιάτικη Συναυλία

Ο Κράους ήταν εκείνος που διηύθυνε και την πρώτη στην ιστορία συναυλία με έργα της οικογένειας Στράους, η οποία δόθηκε ως έκτακτη συναυλία στις 31 Δεκεμβρίου 1939, μέσα σε μια σκοτεινή για την Αυστρία και ολόκληρη την Ευρώπη περίοδο, λόγωτης ανόδου του ναζισμού.

Εκείνος μάλιστα που υποστήριξε θερμά την πραγματοποίησή της ήταν ο Μπάλντουρ Μπένεντικτ φον Σίραχ – ένας από τους γερμανούς αξιωματούχους που δικάστηκαν στη Νυρεμβέργη. Η ορχήστρα έπαιξε τότε παρουσία πολλών μελών του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, ενώ τα έσοδα της βραδιάς διατέθηκαν για τις ανάγκες του προγράμματος Kriegswinterhilfswerk για τη θέρμανση των απόρων.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που η φιλανθρωπία χρησιμοποιούνταν ως εργαλείο της ναζιστικής προπαγάνδας. Οπως και αν έχει, στα χρόνια που ήρθαν ο θεσμός κατάφερε να απελευθερωθεί από τα βαρίδια της ναζιστικής καταγωγής του, με τη Φιλαρμονική της Βιέννης να αναθέτει σε επιτροπή ιστορικών να διερευνήσει το παρελθόν της κατά τη ναζιστική περίοδο και να δημοσιοποιεί τα πορίσματά της, αποκτώντας διεθνή δημοφιλία ως μια γιορτή της κομψής, ανάλαφρης «σαν τον αφρό της σαμπάνιας» και αισιόδοξης βιεννέζικης μουσικής.

Κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Φιλαρμονικής, οι μουσικοί της πιο εξέχουσας ορχήστρας της πρωτεύουσας της μουσικής υπήρξαν αναπόσπαστο μέρος μιας μουσικής εποχής που λόγω της πληθώρας μοναδικά προικισμένων συνθετών και ερμηνευτών θεωρείται μοναδική.

Έργα της δυναστείας του Στράους και των συγχρόνων τους εξασφαλίζουν ένα επιτυχημένο ξεκίνημα της χρονιάς. Όσοι θα ήθελαν να είναι εκεί «ζωντανά» πρέπει να σταθούν τυχεροί στην ετήσια κλήρωση εισιτηρίων μέσω της ιστοσελίδας της Φιλαρμονικής. Το κοινό ωστόσο που είναι κολλημένο στις τηλεοράσεις σε 90 χώρες αγγίζει πολλά εκατομμύρια που συμμετέχουν σε αυτή την πανδαισία ήχων εντελώς δωρεάν.

Η δεύτερη ετήσια μεγαλειώδης εμφάνιση της Φιλαρμονικής της Βιέννης είναι πολύ διαφορετική και αφορά την καλοκαιρινή νυχτερινή συναυλία στο Schönbrunn, μια υπαίθρια εκδήλωση για 100.000 επισκέπτες, με ελεύθερη είσοδο και με φόντο το υπέροχο παλάτι Schönbrunn.

Κανένας άλλος μαέστρος στην πρώιμη ιστορία της Φιλαρμονικής της Βιέννης δεν άφησε μεγαλύτερη εντύπωση στην ορχήστρα όσο ο Hans Richter, ο θρυλικός μαέστρος της πρεμιέρας της τετραλογίας του Wagner, The Ring of the Nibelungen, στο Μπαϊρόιτ. Αυτή δεν είναι μόνο μια εκ των υστέρων εκτίμηση, αλλά ήταν και η κυρίαρχη άποψη των μουσικών εκείνης της εποχής. Ο Ρίχτερ διηύθυνε τουλάχιστον 243 συναυλίες και προήδρευσε της οργάνωσης με διακοπή ενός έτους από το 1875 έως το 1898.

Η στενή σχέση της ορχήστρας με την πλούσια μουσική ιστορία διαφαίνεται μέσα από τις δηλώσεις αμέτρητων κατ' εξοχήν μουσικών προσωπικοτήτων του παρελθόντος. Ο Richard Wagner περιέγραψε την ορχήστρα ως μια από τις πιο εξαιρετικές στον κόσμο.

Ο Anton Bruckner την αποκάλεσε ως «την πιο ανώτερη μουσική ένωση». Ο Johannes Brahms θεωρούσε τον εαυτό του ως «φίλο και θαυμαστή» της. Ο Gustav Mahler ισχυρίστηκε ότι ενώθηκε με την ορχήστρα μέσω «των δεσμών της μουσικής τέχνης», ενώ ο Richard Strauss συνόψισε αυτά τα συναισθήματα λέγοντας: «Όλος ο έπαινος της Φιλαρμονικής της Βιέννης είναι υποτιμητικός και λίγος μπροστά σε αυτό που πραγματικά είναι».

Με πληροφορίες από wienerphilharmoniker