Αναµνήσεις ενός boomer από τη µουσική και την πολιτική

Μπορεί να είχαμε χούντα αλλά εγώ ήμουν φανατικός ροκάς και, ως εκ τούτου, ευτυχής έφηβος. Λίγο ο απόηχος του Woodstock, λίγο τα ζευγάρια των χίπηδων στον δρόµο για τα Μάταλα (τους είδα ή τους φαντάστηκα;) ήµουν εντυπωσιασµένος. Τα κατάφερνα και στην κιθάρα.

Ήταν ο καινούργιος ήχος. Ήταν οι guitar heroes.

Αλλά κυρίως ήταν το όραµα ενός καινούργιου τρόπου ζωής: κοινόβια, ελεύθερος έρωτας, ζωή στη φύση, αντισυµβατικότητα και εν πάση περιπτώσει ό,τι φανταζόταν ο καθένας, µε όποιες πληροφορίες έφταναν στη χώρα µας, την αποκοµµένη από τον κόσµο. Συν ένα αντιπολεµικό κίνηµα εναντίον της αµερικανικής παρουσίας στο Βιετνάµ, πρωτοφανές για εµπόλεµη χώρα. Μια µικρή επανάσταση και κύµα - κίνηµα µουσικής που την εκφράζει: γι’ αυτό είχε τέτοια δύναµη κι επιρροή.

Όσο κράτησε… τίποτα δεν κρατάει για πάντα. Αλλά αυτό το µάθαµε αργότερα… Για µένα κράτησε ακόµη λιγότερο. Εντάχθηκα σε µία µαοϊκοσταλινική παράνοµη οργάνωση —άλλοι οι καιροί τότε— η οποία µου επέβαλε να εγκαταλείψω τις ροκιές ως προϊόντα του µισητού ιµπεριαλισµού. Πούλησα τα πολύτιµα ηλεκτρικά όργανα, αχ… τώρα θα ήταν vintage, και το έριξα στον αγωνιστικό Μίκη, στον Όλυµπο και στην Γκιώνα. Χωρίς στενοχώρια. Γιατί και πάλι µου προσφέρθηκε το όραµα ενός καινούργιου κόσµου, ακόµη πιo θαυµαστού και χειροπιαστού από τον ψυχεδελικό. Είχαµε ως πηγή έµπνευσης δεκάδες παραδείγµατα στη γεωγραφική µας γειτονιά, χώρια τη «Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση». Πώς να µη γοητευτούµε ως ανήσυχοι και ροµαντικοί νέοι! Αν και οι πληροφορίες αυξάνονταν, επιλέγαµε όσες ταίριαζαν στη στράτευσή µας, που µας βόλευαν δηλαδή, απορρίπτοντας τις αντίθετες ως ψευδείς. Ούτε αυτό κράτησε για πάντα… αλλά κι αυτό το έµαθα λίγο αργότερα.

Ξανακοιτάω µε τα σηµερινά µάτια τα σηµαντικά µουσικά ρεύµατα. Παράλληλα µε το rock/psychedelic και τις παραλλαγές του στις δεκαετίες 1960-70 υπήρξαν και άλλα µε καλλιτεχνικό ενδιαφέρον και επιρροή. Ιδιαίτερα στη «µαύρη» µουσική. Βέβαια εµείς οι σκληροί ροκάδες σνοµπάραµε τους τύπους µε τα δαντελωτά πουκάµισα και τα παντελόνια καµπάνα που σάρωναν τις πίστες µε το «Sex Machine»: περιφρονούσαµε τους κακρεκλάδες, τα «γκιράπια». (Ο όρος οφειλόταν στο «Get Up», την προτροπή του James Brown). ∆εν µπήκαµε στο νόηµα αµέσως. Αλλά το funk ήταν κάτι παραπάνω: άφηνε πίσω του την ηττοπάθεια των blues και των gospel. «I am black and I am proud» και επιτέλους «Get up, stay on the scene»…

