Στάθης Δρογώσης: Συνέντευξη με τον τραγουδοποιό για τη μουσική, τη νέα παράσταση «Στο Ύψος των Περιστάσεων», τον καινούργιο δίσκο που ετοιμάζει, το ελληνικό τραγούδι και τη ζωή του.
Συνθέτης που δεν ακολουθεί μανιέρες γιατί παθιάζεται με τους πειραματισμούς, τύπος που δεν κουνάει σημαίες ευκαιρίες αλλά αλλάζει απόψεις, ο Στάθης Δρογώσης μοιάζει ασύχαστος. Μετά από πολύ καιρό δίνει live ραντεβού στον Σταυρό του Νότου, τις Δευτέρες 20 Νοεμβρίου και 4 Δεκεμβρίου, μαζί με τον Απόστολο Ρίζο, την Ελεονόρα Μανόνα και μια ομάδα σπουδαίων μουσικών. Μετά από πολύ καιρό ο πολυαναμενόμενος δίσκος του βρίσκεται σε φάση ολοκλήρωσης. Έχοντας περάσει δύσκολες φάσεις μιλάει με την ειλικρίνεια που τον διακρίνει δίπλα στο πιάνο του, στην αγαπημένη του Νέα Σμύρνη.
Η επιστροφή στον Σταυρό του Νότου και η επεισοδιακή πρώτη φορά
Ξαναγυρίζω μετά από πάρα πολύ καιρό στο μαγαζί που ανδρώθηκα μουσικά. Μία συνάντηση «κορυφής» με τον Απόστολο Ρίζο, με τον οποίο γεννηθήκαμε την ίδια χρονιά, το 1977, και είμαστε, νομίζω, οι δύο πιο κοντοί τραγουδοποιοί της γενιάς μας. Την πρώτη φορά που έπαιξα στον Σταυρό του Νότου, χειμώνα του 1999, έγινε διακοπή ρεύματος. Έπαιζε ο Φάμελος με τον Ζιώγαλα και βγήκαμε κι εμείς με τα Φώτα που Σβήνουν να κάνουμε ένα γκεστ, και έπεσε το ρεύμα. Ήταν τελείως αλλιώς το club.
Θέλω να πω δημόσια ότι είναι ένα μαγαζί το οποίο στηρίζει αυτή τη μουσική με πολλή συνέπεια. Επί 25 σχεδόν χρόνια ξέρεις ότι στον Σταυρό του Νότου θα εμφανιστούν και καινούργια πράγματα, και άνθρωποι της γενιάς μου, του έντεχνου και του rock. Δεν το γύρισε ποτέ σε πολύ-πολύ εμπορικό, δεν άλλαξε είδος, είχε την υπομονή να στηρίξει. Είναι κάτι σαν οικογένεια εκεί, οι ίδιοι επιχειρηματίες, αλλάζουν οι σερβιτόροι κάθε 10 χρόνια γιατί παντρεύονται, οι ηχολήπτες είναι ίδιοι σχεδόν... Το οποίο μου αρέσει πάρα πολύ – μου αρέσουν οι συναυλίες, μου αρέσουν οι μουσικές σκηνές, απλώς κάποιες μουσικές σκηνές είναι πιο οικείες. Και είναι πολύ ωραίο να έχει στέκια η πόλη.
Η γνωριμία με τον Απόστολο Ρίζο και η παράσταση «Στο Ύψος των Περιστάσεων»
Για μένα είναι μόνο λογοπαίγνιο, ο Απόστολος λέει ότι στεκόμαστε και στο ύψος των περιστάσεων, δεν ξέρω ακόμα… Γνωριζόμαστε χρόνια, από τους αγώνες του τραγουδιού, τα πνευματικά και τα συγγενικά δικαιώματα, όλα αυτά, συμπαθούσε ο ένας τον άλλον αλλά δεν είχε τύχει να συνεργαστούμε, μου ήρθε η ιδέα, τον πήρα τηλέφωνο, παίξαμε μουσική στην αρχή οι δυο μας να δούμε αν κολλάμε, κάναμε 2-3 πρόβες σπίτι μου και μετά έγινε κάτι μαγικό. Διαλέξαμε μουσικούς που τους ξέραμε, συνεργάτες χρόνια, κάναμε πρόβα με και κύλησε το πράγμα μόνο του, άκοπα.
