Απειλεί η Τεχνητή Νοημοσύνη τη μουσική;

Τον τελευταίο καιρό υπάρχει ένας ενθουσιασμός για έναν νέο κόσμο που ξεδιπλώνεται με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Ενθουσιασμός και φόβος μαζί για τις αλλαγές που θα φέρει. Στον κόσμο της μουσικής βιομηχανίας, οι τεχνολογικές καινοτομίες ανέκαθεν έβρισκαν ευήκοα ώτα. Η τεχνολογία βοηθάει στην εξέλιξη της μουσικής, και πάντα η μουσική έστρωνε τον δρόμο της πάνω σε αυτή. Τι είναι αυτό που φοβίζει λοιπόν;

Σε μια προσπάθεια να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα, και έχοντας ζήσει την επανάσταση της ηλεκτρονικής μουσικής από πρώτο χέρι, θα τολμήσω να πω: φοβίζει ό,τι έχει σχέση με την εμπορική της εκμετάλλευση. Όσοι κάθονται πάνω στους υφιστάμενους μηχανισμούς που ανταποκρίνονται στην επόπτευση και διάθεση του μουσικού προϊόντος στις αγορές, πρέπει να επανεκτιμήσουν τη θέση τους. Δεν το λες και εύκολο. Ένα παράδειγμα είναι η πρόσφατη απαίτηση της Universal Music Group για απαγόρευση χρήσης πνευματικού υλικού που της ανήκει, και πιστεύει ότι χρησιμοποιείται για την εκπαίδευση μηχανών τεχνητής νοημοσύνης. Προφανώς το θέμα της Universal δεν είναι να σταματήσει τη νέα τεχνολογία, αλλά να εισπράξει τα κέρδη που πιστεύει ότι δικαιούται. Για να απαντηθεί βέβαια αυτή της η απαίτηση, θα πρέπει πρώτα να θεσμοθετηθεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο ένας φορέας μπορεί να απαιτήσει κάτι τέτοιο στα νομικά πεδία τοπικών και διεθνών συμβάσεων. Προσοχή, μιλάμε για εκπαίδευση, όχι για αντιγραφή. Για να μάθει μια μηχανή τεχνητής νοημοσύνης να παίζει heavy metal, ας πούμε, θα πρέπει να ταϊστεί με χιλιάδες κομμάτια του είδους ώστε να εκπαιδευτεί να δημιουργεί τα δικά της. Κάπως έτσι μάθαμε μουσική πολλοί από εμάς. Εκεί, λοιπόν, σου λέει η Universal, τα κομμάτια μού ανήκουν, άρα έχω συνεισφορά στο προϊόν που θα παράξει ο «εκπαιδευόμενος». Σκληρό ε; Στον αντίποδα, έχεις την Grimes που δηλώνει έτοιμη να μοιραστεί τα κέρδη από τα δικαιώματα των τραγουδιών της κατά το ήμισυ με όποιους αναπαράγουν τη φωνή της σε άλλα, μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Σου λέει, κοπιάρετέ με, κάντε κομμάτια με τη φωνή μου, κάντε με να ακούγομαι παντού, και εγώ θα μοιραστώ μαζί σας τα κέρδη. Αρκετά έξυπνο για κάποια/ον που ξέρει ότι το κύμα της ΑΙ είναι τόσο μεγάλο που καλύτερα να πας μαζί του παρά να σε πάρει από κάτω.

Ο γνωστός παραγωγός David Guetta περιγράφει πώς με τη βοήθεια κάποιων ιστότοπων τεχνητής νοημοσύνης, δημιούργησε μια φράση που φαίνεται να την τραγουδά o Eminem. Ακούγοντάς το, είσαι 100% σίγουρος ότι ο ξανθός θρύλος της ραπ συμμετέχει κανονικά. Το ίδιο μπορεί να συμβεί με όποιον/α μπορεί να επιλέξει ο υποψήφιος χρήστης τέτοιων εφαρμογών. Και υπάρχουν αρκετές εκεί έξω. H κινεζική εταιρία Tencent Music Entertainment διατείνεται ότι έχει διοχετεύσει πάνω από 1.000 τέτοια τραγούδια στο διαδίκτυο. Τραγούδια όπου μια τεχνητή φωνή ακούγεται σαν ανθρώπινη. Είτε για να μιμηθεί ένα κομμάτι με φωνή κάποιου/ας που έχει πεθάνει ή και είναι εν ζωή, είτε δημιουργώντας έναν φανταστικό χαρακτήρα, η τεχνολογία καταθέτει την πρότασή της για το τι εστί αθανασία.

Παράδειγμα, για τους λάτρεις του σκληρού ήχου, οι Frostbite Orckings. Πατούν πάνω σε εύπεπτα metal μοτίβα της εποχής, και εμφανίζονται σαν κλασικά, κακομούτσουνα τερατάκια α λα Lordi. Εδώ έχουμε ένα πάντρεμα ήχου και εικόνας, με τη δεύτερη να απευθύνεται σε ένα κοινό που αγαπά την επιστημονική φαντασία. Ένα κοινό που δεν νοιάζεται για τον ανθρώπινο παράγοντα στη διαδικασία παραγωγής. Η οποία παραγωγή, επιτρέψτε μου να πω, από μόνη της αποτελεί μια ιδιαίτερη αποτύπωση τέχνης. Εκεί δηλαδή που ένας άνθρωπος τραγουδά για έναν δράκο που πετά φωτιές, έχεις τον δράκο στη θέση του ανθρώπου. Αυτό από μόνο του δίνει μια άλλη διάσταση. Και αν αυτός ο «δράκος» εκπαιδευτεί και εν τέλει γίνει ένας πραγματικός δράκος-καλλιτέχνης, τότε διάολε, έχεις τη θεία γέννηση.