Μαύρη υπερηφάνεια κι ελπίδα που οδήγησαν στα πρώτα πολυφυλετικά συγκροτήµατα όπως οι Sly & Family Stone και η µπάντα του Jimi Hendrix. Όµως, ο Malcom X και ο M.L.King δολοφονήθηκαν, η φυλετική βία απλώθηκε στην πόλη, η ελπίδα ξεθώριασε και η στρατευµένη νεολαία στράφηκε σε σκληρότερα µηνύµατα. Τα πολύχρωµα funky ακροατήρια αραίωσαν. Κατέφτασε το hip hop που στηρίχτηκε στο αξεπέραστο beat της funky, στον ρυθµό της καρδιάς, του αίµατος, της αναπνοής, µεταµορφώνοντας την ανθρώπινη φωνή στο απόλυτο κρουστό όργανο. Κυριάρχησε µέχρι τις µέρες µας, µιλώντας για τη φτώχεια, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά και τη βία της πόλης. Συγκροτήµατα όπως οι Public Enemy όρισαν µε τον δικό τους τρόπο τι σηµαίνει µαχόµενη µαύρη µουσική: «Fear of black planet, Fight power, Rebel without cause, Antinigger machine». Η καινούργια µουσική επεκτάθηκε και στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στη Γαλλία: όταν υιοθέτησαν τις κοινότητες των beurs και των µαύρων.

Ωστόσο, σε αντίθεση με τη Flower power των 60s που περιείχε µήνυµα κοινωνικής ανατροπής ή έστω βαθιάς έµπρακτης αµφισβήτησης, το hip hop, ακόµη και στην πιο σκληρή µορφή του, περιγράφει, καταγγέλλει, διαµαρτύρεται, εξοργίζεται, αλλά δεν προβάλλει έναν εναλλακτικό κόσµο. Και πώς να το κάνει; Βρισκόµαστε στο τέλος της αθωότητας ή µάλλον της αφέλειας. Και η αριστερά; Αχ… η αριστερά ουδέποτε είχε καλές σχέσεις µε τα µουσικά ρεύµατα. Μόνο χρησιµοθηρικά. Όχι ότι δεν το ξέραµε, αλλά κάποια στιγµή ο Θάνος Μικρούτσικος µού έδωσε το ενδοοργανωτικό κείµενο του ΚΚΕ που όχι µόνο απέρριπτε τη διεφθαρµένη «δυτική» µουσική αλλά χαρακτήριζε διάφορους –από τους Pink Floyd έως τον Σαββόπουλο– ως «πράκτορες του ιµπεριαλισµού». Το δηµοσίευσα (Σχολιαστής τ.13): σιγά την έκπληξη… ∆εν είχε µεγάλη σηµασία.

Οι εξελίξεις ήταν γοργές, το Τείχος του Βερολίνου κατεδαφίστηκε, χάσαµε τη µεγάλη σοσιαλιστική πατρίδα, πάει κι ο Γκορµπατσόφ. Και µαζί τους το όνειρο του καινούργιου, µα τόσο γερασµένου, κόσµου. Οι «σοσιαλιστικές» χώρες που απέµειναν στη µακρινή Ασία ουδόλως προσπαθούν να επιβάλουν ιδεολογική ηγεµονία. Μεσολάβησε κι ο Ντεγκ Χσιάο Πιγκ µε τις άσπρες και µαύρες γάτες του, τις προσγείωσε και έκτοτε οι Κινέζοι κάνουν business µε ιδιαίτερη επιτυχία. Σοσιαλιστικά οράµατα τέλος.

Με την εξαίρεση κάποιων σταλινικών υπολειµµάτων, η ευρωπαϊκή αριστερά βρίσκεται σε στρατηγικό αδιέξοδο. Τα νεοαριστερά κόµµατα που εµφανίζονται –ΣΥΡΙΖΑ, Podemos, La France Insoumise– ελάχιστη σχέση έχουν µε τα δυσφηµισµένα ολιστικά µαρξιστικά οράµατα. Συγκεντρώνουν στις τάξεις τους µέλη και στελέχη κάθε ιδεολογικής απόχρωσης –στη χώρα µας µέχρι και ανορθολογιστές Ανελίτες– και ανακηρύσσονται αριστεροί διά της αναβαπτίσεως, συγκροτώντας ένα λαϊκιστικό ρεύµα που εκµεταλλεύεται τις δυσκολίες και τις δυσλειτουργίες του συστήµατος. Απευθύνονται στο θυµικό, πολιτεύονται, τουλάχιστον εδώ στην Ελλάδα, µε καταγγελτικό έως και χυδαίο λόγο· µε έναν αέρα εγχώριου τραµπισµού. Και βέβαια δεν υποκύπτουν στη ρυπαρή σοσιαλδηµοκρατία, που ήταν ο µεγάλος ιδεολογικός εχθρός από την εποχή του «αποστάτη Κάουτσκι». Αδυνατούν να προβάλουν το όραµα µιας διαφορετικής κοινωνικής οργάνωσης. ∆ιαβάζοντας τις συνεδριακές διακηρύξεις του ΣΥΡΙΖΑ δεν βρίσκουµε πια το πρόγραµµα του «σοσιαλιστικού µετασχηµατισµού» αλλά µια µουτρωµένη αποδοχή του καπιταλισµού: «είµαστε εντός και εναντίον» λέει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Πρόκειται για µια ευρωπαϊκή αριστερά χωρίς εναλλακτικό σχέδιο.

