Μάρθα Φριντζήλα: Καλλιτεχνικό πολυεργαλείο σαν ελβετικός σουγιάς

Μικρή ήταν πολύ ζωηρή, έξυπνη και σκανταλιάρα. Ήταν και πνευματώδης. Σαν τη Μαφάλντα ένα πράγμα αλλά σε πιο δραστικό. Στην Α’ Δημοτικού πειράζει τον δάσκαλο που έγραφε στον πίνακα κι επαναλάμβανε τα λεγόμενα του μιμούμενη τη φωνή του. «Γιατί το κάνεις αυτό Φριντζήλα, παιδί μου;». «Δεν το έκανα εγώ κύριε, ο Φισφιρίγκος το έκανε». Ενοχοποιούσε άλλους. Την έστειλε τιμωρία στο τελευταίο θρανίο. Εκεί που αφήνανε τα σύνεργα της χειροτεχνίας. Μπροστά της καθόταν η «ωραία» της τάξης. Η συμμαθήτρια με τα γαλανά μάτια και τα καλοχτενισμένα μακριά ξανθά μαλλιά. Πειρασμός. Πήρε το ψαλίδι της χειροτεχνίας και την κούρεψε. Από πίσω. Το τερμάτισε. Αυτά βέβαια και πολλά άλλα ακατανόμαστα και ανυπάκουα μας τα εξομολογήθηκε στο UPSTAGE στις «Εξομολογήσεις του Σαββάτου» που παίζονταν τις Παρασκευές μετά από πολλαπλές Σαββατιάτικες παρατάσεις.

Αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Βεάκη το 1993. Είχε δασκάλους τον Νικήτα Τσακίρογλου, τη Λήδα Πρωτοψάλτη, τη Λυδία Φωτοπούλου. Παίζει και τραγουδά διαρκώς. Ανοίγει τη μια πόρτα και ανεβαίνει στη σκηνή, κλείνει την άλλη και ανεβαίνει στο πάλκο. To 1995 γνωρίζει, κυριολεκτικά το έτερόν της ήμισυ. Βασίλης Μαντζούκης, ζωγράφος, συνθέτης, μουσικός και άλλα πολλά. Μοιράζονται όνειρα και σχέδια. Στήνουν ένα στέκι. Ο Κρατήρας. Είναι ένας πρότυπος χώρος τέχνης που παράγει καλλιτεχνήματα.

Τη Μάρθα Φριντζήλα την είδα πρώτη φορά το 1995. Σε πάλκο Κυριακή μεσημέρι. Σε ένα απίθανο μεζεδοπωλείο που ήθελε να γίνει  μουσική σκηνή. Στον Β’ όροφο εμπορικού κέντρου στην Κηφισιά. Πάνω από την Ολυμπιακή. «Ο Παππούς». Του «Οπισθοδρομικού» Στράτου Στρατηγόπουλου που έχει φύγει από την ευάερη Πεύκη κι έχει κατηφορίσει στην μποτιλιαρισμένη Κηφισιά. Η Μάρθα εκεί θα ποκτήσει έναν νέο φίλο και συνοδοιπόρο, τον Παναγιώτη Τσεβά. Πιάνο και ακορντεόν. Την αγάπη της για το τραγούδι την τριγυρνάει σε στέκια και κουτούκια. Το βράδυ ηθοποιός και πιο βράδυ τραγουδίστρια. Τραγουδάει στο πλευρό του γίγαντα Ιορδάνη Τσομίδη στο «Μαντείο».

Πάει στις «Μουσικές Σκιές». Μετά στην «Ωραία Ελλάδα».

Φίλοι Θεσσαλονικείς με παρότρυναν το 2002 να ανέβω να δω τη «Νύχτα του τράγου». Μια σκηνική πράξη με ηθοποιούς, χορευτές και μουσικούς. Μια τολμηρή παράσταση του Σωτήρη Χατζάκη. Τέσσερα λαϊκά παραμύθια. Σκληρά. Από τη Σκιάθο, τη Σκύρο και την Ήπειρο. Ένας παγανιστικός ύμνος στα ανήκουστα και στα ανεξήγητα της ζωής. Ο δικός μας δημώδης υπερρεαλισμός. Οι χορευτές ήταν η θαυμαστή ομάδα «Sinequanon». 

