Μια «διαφορετική» περιήγηση στην Άνω Σύρο

Πέμπτη πρωί 24ης Αυγούστου, αφήνω τα πράγματα μου στην Καθολική Iερά Μονή των Πατέρων Ιησουιτών που ιδρύθηκε το 1744 και με φιλοξενεί με αφορμή το 7ο Διεθνές Φεστιβάλ Εκκλησιαστικού Οργάνου ΑΝΩ. Κάνω μια «στάση» στην εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται μέσα στη Μονή και λέγεται ότι ήρθε από τη Ρώμη, αλλά και τη βιβλιοθήκη της που στεγάζει γύρω στα 6.000 βιβλία. Αφού τακτοποιηθώ, αρχίζω να κατηφορίζω και να εξερευνώ τα γραφικά στενάκια και τον μεσαιωνικό οικισμό της Άνω Σύρου που απέχει μόλις 1,5 χιλ. από την Ερμούπολη. Κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική, βουκαμβίλιες που ξεπροβάλλουν, γεμάτη πλακόστρωτα δρομάκια και στίχους όπως «Μια φούντωση μια φλόγα έχω μέσα στην καρδιά», «μια περατζάδα είναι η ζωή», «όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά εμένα μ’ αγαπούνε», «We are made for drinkers, lovers and explorers» που κοσμούν τους κατάλευκους τοίχους της και αποτελούν τα πιο inspo spot των Instagram stories των επισκεπτών του νησιού.

Περιήγηση στην Άνω Σύρο: Από τα στενάκια μέχρι το Μουσείο Μάρκος Βαμβακάρης

Κάπου εκεί το σπιτάκι της γιαγιάς Φιλομήλας με τις μπλε πόρτες, λίγο πιο κάτω μοσχοβολούν οι λουκουμάδες του Piatsa Loukoumades –που για την ώρα τους αποφεύγω– και συνεχίζω να ανεβαίνω τα σκαλιά που δεν τελειώνουν ποτέ. Η αλήθεια είναι ότι και ο Τεντόγλου να είσαι, σκέφτομαι, αυτά τα σκαλιά σε κάνουν σίγουρα να λαχανιάζεις, αλλά αξίζουν τον κόπο – η μοναδική θέα του νησιού από κάθε σημείο, σε ανταμείβει. Από την άλλη γάτες με φουντωτά τριχώματα παντού, αρκετές με σκούρο καφέ, τιγρέ τρίχωμα και μερικές κατάλευκες και εντυπωσιακές, όπου κι αν στρέψεις το βλέμμα σου.

Στη συνέχεια, ο Καθολικός Ναός Σαν Τζώρτζης, ο Άγιος Νικόλαος της Άνω Σύρου (Tων Πτωχών) μαρτυρούν τη θρησκευτική διαφοροποίησή των κατοίκων της που συνυπάρχουν αρμονικά εδώ και χρόνια ενώ το Ιστορικό Αρχείο Σύρου, το Μουσείο Παραδοσιακών Επαγγελμάτων, αλλά και το Μουσείο Μάρκου Βαμβακάρη με τη μόνιμη έκθεση «Μάρκος Βαμβακάρης: Ενθυμήματα-Εμπειρίες», αφιερωμένη στη ζωή και το έργο του, την πλούσια ιστορία της. Στην μόνιμη έκθεση και συγκεκριμένα στην δεύτερη ενότητα «Μάρκος Βαμβακάρης: Εμπειρίες», που θα εγκαινιαστεί 30 Αυγούστου, παρουσιάζεται με πρωτότυπο τρόπο μέσω του συστήματος ακουστικής ξενάγησης, η ιστορία και το περιβάλλον που καθόρισαν τη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη και με ταξιδεύουν πίσω σε εκείνη την εποχή. Από την άλλη, η δυνατότητα της διαδραστικής επαφής με κάποια από τα πιο εμβληματικά ρεμπέτικα τραγούδια του, κάνει τους περισσότερους παρευρισκόμενους να απολαμβάνουν τη μουσική, να σιγοτραγουδούν ή ακόμη και να χορεύουν. 