Θα είναι πολύ ιδιαίτερο σχήμα, θα έχουμε τσέλο, δύο βιολιά, πιάνο, φλογέρες, πολύ παράξενη φάση. Δεν πάμε απλώς για να παίξουμε, έχουμε αλλάξει ενορχηστρώσεις, έχουμε κάνει πιο ιδιαίτερο το κομμάτι, λέει ο ένας τραγούδια του άλλου. Είναι ένας άνθρωπος που εκτιμώ πάρα πολύ, έχει γράψει πολύ όμορφα τραγούδια, είναι κι αυτός ειλικρινής, έχει μία κορούλα όπως κι εγώ, εκείνου είναι 12, εμένα 11, ζούμε Νέα Σμύρνη και οι δύο. Και έχουμε αυτό το πάθος και την αγάπη για τα τραγούδια μας – δεν είναι μίζερος, δεν είναι τσιγκούνης στη συνεργασία, δεν κοιτάζει πώς θα λάμψει, αλλά πώς θα είναι το πρόγραμμα καλό. Σπάνια το συναντάς αυτό.
Μαζί μας θα είναι η Ελεονόρα Μανόνα, νέα συνθέτρια και τραγουδοποιός που παίζει πιάνο, ακορντεόν και βιολί, και θα πει και κάποια από τα τραγούδια της – γράφει και ορχηστρική μουσική, το μέλλον της ανήκει. Ο Άρης Ζέρβας, εξαιρετικός τσελίστας, συνθέτης και ενορχηστρωτής που συνεργάζεται με τα μεγαλύτερα ονόματα του χώρου μας – θα ακούσουμε και δικό του κομμάτι. Η Λένα Χατζηγρηγορίου, εξαιρετική πολυμουσικός, βιολονίστα αλλά παίζει και φλογέρες μπαρόκ ή μη και βοήθησε στην ενορχήστρωση πολύ. Ο Nick Mojo, εξαιρετικός, έμπειρος ντράμερ και κρουστός. Το πρόγραμμα επιμελήθηκε ο Χρήστος Παπαμιχάλης. Είμαστε φοβερή ομάδα!
Καλλιτέχνες ή content creators;
Στην εποχή μας, στα μέσα δικτύωσης υπάρχουν πιο λίγοι καλλιτέχνες από content creators, οι οποίοι είναι πιο διάσημοι από κάποιον που γράφει τραγούδια 20 χρόνια, επειδή απλώς οργανώνουν καλά μια ντουλάπα – δεν έχει νόημα να πάρεις τον εαυτό σου στα σοβαρά, μόνο ο αυτοσαρκασμός αξίζει. Ας την προστατεύσει ο κόσμος τη μουσική, αλλιώς θα μας κερδίσουν οι σεφ και οι οργανωτές ντουλαπιών. Το ελληνικό τραγούδι έχω την αίσθηση ότι πάει μπροστά, έχει νέους ήρωες, συναυλίες, πιστούς. Το hip hop αυτή τη στιγμή είναι όπως η ελληνική ροκ σκηνή τη δεκαετία του 1990, γεμίζει στάδια, με καλλιτέχνες όπως ο ΛΕΞ, o Bloody Hawk. Όταν ξεκινούσα υπήρχε αυτή η αίσθηση της κοινότητας, πηγαίναμε όλοι στις συναυλίες όλων. Με το συγκρότημά μου πηγαίναμε σε άλλα συγκροτήματα και ακούγαμε, είχαμε μια αίσθηση της «φυλής». Και ταυτόχρονα υπήρχαν μουσικοί δημοσιογράφοι, μουσικά έντυπα, άνθρωποι που έκαναν κριτική. Τώρα νιώθω ότι ζούμε μέσα σε διαφημίσεις Facebook και σε δημιουργία υλικού – δεν είμαι απαισιόδοξος, αλλά δεν νιώθω την αίσθηση της κοινότητας, τουλάχιστον στη δική μας μουσική.
Έκλαψα με το «Now and Then». Το τραγούδι αυτό το ξέραμε όλοι οι μανιακοί, γιατί είχε διαρρεύσει κασέτα του Λένον χρόνια, είχε βγει μια σειρά όλων των demos που είχε ηχογραφήσει στο κτίριο Ντακότα στη Νέα Υόρκη όπου έμενε. Για τους μερακλήδες, δηλαδή, υπάρχουν 4 ώρες ηχογραφήσεις. Ξέραμε το τραγούδι, ξέραμε ότι δεν το ήθελε ο Χάρισον το 1995 στην ανθολογία που κυκλοφόρησαν 2 νέα τότε τραγούδια γιατί υπήρχαν τεχνικές δυσκολίες, δεν μπορούσε να απομονωθεί η φωνή του, και είναι γραμμένο για τη Γιόκο Όνο, όχι για τον Πολ. Παρ’ όλα αυτά είναι πολύ συγκινητικός ο τρόπος που το δουλέψανε, μπαίνει το μπάσο και λες «ωχ». Εντάξει, Πίτερ Τζάκσον, σπαρακτικό βίντεο κλιπ με εικόνες που δεν είχαμε ξαναδεί, είναι όλα… Βρήκανε footage από υλικό που δεν είχε δημοσιευτεί, γενικά όμως είναι ένα ωραίο τραγούδι με αρχή, μέση και τέλος.