Η Μάρθα εκεί είχε κάνει τη μουσική επιμέλεια, ήταν η αφηγήτρια και τραγουδούσε.

Ο Χατζάκης όμως θυμάται ότι ξεχώρισε τη φωνή της στις Τρωάδες του Γιώργου Μπάκα το 1995. Ήταν στον χορό, στο ανέβασμα του ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας. Τη μάρκαρε και την πήρε στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη με τη Λυδία Κονιόρδου. Μια δική του θεατρική προσέγγιση. Θυμάται το βάθος της ερμηνείας της αλλά και το ανεξάντλητο χιούμορ της. Η παράσταση έσκιζε. Παίχτηκε τρεις χειμώνες και δύο καλοκαίρια. Κάποια στιγμή της λέει «Μάρθα, εκείνο το σημείο το έλεγες αλλιώς». «Πότε;» ρωτάει η Μάρθα. Στην αρχή λέει ο Χατζάκης. « Αχ … Σωτήρη μου, από τότε μεγάλωσα». «Είναι πολύπλευρη και πολυτάλαντη» μου λέει. «Όταν παίζει τραγουδάει και όταν τραγουδάει παίζει».

Η «Νύχτα του τράγου» είναι καθηλωτική παράσταση και θα παιχτεί για δύο χρόνια. Εκεί κοντά ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου ψάχνει  τραγουδίστρια. Πετυχαίνει τον Γιώργο Χριστιανάκη, τον Θεσσαλονικιό συνθέτη και του λέει την ανάγκη του. Ο Γιώργος που την έχει «δουλέψει» στη Γέρμα και έχει δει τη «συγγένειά» τους, τον στέλνει να την ακούσει στην παράσταση. Στη μεγάλη σκηνή του Κέντρου Μακεδονικών Σπουδών. Εκεί θα δώσουν τα χέρια. Η Μάρθα θα ενταχθεί στην ομάδα του Θεσσαλού τραγουδοποιού. Ο Θανάσης θα πάρει τον Γιώργο την επομένη να του πει «Όταν έρθεις από τα μέρη μου κερνάω αρνί για να δέσει το προξενιό». Στη σκηνή η Μάρθα είναι πληθωρική, χαριτωμένη, καταλυτική και αυτοσαρκαστική.

Από τα live θα κυκλοφορήσει ο δίσκος «Τα Ζωντανά» που τραγουδάει 4 τραγούδια. Ακολουθεί «Η βροχή από κάτω» και ο «Διάφανος».

Ο Σταμάτης Κραουνάκης όταν τη βλέπει λέει «Αυτή είναι η Ελληνίδα Μπέτυ Μίντλερ». Είναι δύναμη της φύσης και δεν σταματά ποτέ. Με τον Βασίλη το 2010 θα δημιουργήσουν έναν χώρο τέχνης και εκπαίδευσης. Το Baumstrasse. Ο δρόμος με τα δέντρα. Ένα πολιτιστικό κέντρο με εργαστήρια, σεμινάρια, εκδηλώσεις, συναυλίες. Στην προμετωπίδα γράφει «Αν ο στόχος σου είναι να κάνεις Τέχνη και να ζεις μέσα στην Τέχνη, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να κάνεις καριέρα. Αν ο στόχος σου είναι να κάνεις καριέρα, οι πιθανότητες να κάνεις Τέχνη είναι ελάχιστες, αν όχι μηδαμινές». Κάνουν κι ένα ομότιτλο LP με εξώφυλλο εικαστικό του Μαντζούκη. Το 2012 ιδρύουν το Αττικό Σχολείο Αρχαίου Δράματος. Την προσεγγίζω για να συνεργαστούμε δισκογραφικά. Ο «Μικρός Ήρωας» έχει στεγαστεί στον Όμιλο Γιαννίκου. Μιλάμε να ηχογραφήσουμε το Kubara Project.