7ο Διεθνές Φεστιβάλ Εκκλησιαστικού Οργάνου «ΑΝΩ»: Το πρόγραμμα στην Άνω Σύρο και στην Ερμούπολη

Την επόμενη μέρα σειρά έχει το Διεθνές Φεστιβάλ Εκκλησιαστικού Οργάνου «ΑΝΩ» (το όργανο συντηρείται κάθε χρόνο από έναν Ιταλό τεχνίτη), με ελεύθερη είσοδο σε όλες τις δράσεις του που διεξάγεται από τις 21 Αυγούστου ως και τις 26 Αυγούστου και φιλοξενεί σημαντικούς καλλιτέχνες από Ιταλία, Πολωνία, Γερμανία, Τσεχία και Ελλάδα. Η πρεμιέρα για το κοινό έγινε στις 21 με το ρεσιτάλ του Τζιανλούκα Λιμπερτούτσι, οργανίστα του Βικαριάτου για την Πόλη του Βατικανού στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου της Ρώμης, διακεκριμένου καλλιτέχνη που έχει δώσει συναυλίες στα μεγαλύτερα φεστιβάλ εκκλησιαστικού οργάνου σε ολόκληρο τον κόσμο. Στο πρόγραμμα παρουσιάστηκαν έργα γνωστών συνθετών, όπως Μπαχ, Βιβάλντι και Φρεσκομπάλντι, αλλά και λιγότερο γνωστών, που καλύπταν σχεδόν όλες τις περιόδους της μουσικής, από το 1600 μέχρι σήμερα. Μια από τις πιο σημαντικές καινοτομίες της φετινής διοργάνωσης ήταν όμως, ότι πριν τη συναυλία στο προαύλιο του ναού καλωσόρισε το κοινό ένα σύνολο πνευστών από μέλη της Φιλαρμονικής του Δήμου Σύρου - Ερμούπολης. 

Με την καλλιτεχνική διεύθυνση του γεννημένου στην Ερμούπολη αρχιμουσικού Στέφανου Τσιαλή, πρώην καλλιτεχνικού διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, και την οργανωτική επιμέλεια του εκτελεστικού διευθυντή Χάρη Βεκρή, το Φεστιβάλ συνεχίστηκε την Τετάρτη 23/8 με μια ιδιαίτερη σύμπραξη του οργανίστα Μίχαου Μαρκουσέβιτς, καθηγητή στο Μουσικό Πανεπιστήμιο Fryderyk Chopin της Βαρσοβίας και της Μαρτίνα Ράιτμαν, σολίστριας κόρνου της Γερμανικής Φιλαρμονικής Ορχήστρας Ραδιοφωνίας. Ωστόσο, την Παρασκευή 25/8, η συναυλία μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στο προαύλιο του Ησυχαστηρίου «Παναγίατης Ελπίδος» της Ιεράς Μονής των Αδελφών του Ελέους στην Ερμούπολη. Την ώρα που έδυε ο ήλιος και με φόντο το ειδυλλιακό τοπίο και το απέραντο γαλάζιο της θάλασσας προλογίζει και παρουσιάζει τη συναυλία για μια ακόμη χρονιά ο μουσικός παραγωγός και σύμβουλος προγράμματος του Φεστιβάλ ΑΝΩ Νίκος Κανελλόπουλος, ενώ η συναυλία του συνόλου εγχόρδων «Athens Classical Players» αποτελείται από 11 μουσικούς της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών ντυμένους στα μαύρα που παίρνουν τη σκυτάλη.

Όλοι παρατηρούσαν με δέος, κάποιοι μάλιστα ακόμη και από τα μπαλκόνια του ησυχαστηρίου, ενώ το βλέμμα μου τράβηξε αμέσως το μικρό, μαύρο κορίτσι με τα πολύχρωμα ρούχα το οποίο χόρευε, πίσω από τον κόσμο που καθόταν, στους ρυθμούς της κλασικής μουσικής παρέα με μια γιαγιά που χόρευε μαζί του. Η μητέρα του εκεί να τις χειροκροτά και τις δυο. Ούτε ένοιαξε κανέναν αν ήταν καθολικές ή ορθόδοξες, τα μάτια και των δύο ήταν τόσο φωτεινά που φαίνεται ότι διασκέδαζαν με την καρδιά τους ακούγοντας και χορεύοντάς με έργα των W. A. MOZART, BÉLA BARTÓK, ARAM KHACHATURIAN, ΝΙΚΟΥ ΣΚΑΛΚΩΤΑ και ENNIO MORRICONE.