Η τεχνητή νοημοσύνη και το μέλλον της μουσικής
Το πρόβλημα με την τεχνητή νοημοσύνη; Υπάρχουν δύο αναγνώσεις· η επιφανειακή είναι ότι αν κοιτάξουμε ο καθένας τη δουλειά του θα χαθούν πάρα πολλές θέσεις εργασίας και υποτίθεται θα δημιουργηθούν άλλες που ούτε καν έχουμε φανταστεί. Στο θέμα της Τέχνης, τώρα, εκτός από την τεράστια φιλοσοφική συζήτηση για το τι είναι Τέχνη, στην τελική όλοι οι καλλιτέχνες χωνεύουν ένα υλικό της τέχνης πριν από αυτούς, δεν υπάρχει παρθενογένεση, ψιλοαντιγράφουν χωρίς καν να το καταλάβουν, βάζουν στοιχεία, κάνουν κολάζ και φτιάχνουν κάτι που βασίζεται στους προηγούμενους. Και αυτό, υποτίθεται, ότι κάνει και η τεχνητή νοημοσύνη, της δίνεις να διαβάζει τα τραγούδια όλου του κόσμου και κάνει κι αυτή.
Από την άλλη, αυτό που με ανησυχεί, είναι, πρώτον, η πρόσβαση στα tools της τεχνητής νοημοσύνης – αυτό συνέβη και με το ίντερνετ όταν βγήκε, κι ακόμα υπάρχουν χώρες ή κόσμος χωρίς πρόσβαση. Έτσι και με τα tools της ΑΙ, δεν τα έχει όλος ο κόσμος, τα έχουν κάποιοι στον δυτικό κόσμο και μάλιστα τα περισσότερα επί πληρωμή, άρα αν κάποιος έχει πρόσβαση έχει τεράστιο πλεονέκτημα. Δεύτερον, φοβάμαι μη φτάσουμε σε αυτοεκπληρούμενες προφητείες, δηλαδή η φασιστική ατάκα «αυτό αρέσει στον κόσμο» που κατέστρεψε την τηλεόραση, προσπαθεί να καταστρέψει και το ραδιόφωνο. «Παίζω αυτά επειδή αυτά ακούν», αλλά, τελικά, αφού δεν τους προτείνω κάτι καινούργιο δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου κυνηγάμε την ουρά μας, τι αρέσει στον κόσμο για να παίξουμε, και όλο ρίχνουμε το επίπεδο, και δεν υπάρχει τέλειος αλγόριθμος για να αποφασίσει τι αρέσει στον κόσμο.
Οπότε φοβάμαι μην καταλήξουμε να είμαστε οι τραγουδοποιοί… που θα έρχονται απλώς πλούσιοι και θα λένε «γράψε ένα τραγούδι για τον γάμο μου, το θέλω χειροποίητο». Γιατί ο άλλος κόσμος θα μπαίνει στον υπολογιστή, θα βάζει κάποια prompts, «γράψε μου ένα τραγούδι για έρωτα που τη γνώρισα στον Λυκαβηττό και πήγαμε ταξίδι στη Ρώμη, να θυμίζει Beatles και λίγο ragtime», και μετά από 30 δευτερόλεπτα θα ανεβάζει στίχους και μουσική. Αυτό το σενάριο είναι πολύ κοντά, υπάρχουνε τέτοια. Φοβάμαι λοιπόν μη γίνουμε σαν τους μαραγκούς πριν έρθει το ΙΚΕΑ. Αλλά δεν μπορώ να δω πού θα οδηγήσει, σίγουρα χρειάζεται ρύθμιση και η νομοθέτηση τρέχει πάντα πίσω από τις τεχνολογίες – όπως πρέπει να υπάρξει ρύθμιση και στη βιο-ηθική για τα πειράματα που κάνουν με την κλωνοποίηση, είναι επικίνδυνο η νομοθεσία να είναι πίσω από τις εξελίξεις. Δεν ξέρω αν ακούγομαι σαν συντηρητικός θείος, αλλά υπάρχει πρόβλημα. Φαντάζομαι κάπως θα το ρυθμίσουν.
