Ryuichi Sakamoto 1952 - 2023: Η δημιουργία ως μέθοδος αθανασίας

Το πιο εύκολο πράγμα του κόσμου είναι να μην φοβάσαι τον θάνατο. Άλλωστε όταν αυτός επέλθει, εσύ δεν θα είσαι πια εκεί. Σοφιστεία; Πιθανότατα όχι, απλώς μια μικρή εκ του πονηρού μετακίνηση από την ουσία των πραγμάτων. Η Marilyn Yalom, σύζυγος του ψυχαναλυτή Irvin Yalom έφυγε πριν από μερικά χρόνια από καρκίνο. Για να αντιμετωπίσουν την απίστευτα δύσκολη κατάσταση που είχαν μπροστά τους, εκείνη για να πεθάνει με αξιοπρέπεια κι εκείνος για να συνεχίσει να ζει μόνος, ξεκίνησαν να γράφουν ένα βιβλίο, το «Ζήτημα Θανάτου και Ζωής». Σε κάποιο σημείο του, η Marilyn γράφει: «Σκέφτομαι έναν φίλο Γάλλο διπλωμάτη που πάσχει από μια εκφυλιστική νόσο. Κάποτε μου είχε ότι δεν φοβάται το θάνατο (la mort) αλλά οπωσδήποτε φοβάται το θνήσκειν (mourir). Το ίδιο κι εγώ, δεν φοβάμαι τον ίδιο τον θάνατο, αλλά η διαδικασία του θνήσκειν σε μικρές καθημερινές δόσεις είναι συχνά αφόρητη. Εδώ και πολλούς μήνες έχω αρχίσει να εξοικειώνομαι με την ιδέα του επικείμενου θανάτου μου. Καθώς ο Ιρβ κι εγώ ασχολούμαστε για πολλές δεκαετίες με το ζήτημα του θανάτου, τόσο στα μαθήματα που έχουμε διδάξει από κοινού όσο και στα δικά του γραπτά, φαίνεται πως είμαι σε θέση να αντιμετωπίσω την ιδέα με έναν βαθμό ηρεμίας που εκπλήσσει τους φίλους μου. Ορισμένες φορές αναρωτιέμαι μήπως η ηρεμία δεν είναι παρά επίφαση και μήπως κάτω απ’ αυτήν αισθάνομαι κι εγώ τρόμο».

Το ζήτημα δεν είναι λοιπόν ο φόβος του θανάτου αλλά ο φόβος του θνήσκειν.

Ο Ryuichi Sakamoto έζησε για πολλά χρόνια με τον φόβο του θνήσκειν. Διαγνώστηκε με καρκίνο του φάρυγγα το 2014, αναγκάστηκε να ακυρώσει κάθε δραστηριότητα για εκείνη και την επόμενη χρονιά και προσπάθησε να πολεμήσει την ασθένεια. Αν και νεότερος δούλευε καθημερινά πολύ σκληρά, από τα 40 του αποφάσισε να υιοθετήσει έναν απόλυτα υγιή τρόπο ζωής. Επέλεξε τη μακροβιοτική διατροφή και το οργανικό φαγητό αλλά και κάθε υγιεινή συνήθεια που θα μπορούσε να έχει κανείς: ξύπνημα νωρίς το πρωί, οργανικό τσάι, αργοί ρυθμοί, ηρεμία, άσκηση, ζωή κοντά στη φύση. Έτσι, η ασθένειά του ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία.

Στο βιβλίο του «Στον Κήπο του Επίκουρου - Αφήνοντας Πίσω τον Τρόμο του Θανάτου», ο Irvin Yalom γράφει: «Η συνείδηση του εαυτού είναι ένα υπέρτατο δώρο, ένας θησαυρός πολύτιμος όσο η ζωή. Είναι αυτό που μας καθιστά ανθρώπους. Έχει όμως ένα πολύ ακριβό κόστος: την πληγή της θνησιμότητας. Την ύπαρξή μας θα σκιάζει για πάντα η γνώση ότι θα μεγαλώσουμε, θα ανθήσουμε και αναπόφευκτα θα συρρικνωθούμε και θα πεθάνουμε. Η θνητότητα μας στοιχειώνει από το ξεκίνημα της Ιστορίας. Κι ο θάνατος μας τρώει. Μας τρώει κάθε στιγμή, βρίσκεται πάντα μαζί μας, γρατζουνά μια πόρτα μέσα μας, φτεροκοπάει σιγανά, σχεδόν ανεπαίσθητα, ακριβώς κάτω από τη μεμβράνη της συνειδητότητας. Κρυμμένος και μεταμφιεσμένος, διαρρέοντας σε ποικίλα συμπτώματα, είναι η πηγή πολλών από τις ανησυχίες, τα στρες και τις συγκρούσεις μας. Έχω την πολύ έντονη πεποίθηση -ως άνθρωπος που θα πεθάνει μια μέρα στο όχι πολύ μακρινό μέλλον και ως ψυχίατρος που έχει περάσει πολλές δεκαετίες ασχολούμενος με το άγχος θανάτου- ότι το να κοιτάξουμε κατάματα τον θάνατο μας επιτρέπει όχι ν’ ανοίξουμε ένα ολέθριο κουτί της Πανδώρας, αλλά να ξαναμπούμε στη ζωή μ’ έναν τρόπο πιο πλήρη και πιο συμπονετικό».