Παράλληλα, εγκαινιάστηκε σε συνεργασία με το Τσεχικό Κέντρο της Αθήνας, η έκθεση «Διάσημοι Τσέχοι Συνθέτες» (ΣΜΕΤΑΝΑ / ΝΤΒΟΡΖΑΚ / ΓΙΑΝΑΤΣΕΚ / ΜΑΡΤΙΝΟΥ) του Εθνικού Μουσείου της Πράγας, προβάλλοντας έτσι, τις σπουδαίες προσωπικότητες των 4 Τσέχων συνθετών, οι οποίοι αποτελούν τον πυρήνα της λεγόμενης τσεχικής κλασικής μουσικής με επιδράσεις πέρα από τα σύνορα της χώρας τους. Μια στάση εκεί το Σάββατο 26/8 ήταν αρκετή για να με βάλει στο κλίμα για αυτό που ακολουθούσε. Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων ολοκληρώνεται, λοιπόν, την ίδια μέρα στις οκτώ με τη σύμπραξη του διακεκριμένου Τσέχου οργανίστα Κάρελ Μαρτίνεκ και της συριανής καταγωγής υψίφωνου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Χριστίνας Ασημακοπούλου με μια αξέχαστη μουσική πανδαισία με μαγευτική θέα, στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στην Άνω Σύρο. 

Το εκκλησιαστικό όργανο του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Γεωργίου της Άνω Σύρου και το μοναδικό στο νησί, κατασκευάστηκε στην Ιταλία το 1888 και πρόκειται για το αρχαιότερο εκκλησιαστικό όργανο που λειτουργεί σήμερα στην Ελλάδα, το οποίο κλέβει αμέσως τις εντυπώσεις και κάνει όλο το κοινό να στρέφει το βλέμμα του πάνω του. Ο ήχος του ξεχωριστός σε κάνει να σκέφτεσαι πως πρόκειται για ολόκληρο σύνολο και όχι απλώς για ένα μουσικό όργανο. Η συναυλία ολοκληρώνεται με τον «Ύμνο Προς Την Σύρον» υπό Antonio Biferno και τα μάτια πολλών καθολικών και μη αρχίζουν να δακρύζουν. 

Ο Σεβασμιότατος Επίσκοπος του νησιού, Πέτρος Στεφάνου, η συμμετοχή στο Φεστιβάλ και οι δυσκολίες

Κυριακή πρωί, μας υποδέχεται με τον εκτελεστικό διευθυντή του Φεστιβάλ στο καθιστικό της Καθολικής Επισκοπής Σύρου, ο εδώ και 9 χρόνια Σεβασμιότατος Επίσκοπος του νησιού, Πέτρος Στεφάνου. Εντυπωσιακές εικόνες τριγύρω και ένα αερόφωνο με το οποίο γίνονται κάποιοι δηλοί πειραματισμοί. Ο Σεβασμιότατος είναι ευγενικός, με χιούμορ και μας καλωσορίζει με χαμόγελο. Τον θυμάμαι σε όλη τη διάρκεια του φεστιβάλ να είναι ανοιχτός και να συζητά με τον πιο μικρό επισκέπτη μέχρι και με τον πιο μεγάλο. Μας προσφέρει σοκολατάκια βραχάκια, τα αγαπημένα του όπως λέει, νερό και χυμό, και συζητάμε για το φετινό φεστιβάλ. «To να γεμίζει ένας ναός χάρη στο εκκλησιαστικό όργανο είναι πολύ σημαντικό για εμάς. Η συμμετοχή των ανθρώπων δεν έχει να κάνει με καθολικούς και ορθόδοξους. Οι οικογένειες έρχονται για να δουν τι συμβαίνει, για να ζήσουν αυτή την πρωτόγνωρη εμπειρία. Υπάρχει κόσμος που έρχεται κάθε χρονιά από κάθε μέρος του νησιού για το Φεστιβάλ. Δυστυχώς, το εκκλησιαστικό όργανο δεν χρησιμοποιείται συχνά στις λειτουργίες μας – έως πολύ σπάνια, θα λέγαμε. Αυτό έχει να κάνει με τον οργανίστα και τις σπουδές του και στη Σύρο δεν έχουμε κάποιον μέχρι στιγμής που να γνωρίζει. Προσπαθούμε μέσα από το Φεστιβάλ να εμπνεύσουμε τους νέους να αγαπήσουν αυτό το όργανο και μετά να κάνουν ανάλογες σπουδές ώστε να συνεχίσουν την παράδοση» μου αναφέρει.