«Με γοητεύουν οι άνθρωποι που άλλαξαν απόψεις στη ζωή τους, που δεν άλλαξαν άποψη όμως για να επωφεληθούν και να βγάλουν χρήματα. Που άλλαξαν άποψη με κόστος» - Στάθης Δρογώσης
«Με γοητεύουν οι άνθρωποι που άλλαξαν απόψεις στη ζωή τους, που δεν άλλαξαν άποψη όμως για να επωφεληθούν και να βγάλουν χρήματα. Που άλλαξαν άποψη με κόστος» - Στάθης Δρογώσης
Το νέο άλμπουμ που έχει αλλάξει τρεις φορές
Έχω μπλέξει με το στούντιο, ήμουν πάρα πολύ άτυχος. Αποσυντονίστηκα στην πανδημία, ξεκίνησα έναν δίσκο και τον έχω γράψει τρεις φορές, έχω αλλάξει τρεις φορές συνεργάτες και έχω αλλάξει σχεδόν όλα τα τραγούδια – νομίζω πως τώρα είμαι σε ένα τελικό στάδιο. Με έχει βασανίσει πάρα πολύ αυτή η δουλειά αλλά θα βγει το 2024. Έχω ετοιμάσει στο μυαλό μου άλλους δύο, θέλω να τελειώσω με αυτόν για να προχωρήσω. Είναι ωστόσο πολύ ιδιαίτερα τραγούδια, δεν θα τα έλεγα πειραματικά, αλλά πάρα πολύ ειλικρινή, στους στίχους μου κυρίως, και έχω δοκιμάσει πράγματα στις παραγωγές που δεν ξέρω αν ενδιαφέρουν κάποιον, ίσως αν βάλω ένα βίντεο που οργανώνω την ντουλάπα μου με αυτά τα τραγούδια να υπάρξουν πιο πολλά views!
Η σημασία της ειλικρίνειας στο τραγούδι και τη ζωή
Εγώ είμαι της σχολής των τραγουδοποιών, θέλω να βγει ο άλλος και να μου λέει τι συμβαίνει στην ψυχή του για να με συγκινήσει, δεν θέλω να γράψει ένα δοκίμιο πώς είναι η κοινωνία. Θέλω να μου γράψει όμως πόσο πληγώνεται από αυτή την κοινωνία, ή πόσο μετανιώνει… θέλω να μπω μέσα στην ψυχή του. Να νιώσω ότι ξεγυμνώνεται.
Αυτό που έκανε ο Λένον στα τραγούδια του, που είπε «Mother I had you, but you never had me», βγήκε κι έκανε δημόσια ψυχανάλυση, αυτό εννοώ ειλικρινή τραγούδια. Κάποιος που «κόβεται» δημόσια. Δεν μπορώ την αποστασιοποίηση. Και στις φιλίες μου έτσι είμαι, και στις σχέσεις μου, δεν μπορώ το «είμαστε όλοι ίδιοι». Σου φέρομαι ευγενικά επειδή φέρομαι ευγενικά σε όλους. Όχι. Μια τρυφερή κατσάδα σε έναν άνθρωπο που αγαπάς είναι πιο σημαντική από το να είσαι ψυχρός εκτελεστής. Οπότε και στην τραγουδοποιία αυτό εννοώ, ειλικρινές είναι ένα τραγούδι που βγαίνει κάποιος και αυτοσαρκάζεται, καταρρέει, είναι γυμνός ο βασιλιάς, αλλά όμως παρ’ όλα αυτά λέει μια αλήθεια, μπορεί να λέει κιόλας «βοηθήστε με». Αυτό αρέσει σε μένα. Σε άλλους μπορεί να αρέσει κάτι άλλο.
Το άγχος και οι συναυλίες
Αν δεν έχεις άγχος πριν, είναι χάλια η συναυλία μετά. Πρέπει να είσαι σε μία κατάσταση πνευματικής εγρήγορσης. Ενώ δεν με τρομάζει να γράφω ένα τραγούδι στο σπίτι μου, να κάτσω πέντε ώρες και να παίζω, όταν πάω να το πω στη συναυλία δεν θέλω να το προδώσω. Αυτή είναι η δυσκολία. Για μένα συναυλία είναι να το γράφω ξανά μπροστά στον κόσμο. Που σημαίνει να μην έχω βαρεθεί, να μην παπαγαλίζω τις λέξεις, να εννοώ κάθε συλλαβή, κάθε γράμμα, κάθε στροφή, να εξομολογούμαι. Αυτό θέλει, όμως, δύο παίκτες. Η συναυλία για μένα είναι να το ζεις μπροστά τους, και να φωτίζεις το δικό σου τραγούδι… Γιατί όπως και στο θέατρο –γιατί έχω γράψει μουσική για θέατρο– δουλεύουμε με τον σκηνοθέτη το έργο και νομίζουμε, αν είναι κωμωδία, ότι εδώ θα γελάσει ο κόσμος, και το πάμε στη σκηνή και γελάει αλλού, έτσι και στη συναυλία νομίζεις πως θα συγκινηθούν με αυτό το μέρος, όμως το φωτίζει αλλιώς ο κόσμος και έτσι υπάρχει μια αλληλεπίδραση. Γενικά τις φοβάμαι πάρα πολύ τις συναυλίες. Δεν νιώθω άνετα, δεν τις έχω συνηθίσει.