Ακόμη εντυπωσιακότερο, και σίγουρα κάτι που αγγίζει όλους, είναι η δημιουργία μουσικής μέσω κειμένου. Δεν εννοώ τις παρτιτούρες, αλλά ένα απλό κείμενο όπου ο χρήστης ζητά από τη «μηχανή» να δημιουργήσει κάτι που να ακούγεται έτσι όπως οι απλές, καθημερινές λέξεις του/ης το περιγράφουν. Και γιατί όχι κάποια στιγμή να παράγεται μουσική από μια εικόνα; Από έναν κλασικό πίνακα; Αυτά είναι πράγματα που γίνονται στο ανθρώπινο μυαλό. Οι μουσικοί μπορούμε να καταλάβουμε ακριβώς τη λειτουργία αυτής της διαδικασίας. Στο μυαλό μας γεννιούνται ιδέες που τις «ακούμε» και ενίοτε «βλέπουμε» κανονικά. Παίζουμε με αυτές και κάνουμε συνδυασμούς και ό,τι άλλο μπορεί να κάνει το ανθρώπινο μυαλό. Η τεχνολογία θα δώσει, λοιπόν, την ευκαιρία και σε άλλους, μη μουσικούς, να κάνουν κάτι παρόμοιο. Ενδιαφέρον, αν σκεφτεί κανείς πόσοι άνθρωποι δεν έχουν ασχοληθεί με τη μουσική, γιατί δεν έτυχε ή δεν τους άφησαν οι γονείς τους ή οι συνθήκες. Σίγουρα διαταράσσεται η γραμμική παραγωγή και εμπορική εκμετάλλευση της (μουσικής), αλλά αυτό μέχρι να βρεθεί μια νέα ισορροπία, που θα περιλαμβάνει και αυτά τα νέα δεδομένα. Όπως έγινε και με την είσοδο των υπολογιστών προ κάποιων δεκαετιών δηλαδή.

Επιστρέφοντας στους Frostbite Orckings, σαφώς και δεν είναι κάτι που μπορείς να πάρεις σοβαρά αυτή τη στιγμή. H τεχνητή νοημοσύνη είναι σαν τα νεαρά παιδιά που κλοτσάνε άτσαλα μια μπάλα έξω από το παράθυρο ενός μεσήλικα που προσπαθεί να ακούσει τα βινύλιά του. Είναι σίγουρα ενοχλητικά, αλλά είναι το μέλλον. Όχι όπως είναι τώρα, μικρά και ατίθασα, αλλά όπως θα είναι όταν μεγαλώσουν. 

Η γενιά μας, ταυτισμένη με τον ανθρώπινο παράγοντα, «κλοτσάει» σε ό,τι θεωρεί ότι βεβηλώνει τα ιερά και όσια, τις σταθερές της ζωής μας. «Μην ξεχάσουμε και αυτά που ξέρουμε», ακούς πολλές φορές από διάφορους μουσικούς και σκέφτεσαι γιατί, μήπως οι προηγούμενοι δεν πάθανε το ίδιο; Μήπως η εξέλιξη σταματά σε εμάς και οι επόμενοι θα αναμασούν την ιερή γνώση μας; Συγγνώμη, δεν θα πάρω. Δοκιμάστηκε πρόσφατα η ιδέα να δεις και να ακούσεις το ολόγραμμα καλλιτέχνη που έχει φύγει από τη ζωή, «ζωντανά» στη σκηνή, και αμέσως δημιουργήθηκε τεράστιο θέμα σχετικά με το πόσο λάθος είναι όλο αυτό. Προσωπικά, το μόνο λάθος που βρίσκω, είναι το κοινό. Ναι, και εγώ μέσα. Καταλαβαίνω το κώλυμα. Με τη μουσική δένεις τις πιο ιδιαίτερες στιγμές της ζωής σου. Δεν θες μαλακίες με «κομπιούτερ» και τέτοια. Όπως ο σκύλος και η γάτα σου κάνουνε παρέα ζωντανοί, έτσι και στις συναυλίες οι πρωταγωνιστές πρέπει να είναι ζωντανοί. Καμία αντίρρηση. Καταλαβαίνουμε όλοι, όμως, ότι αυτό δεν είναι ένα ακλόνητο επιχείρημα που θα αντέξει στον χρόνο.

Ανέκαθεν η τεχνολογία έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο στη μοντέρνα μουσική. Τα μέσα αναπαραγωγής της (όργανα, ενισχυτές κ.ο.κ.) και αυτά της καταγραφής της (από τα μπομπινόφωνα μέχρι τα advanced λογισμικά του γράψε-κόψε-ράψε και διόρθωσε σήμερα), είναι όλα απόρροια της τεχνολογικής προόδου. Όσο αυτή εξελισσόταν, τόσο το εύρος της δημιουργίας διευρυνόταν. Αυτό είναι καλό. Τα πάντα εξελίσσονται. Φαντάσου να ακούγαμε μουσική με τα ίδια μέσα που άκουγαν οι προηγούμενες γενιές. Boring. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν η κούρσα που νομίζαμε δική μας, ανθρώπινη, είναι τελικά σκυταλοδρομία. Όσο και να μη θέλουμε να παραδώσουμε τη σκυτάλη στον προπορευόμενο, αυτός θα μας την αρπάξει με το ζόρι. Και ποιος είναι αυτός; Μα, η τεχνητή νοημοσύνη. Και θα πούμε και ευχαριστώ!