Τα πρακτικά προβλήματα μόνο είναι αυτά που τους δυσκόλεψαν στο φετινό φεστιβάλ διότι για την επιχορήγηση χρειάζεται μεγάλος αγώνας μέχρι την τελευταία στιγμή. «Δεν υπάρχει άλλο πρόβλημα για εμάς, συνεργαζόμαστε με πολλές πρεσβείες και καταξιωμένους καλλιτέχνες, ενώ μελλοντικά θα θέλαμε να καλέσουμε μαθητές από τα σχολεία της περιοχής κατά τη διάρκεια της χρονιάς για να εξοικειωθούν με το όργανο. Συγκεκριμένα, θα θέλαμε να μας βοηθήσει κάποιος μουσικός από την Αθήνα και τα παιδιά να έρχονται στον ναό, να τους παίζει για μερικά λεπτά κάτι το οικείο ώστε να τους τραβήξει το ενδιαφέρον. Θέλουμε η συριανή κοινωνία και ιδιαίτερα οι νέοι να έχουν επαφή με το όργανο». 

Για να συμπληρώσει ο εκτελεστικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Χάρης Βεκρής, (που έχει διοργανώσει στο παρελθόν και το φεστιβάλ Λουκουμιού, καθώς και άλλες σημαντικές δράσεις για την ανάδειξη του νησιού): «Το συγκεκριμένο μουσικό όργανο είχε να δουλέψει γύρω στα 20 χρόνια και όταν ανέλαβε τη θητεία του ο Επίσκοπος, έδωσε κάποια χρήματα για να γίνει μια πρώτη επισκευή προκειμένου να αρχίσει να ηχεί στην εκκλησία. Όταν έγινε η πρώτη επισκευή και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, άρχισε να κάνει την εμφάνισή του. Έτσι, αποφασίσαμε το ‘17 να ξεκινήσουμε το φεστιβάλ, προκειμένου να αρχίσει να ανεβαίνει ο κόσμος στην Άνω Σύρο και να έρθει σε επαφή με το εκκλησιαστικό όργανο. Το πρώτο φεστιβάλ ξεκίνησε με Έλληνες μουσικούς, στην πορεία, χάρη στο ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, έγινε μια σοβαρή επισκευή και συντήρηση του οργάνου και σταδιακά άρχισε να ανεβαίνει και το επίπεδο των μουσικών που συμμετείχαν». 

Κατά την πανδημία το μοναδικό φεστιβάλ που διεξάγεται σε ναό συνεχίστηκε μέσω live streaming, ενώ φέτος ανέβηκε σημαντικά το επίπεδο των μουσικών του. «Ο κόσμος πρέπει να κατανοήσει ότι δεν πρόκειται για ένα Φεστιβάλ εκκλησιαστικής μουσικής, αυτό είναι κάτι άλλο, δεν έχει σχέση με εμάς. Εμείς θέλουμε ο κόσμος να γνωρίσει το εκκλησιαστικό όργανο. Έχουμε παίξει μέχρι και Βohemian rhapsody, Χάρι Πότερ, Άρχοντα των δαχτυλιδιών, σε εμάς θα ακούσεις ποιοτική μουσική, όχι μόνο εκκλησιαστική». 

Επίσης, εξίσου σημαντικό είναι για εκείνους να λειτουργήσει το Φεστιβάλ υποστηρικτικά προκειμένου να επιτευχθεί άμεσα προσβασιμότητα για όλους και κυρίως για άτομα με κινητικά προβλήματα στην Άνω Σύρο, όπως συνέβη αντίστοιχα και στην Ακρόπολη. «Χρειάζεται οργάνωση και επιμονή και μέσω του Φεστιβάλ θέλουμε να το πετύχουμε. Στο μέλλον επιθυμούμε να αυξηθεί ο αριθμός των συναυλιών του φεστιβάλ, να συνεργαστούμε με την ιταλική πρεσβεία  και του χρόνου να φέρουμε τον “διάδοχο του Μπαχ”. Το φεστιβάλ επιδιώκουμε να αποτελέσει αρωγό και ένα μέσο ώστε να αυξηθεί η συμμετοχή νέων ατόμων. Θέλουμε να φτιάξουμε ένα φυτώριο εδώ ακόμη και να μελετάνε τα παιδιά. Σκοπός μας είναι να γίνει μια ακαδημία εκκλησιαστικού οργάνου στη Σύρου».