Τις συναυλίες τις αγάπησα από τον Νίκο Πορτοκάλογλου, πριν δεν είχα βρει τον εαυτό μου. Κάθε φορά στο live δίνει τον καλύτερό του εαυτό του, είναι δάσκαλος. Έχω παίξει δύο φορές μαζί του σε μεγάλες περιοδείες, το 2006 και τώρα, δυστυχώς μας διέκοψε η πανδημία, κάναμε όμως κάποιες συναυλίες, αυτός είναι συγκινητικά ειλικρινής επάνω στη σκηνή. Είναι σαν μαέστρος ορχήστρας. Και ο κόσμος δέχεται να τον διευθύνει ο Νίκος. Όπως και στις κλασικές ορχήστρες πρέπει να αποδεχτεί η ορχήστρα τον μαέστρο, έτσι και στις συναυλίες πρέπει να κουνάει την μπαγκέτα ο headliner και από κάτω να ακολουθούν – ε, δεν το κάνουνε όλοι αυτό καλά.
Η ραδιοφωνική εμπειρία «Αντέλμα»
Είναι συγκλονιστικό το ότι δουλεύω στο κτίριο και στα μηχανήματα που ήταν ο Χατζιδάκις, που έφτιαξε το Τρίτο Πρόγραμμα – η Ελληνική Ραδιοφωνία είναι εμπειρία ζωής, κάνω κάθε Σάββατο στις 17:00 εκπομπή και έχει φτιαχτεί μια άλλη παρέα, με τους ακροατές. Έχω κλάψει πολλές φορές στην εκπομπή μου από τηλεφωνήματα ανθρώπων μοναχικών που το ραδιόφωνο είναι το οξυγόνο τους. Πολλοί δεν με ήξεραν καν ως τραγουδοποιό. Είναι πανελλαδική εκπομπή, το δημόσιο ραδιόφωνο μεταδίδεται παντού, και εκτός από τους πιο νέους που ξέρουν αυτή τη μουσική, υπάρχουν άνθρωποι 70-80 χρονών που παίρνουν τηλέφωνο με ενθουσιασμό, ζητάνε τραγούδια, μοιράζονται ιστορίες, σε καλούν για διακοπές το καλοκαίρι – το ραδιόφωνο είναι έρωτας. Προσπαθώ, από αίσθηση καθήκοντος, να παίζω και τραγούδια νέων δημιουργών, χωρίς να υπάρχει ηλικιακός ρατσισμός, γιατί πρέπει να δώσουμε ένα μικρό σπρώξιμο, πώς να το πω, ας γίνει γνωστός λίγο κάποιος και μετά ok… από το μηδέν στο ένα είναι το μεγάλο βήμα, από το ένα στο δύο πας.
Αλλά νομίζω ότι πρέπει να υπάρξει μεγαλύτερος πλουραλισμός στα ραδιόφωνα, στο δημόσιο ραδιόφωνο υπάρχει, και στα άλλα ραδιόφωνα πρέπει να ακούγονται νέα πράγματα, δεν μπορεί να βγάζουμε δίσκους και να παίζουν ένα τραγούδι στις 3 η ώρα το βράδυ. Παλιά το ραδιόφωνο ήταν το εμφατικό μέσο για να καθιερώσει ένα τραγούδι. Και επειδή πολλοί λένε για τα τραγούδια που γίνονται viral, είναι σκληρά ταξικό αυτό. Ναι, εντάξει, αν έχεις 10 χιλιάρικα το τραγούδι να κάνεις promo, να μπουστάρεις διαφημίσεις παντού στο διαδίκτυο, να το βάζεις να παίζει σε όλες τις πλατφόρμες με διαφημιστές, ok, αλλά ποιος έχει την οικονομική δυνατότητα στην Ελλάδα να το κάνει; Άρα τα viral δεν είναι ακριβώς viral. Είναι σκληρό. Πρέπει να βάζεις λεφτά. Ενώ το ραδιόφωνο έλεγε έχουμε παραγωγούς, ακούμε τις νέες κυκλοφορίες, ξεχωρίζουμε κάποια, τα βάζουμε, μπαίνουν στα σπίτια μας, μετά τα ζητάει ο κόσμος – είναι πιο υγιές, έχουν όλοι τη δυνατότητα. Ενώ τώρα ζούμε λίγο, εγώ το πιστεύω, σαν Όργουελ διγλωσσία. Δηλαδή λένε όλοι αυτό έγινε viral και 9 στις 10 περιπτώσεις τα έσκασε χοντρά για να γίνει viral, και δεν είναι κακό που το έκανε, αφού για τα λεφτά το κάνει ας το κάνει, αλλά δεν οδηγεί πουθενά αυτό στη μουσική, κατά τη γνώμη μου.