Έμπλεξα τις σκέψεις για την εξέλιξη ενός πολιτικού χώρου µε τα σηµαντικότερα µαζικά κινηµατικά µουσικά ρεύµατα που κυριάρχησαν µέχρι σήµερα, διότι και τα δύο επέδρασαν βαθύτατα στη συνείδηση και τη συµπεριφορά µεγάλου µέρους της κοινωνίας και της νεολαίας. Βέβαια η δράση και η πορεία της αριστεράς είχε ασυγκρίτως ευρύτερες επιπτώσεις στην κοινωνική εξέλιξη. Τόσο το κοµµουνιστικό όραµα όσο κι αυτή η περιορισµένη χρονικά ψευδαίσθηση της Flower power προέβαλαν την εκδοχή ενός διαφορετικού κόσµου: η πρώτη θριάµβευσε µε ιαχές που σκέπασαν τις οιµωγές των Γκουλάγκ προτού σωριαστεί σε ερείπια· η δεύτερη έφτιαξε κάποιες εναλλακτικές κοινότητες προτού την κατατροπώσουν οι γραβάτες. Έτσι, στις µέρες µας, βαδίζουµε απαλλαγµένοι από τις ουτοπίες και αντιδρούµε άνευ ψευδαισθήσεων. Είναι άραγε δείγµα ωριµότητας των κοινωνιών µας;

Θα οδηγηθούµε σε κάτι καινούργιο ή σ’ ένα νεοσυντηρητισµό όπου οι δυνάµεις ασφαλείας θα παίζουν κλέφτες και αστυνόµους µε  ανυπότακτους πιτσιρικάδες;

Η τυφλή βία των εξεγέρσεων στη Γαλλία ή το δικό µας ξέσπασµα το 2008 δεν δείχνουν ωριµότητα· είναι εκρήξεις οργής χωρίς στόχο. Θα οδηγηθούµε σε κάτι καινούργιο ή σ’ ένα νεοσυντηρητισµό στο πλαίσιο του οποίου οι δυνάµεις ασφαλείας θα παίζουν κλέφτες και αστυνόµους µε τους ανυπότακτους κι αναιδείς πιτσιρικάδες; Ίσως το µέλλον επιφυλάσσει εκπλήξεις. Για την ώρα παρατηρώ την «υπαρκτή» αριστερά (όπως λέγαµε «υπαρκτός σοσιαλισµός») να βολοδέρνει, µεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, αναζητώντας το χαµένο ιερό δισκοπότηρο.

Όµως η µουσική είναι εδώ κι ευτυχώς δεν έχει ανάγκη από στρατηγικούς στόχους, ουτοπικούς ή µη, για να µας µαγέψει. Αρκείται και σε µικρές, µιας χρήσης, ουτοπίες για να φτιάξει τον κόσµο, έστω για λίγο. ∆εν µιλώ για το hip hop και τα παρόµοια κινήµατα. Εγώ το έπαιζα πάντα πιο σοφιστικέ, πιο λόγιος, κλασική µουσική, τζαζ και τα τοιαύτα… Αλλά, πώς να το κρύψω, όταν ακούω τους ραπάδες, κι ας µην καταλαβαίνω τι λένε, δεν µπορώ ν’ αντισταθώ… λικνίζοµαι.

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση για τα 20 χρόνια Athens Voice «Επιβιώνοντας στον 21ο αιώνα - Οι πολιτικές, οι τάσεις, τα ρεύµατα της εποχής µας», σε επιµέλεια Σώτης Τριανταφύλλου