Από τις πιο σπουδαίες στιγμές των φεστιβάλ αυτά τα χρόνια ήταν για εκείνους η ιστορία της πρώτης γυναίκας που είναι εν ζωή και έπαιξε για πρώτη φορά το εκκλησιαστικό όργανο της Άνω Σύρου, αλλά και η στιγμή που έπαιξαν έργα στο αερόφωνο και στο πιάνο ένας ορθόδοξος διάκος μαζί με έναν καθολικό οργανίστα μοναχό. «Η σύμπραξη αυτή ήταν μοναδική και δεν έχει ξαναγίνει κάτι ανάλογο» μου λένε με ένα στόμα μια φωνή. «Στο φετινό φεστιβάλ συγκινήθηκα όταν έπαιξε το “Mission” του Μορικόνε που ήταν όνειρο μου, αλλά και με τη Χριστίνα που τραγούδησε τον “Ύμνο Προς Τη Σύρον”» λέει ο εκτελεστικός διευθυντής.

Για να προσθέσει ο καλλιτεχνικός διευθυντής, Στέφανος Τσιαλής «Η επιλογή των καλλιτεχνών του φετινού φεστιβάλ είχε δύο παραμέτρους: αφενός τη μετάκληση σημαντικών καλλιτεχνών σε διεθνές επίπεδο, όπως βέβαια ο οργανίστας του Βατικανού, Τζιανλούκα Λιμπερτούτσι, και από την άλλη η ανάδειξη του εγχώριου καλλιτεχνικού δυναμικού και δη της Σύρου. Στόχος είναι η ανάδειξη διεθνώς του Φεστιβάλ, αλλά και συνάμα να επωφεληθεί και η τοπική κοινωνία από αυτό. Η κορνίστρια π.χ. της Γερμανικής Ορχήστρας Ραδιοφωνίας, έδωσε σεμινάριο στις κορνίστριες της Φιλαρμονικής του νησιού που με τη σειρά της προανήγγειλε με φανφάρες κάθε συναυλία στο προαύλιο του καθεδρικού Ναού του Αγίου Γεωργίου. Στόχος για την επόμενη χρονιά, και όχι μόνο, είναι να συνεχίσουμε να προσελκύουμε σπουδαίους οργανίστες από την Ευρώπη και να διευρύνουμε το κοινό μας. Η εξαιρετική επιτυχία της συμμετοχής στο φετινό φεστιβάλ των Athens Classical Players, μελών της ΚΟΑ, με πείθουν ότι η συμμετοχή ενός ορχηστρικού σχήματος κάθε χρόνο θα είναι αυτονόητη. 

»Η αλήθεια είναι ότι με εξέπληξε η προβολή του Φεστιβάλ στα ΜΜΕ. Έχω την εντύπωση ότι το Φεστιβάλ γίνεται ολοένα και πιο γνωστό. Σε έναν μουσικόφιλο θα έλεγα ότι αξίζει να συνδυάσει μία επίσκεψη σε συναυλία, πρόκειται εξάλλου για το αρχαιότερο εκκλησιαστικό όργανο της Ελλάδας, με μια επίσκεψη στο υπέροχο και πολύ ιδιαίτερο νησί που είναι η Σύρος».

Το φετινό φεστιβάλ συγκέντρωσε πάνω από 1000 επισκέπτες. Η συζήτηση μας ολοκληρώθηκε με την ανανέωση του ραντεβού μας για το επόμενο καλοκαίρι και εμένα να επιλέγω λίγες ώρες πρώτού αφήσω το νησί να βρεθώ στο αγαπημένο μου μπαρ με καλούς φίλους. Εκεί, στην Άνω Σύρο στο Theosis πίνοντας ένα κοκτέιλ Catharsis. Όπως λέει και το όνομά του, κάθαρση και επιστροφή στην Αθήνα.

*Το Φεστιβάλ «ΑΝΩ» πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου & Νησιωτικής Πολιτικής.