Εκείνες τις μέρες μου τηλεφωνεί η Άννα Νταλάρα που γνωριζόμαστε από τη Λύρα ακόμα και μου ανακοινώνει ότι ανέλαβε εθελοντικά την καλλιτεχνική επιμέλεια του προγράμματος «Αίθριες Νύχτες» στο Μέγαρο, στο «Αίθριο των Μουσών» κι αν έχω να προτείνω κάτι ιδιαίτερο. Τη Μάρθα της προτείνω, που της αρέσει πολύ. Την ξέρει από τη συνεργασία της με τον Γιώργο Νταλάρα στα «Τραγούδια με ουσίες». Η Μάρθα σκέφτεται μήπως κάνουμε δύο συναυλίες. Το «Kubara Project» αλλά και το «Παράδοση κατ’ οίκον». Παραδοσιακό υλικό με νέα ματιά. Η Άννα συμφωνεί μετά χαράς. Κλείνουμε για 22 και 23 Σεπτεμβρίου 2009. Πάμε για διπλό δίσκο ενώ η δισκογραφική κρίση ανατέλλει. Θα το καταγράψουμε με την ηχοληπτική ομάδα του Μεγάρου. Για το «Kubara» έχει προγραμματιστεί «extension project». Θα παίξουν τον ρόλο του «κομφερασιέ» με χορευτικά και δρώμενα η Γαλήνη Χατζηπασχάλη και ο ακροβάτης Καμίλο Μπετανκόρ που επιπροσθέτως θα τραγουδήσει. Στο τρομπόνι ο διεθνής πλέον Αντώνης Ανδρέου. Στα κρουστά ο δεινός δύτης Νίκος Καραντζάς και οι υπόλοιποι γνωστοί και μη εξαιρετέοι Κουμπάροι. Ο Βασίλης Ματζούκης ενορχηστρώνει με τη στήριξη των, Παναγιώτη Τσεβά πιάνο ακορντεόν, Αντώνη Μαράτου μπάσο, Κώστα Νικολόπουλου κιθάρες. Στην κονσόλα είναι ο Γιάννης Παξεβάνης με το Πυτζάμα στούντιο. 

Στις 22 του Σεπτέμβρη κάνει ένα ψοφόκρυο. Το «Αίθριο» παρ’ όλον ότι είναι προφυλαγμένο από τον αέρα παραμένει αίθριο. Η Μάρθα για να σπάσει τον πάγο που λέει ο λόγος, λέει «ζεστούλα….». Ο κόσμος γελάει ζεστά. Και για καλωσόρισμα ξεκινά με το «Bienvenue Abiati». Καλωσορίσατε, φίλοι μου. Τραγούδι που της έμαθε ο Αιγυπτιώτης Νίκος Ξυδάκης.

Τραγούδια από άλλες εποχές, άλλες γλώσσες, άλλες ματιές. Χαμένες πατρίδες πρόσωπα χαμένα, γείτονες, συγγενείς. Γαλλικά, Αραβικά, Γρεκάνικα, Ισπανικά. Ένα ταξίδι. Τραγούδια νουάρ, τραγούδια πουρ μπουάρ, ξεροσφύρι. Angelitos Negros. Τα μαύρα αγγελάκια, το Σαντιάγκο, ο Τζακ ο Χάρα, ο Τζώνης ο Μπόγιας. Τραγουδάει και ανακαλύπτει. Μας τα αποκαλύπτει. Και στο «Κομμωτριάκι» η Κουμπάρα μας θα απασφαλίσει με έναν θεότρελο αυτοσχεδιασμό. «Ξεθεώθηκα» θα πει στο τέλος.