Έχοντας πίσω του όλη την παράδοση της Ανατολής, ο Ryuichi Sakamoto ακολούθησε αυτόν ακριβώς τον δρόμο. Στα διαστήματα που ήταν αρκετά καλά, σε αντίθεση με τη λύση που έδωσε στην αντίστοιχη συνθήκη ο David Bowie, εργαζόμενος δηλαδή με αγωνία και πολύ σκληρά όπως δείχνει και το video clip του «Lazarus», ο Sakamoto εργαζόταν με μέτρο επιλέγοντας λίγα και πολύ συγκεκριμένα project: ελάχιστα soundtracks, το ambient album «Async» κι ένα ημερολόγιο υγείας-ασθένειας με τον τίτλο «12» και συνθέσεις που φέρουν για τίτλους την ημερομηνία που γράφτηκαν.

Ο Ryuichi Sakamoto ήταν ο μεγαλύτερος συνθέτης της Ιαπωνίας. Ένας μουσικός που κατάφερε χωρίς να χάσει ίχνος της ιαπωνικής του ταυτότητας, να πλησιάσει όσο κανείς άλλος τη δυτική μουσική. Ξεκίνησε από τους Yellow Magic Orchestra, ένα συγκρότημα που άγγιξε σχεδόν κάθε πτυχή του ηλεκτρονικού ήχου, ανοίγοντας από το 1978 δρόμους που ελάχιστοι μπορούσαν να φανταστούν. Έκανε μια μεγάλη προσωπική καριέρα ηχογραφώντας δίσκους που συνέδεαν ιδιώματα που για τους περισσότερους ήταν ασύμβατα. Στο αριστούργημά του «Beauty» συνυπήρχαν -και μάλιστα στα ίδια κομμάτια- οι Brian Wilson, Youssou N’Dour, Arto Lindsay, Νana Vasconcelos, Pino Palladino, Robert Wyatt, Sly Dunbar και φυσικά πολλοί Ιάπωνες μουσικοί. Στο λίγο προγενέστερο «Neo Geo» συμπαραγωγή είχε κάνει ο Bill Laswell κι αν πιάναμε έναν-έναν τους δίσκους, η συζήτηση δεν θα τελείωνε ποτέ. Στο επίπεδο των soundtracks, το «Καλά Χριστούγεννα κύριε Lawrence», όπου μάλιστα εμφανιζόταν -όπως και ο David Bowie-, ο «Τελευταίος Αυτοκράτορας» -που του έδωσε και το Oscar-, ο «Μικρός Βούδας», το «Τσάι Στη Σαχάρα», τα «Ψηλά Τακούνια», η «Επιστροφή» του Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιάριτου και μάλιστα μέσα στην ασθένειά του και δεκάδες άλλα. Έγραψε επίσης μουσική για ταινίες anime του περίφημου Studio Ghibli καθοδηγώντας με το ύφος του δεκάδες Ιάπωνες συνθέτες που δημιούργησαν μουσική τόσο για anime, όσο και για βιντεοπαιχνίδια. Επηρέασε με το ύφος του τον Joe Hisaishi και τον Shigeru Umebayashi, που έχουν ήδη γίνει αγαπητοί σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ο Irvin Yalom όπως είδαμε και πιο πάνω θεωρεί ότι ο φόβος του θανάτου, του θνήσκειν όπως το τοποθετούσε η Marilyn, είναι χρήσιμο να μας οδηγήσει στο «να ξαναμπούμε στη ζωή μ’ έναν τρόπο πιο πλήρη και πιο συμπονετικό», εννοώντας ανάμεσα στα άλλα, το να ασκήσουμε πιο συνειδητά το συναίσθημα της αγάπης. Ίσως αυτή να είναι αρκετή για οποιονδήποτε άλλον, όμως για έναν καλλιτέχνη του ύψους του Ryuichi Sakamoto ενδεχομένως δεν αρκεί: δίπλα στην Αγάπη θα στέκεται πάντα η Δημιουργία ως το ημερολόγιο των πιο δύσκολων στιγμών, που θα βρίσκει πάντα τον τρόπο να φωτίζει νέους δρόμους.