Το πιο ειλικρινές τραγούδι που έγραψα
Σε όλα προσπαθώ να είμαι ειλικρινής, αλλά νομίζω το πιο ειλικρινές τραγούδι μου είναι το «Μην το πεις πουθενά». Που συμπτωματικά είναι και η μεγαλύτερή μου επιτυχία. Γιατί λέω μέσα κάποια πράγματα που δεν είχα τολμήσει να τα πω ούτε στον εαυτό μου. Και βγήκα και τα είπα στη φόρα. Δεν έχω πάει ποτέ συστηματικά σε ψυχολόγο, αλλά, αν πήγαινα, θα του έλεγα αυτά που λέει αυτό το τραγούδι, τόσο ειλικρινές είναι. Ό,τι λέει είναι πράγματα που ένιωθα. Δεν νιώθω πάντα έτσι, έχω και μια πιο χαρούμενη πλευρά.
«Στην εποχή μας, στα μέσα δικτύωσης υπάρχουν πιο λίγοι καλλιτέχνες από content creators, οι οποίοι είναι πιο διάσημοι από κάποιον που γράφει τραγούδια 20 χρόνια, επειδή απλώς οργανώνουν καλά μια ντουλάπα…» - Στάθης Δρογώσης
«Στην εποχή μας, στα μέσα δικτύωσης υπάρχουν πιο λίγοι καλλιτέχνες από content creators, οι οποίοι είναι πιο διάσημοι από κάποιον που γράφει τραγούδια 20 χρόνια, επειδή απλώς οργανώνουν καλά μια ντουλάπα…» - Στάθης Δρογώσης
Η κρίση ηλικίας στα 40 και η επιστροφή στο Ωδείο Αθηνών
Δεν το κρύβω ότι από τα 40 και μετά η ζωή μου μπήκε σε ένα τρενάκι του τρόμου. Δεν ξέρω στους άλλους τι αλλάζει, σε μένα αλλάξανε όλα. Χώρισα, με καλό τρόπο, αλλά δεν το πίστευα ότι στα 40 μου θα χώριζα. Μετακόμισα, μετά ήρθε η πανδημία, επαγγελματικές δυσκολίες, προσωπικές δυσκολίες... Κάθε μέρα ήταν «άντε τώρα, πώς θα τη βγάλουμε». Και οικονομικά, βέβαια ο κόσμος περνάει πιο δύσκολα. Κάνοντας μια ανασκόπηση είδα ότι, πολλές φορές μέσα στην ημέρα, δούλευα συνεχώς, αλλά δεν με ευχαριστούσε κάτι πέρα από τη μουσική, το να γράφω, όλα τα άλλα ήταν λίγο-πολύ… και το ραδιόφωνο είναι πολύ ωραία δραστηριότητα, με βοήθησε ψυχικά, αλλά δεν είχα κάνει τίποτα για μένα. Ζούσα μέσα από άλλους. Και η πατρότητα είναι κάτι πολύ σημαντικό, να φροντίζεις το παιδί σου, αλλά δεν μπορείς να το κάνεις να νιώθει ασφυξία, να είσαι όλη μέρα από πάνω του, δεν μπορείς να ζεις μέσα από το παιδί σου. Το παιδί σου το προετοιμάζεις για να σε παρατήσει, οφείλεις –τρυφερά– να το μάθεις να ζει μόνο του. Οπότε σκέφτηκα πως δεν είχα κάνει τίποτα για μένα.