Την επομένη έχει γλυκάνει ο καιρός. Η παράδοση θα δοθεί στην ώρα της. Η ομάδα αλλάζει. Εκτός του Μαντζούκη που διασκευάζει, ενορχηστρώνει, παίζει τύμπανα και ηλεκτρική κιθάρα. Στη σκηνή είναι Μάνος Επιτροπάκης τσέλο, Χάρης Λαμπράκης νέι, Κυριάκος Ταπάκης ούτι, σάζι, λαούτο, και οι δύο Plagal, Αντώνης Μαράτος κοντραμπάσο και ούτι, Κλέων Αντωνίου ηλεκτρική κιθάρα. Και αυτή η συναυλία είναι ένα ταξίδι. Στα κακοτράχαλα τα βουνά και στης θάλασσας το χάδι… Χρώματα τροπικά.

Επιτυχία, χαρά και ικανοποίηση. Ο Βασίλης θα επεξεργαστεί το υλικό κατ’ οίκον και θα μας το προσφέρει προς έκδοση.

Η Μάρθα προτείνει για τίτλο το «2 νύχτες στα Μέγαρα». Το Μέγαρο έχει ενστάσεις αλλά η Άννα καταφέρνει και τους μεταπείθει. «Μα είναι τραγούδια που λέγανε στα Μέγαρα». Κατοχυρώνεται ο τίτλος. Ο δίσκος θα κυκλοφορήσει τον χειμώνα.

Τον χειμώνα η Μάρθα και το Kubara project πάνε στο Μετρό. Παρουσιάζει νέες παρεμβάσεις και τη μαθήτριά της Ματούλα Ζαμάνη.

Τον άλλο χρόνο θα γνωρίσω έναν άλλο μαθητή της Μάρθας. Είναι ο ταλαντούχος Θέμος Σκανδάμης. Θα ακούσω το υλικό του στο σπίτι του. Στάση Πολυτεχνείου. Πάνω από το ΙΕΚ πάνω από ένα Sex Shop. 4ος όροφος χωρίς ασανσέρ. Οι πεσμένοι σοβάδες έχουν επιχρωματιστεί σαν άγνωστος γεωγραφικός χάρτης. Ακούγονται παπαγαλάκια από την κουζίνα. Διάχυτη καλλιτεχνία. Νέα τραγούδια για τη Μάρθα.

Τις ορχήστρες θα τις κάνει ο Βασίλης στο στούντιο Zero Gravity.

Τίτλος «Η Μάρθα Φριντζήλα τραγουδά Θέμο Σκανδάμη». Σαν παλιό LP.

Είναι αξιαγάπητη και κοινωνικά ευαίσθητη. Θα περιδιαβεί την Παλαιστίνη παίζοντας για συμπαράσταση. Τραγουδάει τις καταλήψεις. Συνεργάζεται με το Princeton & το Richard Stockton University διδάσκοντας υποκριτική. Έχει πάθος με τις γάτες σαν την γιαγιά της τη Μάρθα απ’ το Μολυβδοσκέπαστο και τις χαιρετά όπως κι εκείνη, όταν τις συναντήσει.

Οι «Κυρίες» όλες και αρκετοί «Κύριοι» του ελληνικού τραγουδιού τη θέλουν για παρτενέρ. Τους παρασύρει να κάνουν κάποια «τρελίτσα». Φαραντούρη, Αλεξίου, Γαλάνη, Τσανακλίδου, Ξυδάκης, Δεληβοριάς, Παπαδημητρίου και έπονται…. 

Διαβάζεις το βιογραφικό της και λαχανιάζεις…. Ο παρατηρητής δεν την προλαβαίνει την πολιτεία της. Είναι άοκνη και χρυσοχέρα.

Έχει μια συναισθηματική πυξίδα που τη βοηθά να μη χάνεται. Μια αμεσότητα που της δίνει λαϊκή αποδοχή. Και μια σκανταλιάρικη ανατροπή να μην την παρασύρει το ρεύμα.

Το μόνο που σκέφτομαι είναι τώρα που πλησιάζουν τα γενέθλιά της, να της ευχηθώ να ανθίζουν πάντα τα δέντρα στον δρόμο της.