Και κάποια στιγμή είπα στον εαυτό μου ψυχρά «τι σε ευχαριστεί;» και επειδή, από την κόρη μου είναι αυτό, επειδή παίζει πιάνο και είναι φοβερή και έχει μια φοβερή δασκάλα, και επειδή ξέρω κι εγώ πιάνο, είχα πάρει πτυχίο, και τη βοηθούσα λίγο, άρχισε να με ξανακυριεύει το πάθος της κλασικής μουσικής και το πάθος του πιάνου συγκεκριμένα. Οπότε φέτος γράφτηκα στο Ωδείο Αθηνών, έχω στόχο να γίνω ο γηραιότερος που θα πάρει δίπλωμα, πιστεύω πως γύρω στα 50, αν διαβάζω, θα προσπαθήσω να δώσω εξετάσεις, κάνω μάθημα με τον Θοδωρή Τζοβανάκη ο οποίος είναι εκπληκτικός Έλληνας σολίστ με πολλές διακρίσεις, παίζει παντού, ωραίος τύπος, και πραγματικά είναι μέντορας, κάνουμε δύο μήνες και βλέπω αλλιώς την κλασική μουσική. Μέχρι τώρα κοπανούσα σαν ξυλοκόπος στα live το ηλεκτρικό πιάνο γιατί έτσι είναι η δουλειά μου. Τώρα είδα ξανά τις πιο λεπτές αποχρώσεις της μουσικής, υπάρχει μεγάλο φάσμα, η κλασική μουσική δεν είναι μόνο τσιρίδα και ψίθυρος, έχει ένα πάθος, περνάει μέσα πολλά συναισθήματα, δεν είναι κάτι τόσο απλοϊκό όπως η ποπ, εκεί φτύνεις αίμα. Παίζεις δύο μέτρα 60 φορές για να μπορέσεις να τα παίξεις μία φορά σωστά, σε αυτές τις συναυλίες το άγχος είναι εικοσαπλάσιο από τις συναυλίες τις κανονικές με τα τραγούδια.
Ο νέος στόχος και ο έρωτας με την κλασική μουσική
Ο μεγαλύτερός μου τρόμος είναι ότι κάποια στιγμή, ίσως, πρέπει να παίξω ξανά μαθητική συναυλία πιάνου. Το οποίο είναι παραλυτικό, άλλη κατάσταση μυαλού, σαν γιόγκι. Παίζω Μπαχ εδώ και 2 μήνες και Μότσαρτ και Μπετόβεν, το όνειρό μου είναι να πάρω το δίπλωμα, όχι γιατί θέλω κάποιο χαρτί για να διδάξω, αλλά μου αρέσει να βάζω στόχους στον εαυτό μου, να μην κάθομαι, τελείωσα και το πανεπιστήμιο στα 35, που το είχα μεράκι, το είχα παρατήσει λόγω δουλειάς, είχα περάσει Μαθηματικός και τελείωσα Φυσικός, το Φυσικών Επιστημών του Ανοιχτού Πανεπιστημίου στην Πάτρα, μια χαρά πτυχίο. Και τώρα θέλω να πάρω δίπλωμα πιάνου. Νιώθω απίστευτο έρωτα με την κλασική μουσική, όπως ένιωθα στα 16 και στα 17, και επίσης περνάω πιο δημιουργικά, έχω σταματήσει να είμαι στα σόσιαλ πάρα πολύ, μελετάω 3 ώρες πιάνο και λέω, πώς είναι δυνατόν να ήμουν στο κινητό μία ώρα;
Η τοξικότητα, τα trolls, οι κλίκες και ο πολιτισμός
Έχει γίνει το εξής τρομερό, εγώ υποστηρίζω ότι δεν πρέπει να πληγώνουμε τον άλλον πια με τις λέξεις μας και τις πράξεις μας, να είμαστε πιο συμπεριληπτικοί, καταλαβαίνω ότι πράγματα που λεγόντουσαν σε συνεντεύξεις στη δημόσια σφαίρα το 1980 τώρα είναι τραυματικά, δεν μπορείς να τα πεις, όμως από την άλλη, υπάρχει μια φοβερή αυτο-λογοκρισία. Και βγαίνουν όλοι και «στρογγυλεύουν» τα πάντα, γιατί φοβούνται τον «στρατό» του διαδικτύου που ξαφνικά θα έρθει και θα τους καταστρέψει τη ζωή.
Γιατί, μην μπερδεύονται οι αναγνώστες, όταν κάποιος είναι επώνυμος και δεν είναι τρολ και γράφει με το όνομά του, οποιοσδήποτε αρνητικός αντίκτυπος επηρεάζει τη δουλειά του, στη δική μας περίπτωση τα εισιτήρια, τις πωλήσεις του, κανονικά. Αδειάζει το ψυγείο, δηλαδή. Έπαιξα το παιχνίδι τους πολύ βλακωδώς και εγώ. Σε κάποια φάση πληγωνόμουν από το οποιοδήποτε αρνητικό σχόλιο ενός λογαριασμού που μπορεί να λεγόταν «βόθρος001.gmail.com» και νόμιζα ότι είναι άνθρωπος.
Μετά μάθαμε – και μιλάνε μόνοι τους πια τώρα, είναι πολύ ωραίο να τα λένε μόνοι τους, γιατί εμείς τα λέγαμε 5-6 χρόνια αυτά, ότι υπήρχε συγκεκριμένο κόμμα, με συγκεκριμένο στρατό, που προσπαθούσε να καταστρέψει ανθρώπους, ειδικά στους καλλιτέχνες, ήθελαν να μας φιμώσουν, κανονικά. Να μην υπάρχουμε, να μας εξαφανίσουνε. Γιατί οποιοσδήποτε είχε μια φωνή και κάποιους followers στα Μέσα, γι’ αυτούς ήταν αρνητικός influencer, οπότε έπρεπε να τον σκοτώσουν ηθικά. Υπάρχουν στεγανά στον Πολιτισμό. Αντί να έχει σχηματιστεί μια σκηνή μουσική, έχει σχηματιστεί μια σκηνή πολιτική. Και αν δεν είσαι μέλος της, περνάς δύσκολα. Δηλαδή δεν δίνεις συνεντεύξεις πολλές, τα έχω πει αυτά, δεν κάνουν κριτική για τον δίσκο σου, σε εξαφανίζουν, δεν υπάρχεις, γιατί έχεις χαλάσει τη σούπα. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχεις δίκιο εσύ και αυτοί άδικο πολιτικά, δεν εννοώ αυτό, απλώς, ενώ θα έπρεπε να μας ενώνει η μουσική στον χώρο μου, μας βάζουν σε κατηγορίες, ανάλογα με το τι είπαμε για την Ουκρανία, τι είπαμε στα εμβόλια, πώς πρέπει να τοποθετούμαστε για να…
Εμένα με γοητεύουν οι άνθρωποι που άλλαξαν απόψεις στη ζωή τους, που δεν άλλαξαν άποψη όμως για να επωφεληθούν και να βγάλουν χρήματα. Που άλλαξαν άποψη με κόστος. Είναι λογικό, εξελισσόμαστε, δεν έχεις τα ίδια μυαλά στα 46 σου με αυτά που είχες στα 20. Δυστυχώς, όμως, στην Ελλάδα υπάρχει ένα συντηρητικό πράγμα, ότι αν αλλάξεις άποψη για κάτι είσαι προδότης. Και υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αλλάξει, αλλά δεν το λένε. Γι’ αυτό θαυμάζω καλλιτέχνες όπως τον Σαββόπουλο, τον Πορτοκάλογλου, ανθρώπους που… Δηλαδή τι να πούνε στον Σαββόπουλο; Ο Σαββόπουλος βγήκε το 1981 ενάντια στο ΠΑΣΟΚ. Τι να του πούνε, και τι να μασήσει;
Εκτός από τα trolls που βγαίνουν και γιουχάρουνε, υπάρχει ένας κίνδυνος, η αυτο-λογοκρισία, να μην πω τίποτα αιχμηρό για να μην ενοχλήσω κόσμο, κοινό, δημοσιογράφους. Και υπάρχει και μια αίσθηση σκηνής που έχει έντονα πολιτικοποιηθεί. Το οποίο είναι αστείο να το λέω εγώ που πολιτικοποιήθηκα, αλλά εγώ δεν το έκρυψα, μπήκα σε κόμμα, τα έκανα όλα λάθος, εννοείται, απλώς θεωρώ πιο ωραίο δέσιμο το μουσικό δέσιμο. Δηλαδή χαίρομαι όταν βλέπω τον Παυλίδη και τον Αγγελάκα που κάνουν τραγούδια μαζί και θυμάμαι στα 90s ότι όταν πήγαινες σε συναυλίες των Σπαθιών θα πήγαινες και στις Τρύπες και θα έκανες σύγκριση για το τι έγινε. Ή, όπως μου έλεγε ο πατέρας μου παλιά για Beatles και Stones, ή μετά που ήμασταν όλοι μια αγκαλιά του έντεχνου, πριν 10-15 χρόνια, και πηγαίναμε όλοι στα live του άλλου, μας ένωνε η μουσική και η δουλειά μας. Τώρα δυστυχώς μερικές φορές ενώνουν εξω-μουσικά πράγματα. Δεν πιστεύω σε θεωρίες συνωμοσίας, όσον αφορά εμένα ο μεγαλύτερος υπονομευτής μου ήμουν εγώ. Είχα πάρα πολλές ευκαιρίες που ο κόσμος γούσταρε, και στις συναυλίες να έρθει, και στα τραγούδια, και εγώ ξενέρωσα τον κόσμο. Και τον ξενέρωσα όταν πήρα μια θέση στον άμβωνα και άρχισα να κουνάω το δάχτυλο και να λέω πράγματα έξω από τη μουσική. Παρ’ όλα αυτά, για μένα, για να αναπνεύσει το τραγούδι, πρέπει να σπάσουν οι πολιτικές κλίκες και να υπάρχουν μουσικές παρέες. Οι μουσικές παρέες θα μας πάνε μπροστά ως τραγούδι ελληνικό κι όχι οι πολιτικές κλίκες.
15°
