Αντώνης Σουσάμογλου: Μεγάλωσα με τη χατζιδακική ηθική

Γνωρίζω εδώ και χρόνια το υψηλό επίπεδο της τέχνης του Αντώνη Σουσάμογλου. Είναι ένας από τους καλύτερους βιολονίστες της Ελλάδας των τελευταίων 30 χρόνων. Την ίδια στιγμή με εξέπληττε πάντα ο τρόπος που αντιμετώπιζε το ελληνικό τραγούδι: γράφει με μια αμεσότητα που σε αιχμαλωτίζει κι έχει τον τρόπο να προκαλεί έντονα συναισθήματα με τα τραγούδια του. Το κομμάτι της ενασχόλησής του με την ενορχήστρωση το γνώρισα πιο πρόσφατα. Με εντυπωσίασε για παράδειγμα η δουλειά που έκανε στην «Όμορφη Ζωή», τη σύνθεση του Nicola Piovani με τους στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου, που ερμήνευσε ο Θοδωρής Βουτσικάκης. Όπως και το πρόσφατο «Μosaico Mediterraneo» με τη Μαρία Κωστράκη. Πάντα ήθελα να μιλήσουμε τόσο για τα δικά του τραγούδια, όσο και για την κλασική του πορεία. Το έναυσμα όμως για τη συζήτηση αυτή, πέρα από το Ρεσιτάλ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ήταν η ενορχηστρωτική δουλειά που έκανε μαζί με τον Λάζαρο Τσαβδαρίδη στην πρόσφατη βαθιά συγκινητική συναυλία του Διονύση Σαββόπουλου στο Μέγαρο Μουσικής. Εκεί ξαναβρεθήκαμε και την ημέρα εκείνη βάλαμε τη βάση για τη συζήτηση που ακολουθεί.

Αντώνη, πότε θυμάσαι τον εαυτό σου να γοητεύεται από τη μουσική; Γιατί διάλεξες το βιολί;
Ξεκίνησα βιολί όταν ήμουν τεσσάρων, οπότε ουσιαστικά σ’ εκείνη την ηλικία ήταν περισσότερο επιλογή των γονιών μου παρά δική μου. Εγώ επέλεξα συνειδητά το βιολί στην εφηβεία μου γύρω στα 15 -16 όταν ένιωσα πως είναι ο τρόπος ώστε να εκφραστώ και όταν συνειδητοποίησα πως δεν θα μπορούσα να ζήσω χωρίς τη μουσική στη ζωή μου. Περιέργως, νιώθω πως ακόμα το «ξαναεπιλέγω» κάθε μερικά χρόνια, όντας ήδη επαγγελματίας, σαν την ανανέωση των όρκων αγάπης που κάνουν τα ζευγάρια. Όταν είσαι μπλεγμένος μέσα στο αυστηρό πλαίσιο του επαγγέλματος, κινδυνεύεις να ξεχάσεις το γιατί παίζεις βιολί, που δεν είναι παρά η γοητεία της μουσικής.

Η πορεία ενός μουσικού που φτάνει να γίνει εξάρχων σε μια ορχήστρα όπως η ΚΟΘ υποθέτω πως δεν είναι στρωμένη με ροδοπέταλα ή μήπως είναι;  
Ας μην ξεχνάμε πως είναι ένα πάρα πολύ ανταγωνιστικό περιβάλλον με πολύ υψηλές απαιτήσεις. Eμπεριέχει απεριόριστη χαρά όταν το μουσικό αποτέλεσμα σε ανταμείβει, αλλά πίσω από αυτό κρύβεται ενδοσκόπηση και σκληρή μελέτη. Για κάθε μία μέρα καλλιτεχνικής αυτοπεποίθησης κρύβονται πολλές εβδομάδες βασανιστικών αμφιβολιών. Η αλήθεια είναι πως οι σημαντικότερες σελίδες στα βιογραφικά όλων μας είναι αυτές που δεν καταγράφονται στα προγράμματα συναυλιών. Έχοντας πει αυτά, το να είσαι μέρος αυτού του συγκλονιστικού οικοδομήματος που είναι η συμφωνική μουσική, ειδικά όταν μπορείς να συμμετέχεις ενεργά στο πλάσιμο του ήχου, είναι ανεπανάληπτο.

Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις-τα μεγαλύτερα εμπόδια που είχες να αντιμετωπίσεις στην πορεία σου; Και ποια είναι η ανταμοιβή που εισέπραξες-εισπράττεις στο πέρασμα του χρόνου;
Και στις δύο περιπτώσεις, η απάντηση είναι η ίδια: η μουσική. Από τη μία είναι το δέος πως αντιπαρατίθεσαι με τιτάνια έργα του παγκοσμίου ρεπερτορίου και μετράς το μπόι σου δίπλα στους θρύλους του οργάνου. Το να βρεις τη θέση και το ρόλο σου στη μουσική πράξη. Από την άλλη, η ανταμοιβή είναι και πάλι η χαρά της μουσικής. Όταν βρίσκεσαι συχνά ανάμεσα σε τιτάνες και θρύλους, μπορεί να ξεχάσεις πως κατά βάση αυτό που κάνουμε σαν δουλειά είναι ένα προϊόν αγάπης.

Στις 23 Μαρτίου θα βρίσκεσαι στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Το πρόγραμμα δεν είναι ακριβώς συνηθισμένο. Από τη μια πλευρά έχεις δύο standards, όπως θα λέγαμε στη γλώσσα της jazz: την 1η σονάτα του Schumann και την 3η του Brahms. Από την άλλη υπάρχει Korngold και κυρίως η Φαντασία του Christopher Theofanidis.
Χαχά! Μάλλον έχω περάσει τόσο καιρό με τη μουσική του 20ού αιώνα που τους θεωρώ όλους εξίσου standards! Ο κορμός του προγράμματος της συναυλίας βασίζεται στον Γερμανικό Ρομαντισμό, και από εκεί και μετά φωτίζουμε ένα μονοπάτι της εξέλιξης της μουσικής, που δεν περιλαμβάνει τον Σαίνμπεργκ και τον μοντερνισμό της δεύτερης Σχολής της Βιέννης, αλλά τον Korngold, o οποίος είναι παιδί του Γερμανικού Ρομαντισμού που εγκαταλείπει την Ευρώπη τη δεκαετία 1930 για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Korngold τελικά είναι ένας από αυτούς που διαμορφώνουν αυτό που αναγνωρίζουμε σήμερα ως αμερικάνικο ήχο, ένα αμάλγαμα από πολύ βαθιά γνώση του ηχοχρωματικής παλέτας του Μάλερ και του Ρίχαρντ Στράους, μπλεγμένο με τροπική αρμονία και τζαζ. Παιδί αυτής της σχολής είναι και ο Θεοφανίδης, ένας από τους πιο λαμπρούς Αμερικανούς συνθέτες, Έλληνας δεύτερης γενιάς από την πλευρά του πατέρα του. Η αριστουργηματική Φαντασία για Βιολί είναι στην πραγματικότητα παρμένη από το κοντσέρτο του για βιολί και ορχήστρα και είναι εμπνευσμένη από τη γέννηση της κόρης του.

Τι είναι αυτό που σου προσφέρει η παρουσία του Σταμάτη Βλαχοδημήτρη στο πιάνο;
Ο Σταμάτης είναι ένας από τους πιο συναρπαστικούς πιανίστες της νέας γενιάς, με λαμπρή ήδη πορεία και απολαμβάνω πολύ τη φρέσκια ματιά που φέρνει στα έργα. Ανυπομονώ να συναντηθούμε και επί σκηνής.

Πέρα από την καθαρά «κλασική» πλευρά σου, υπάρχει και αυτή των ενορχηστρώσεων. Πώς προέκυψε αυτή;
Από παιδί άκουγα μουσική αναλύοντας το κάθε τι που ακούω. Όπως τα παιδιά θέλουν να σπάσουν ένα παιχνίδι για να δουν πως λειτουργεί ο μηχανισμός μέσα του, έτσι κι εγώ ήθελα να κάνω το ίδιο με τη μουσική. Νιώθω ακόμα και τώρα μια ακατανίκητη επιθυμία να ξεκλειδώσω τα μυστικά οποιασδήποτε μουσικής ακούω. Πώς ηχογραφήθηκε, ποια όργανα παίζουν, πως μιξαρίστηκε. Η ενορχήστρωση είναι βασικά σαν ένα παρακλάδι της σύνθεσης. Αυτό που κάνω χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: τη συμφωνική μεταγραφή και τη δισκογραφική ενορχήστρωση. Η πρώτη ξεκινάει από την αγάπη μου για τον ορχηστρικό ήχο και είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να ηχεί με βάση τις φυσικές αναλογίες των οργάνων σε μια αίθουσα συναυλιών. Η δεύτερη είναι ένα ξεχωριστό είδος τέχνης, όπου η τεχνολογία του στούντιο και η μίξη έχουν τεράστιο ρόλο στο πλάσιμο των ηχοχρωμάτων, όπως φυσικά και ο αυτοσχεδιασμός των μουσικών στο στούντιο.

Μία από τις κορυφαίες σου στιγμές στον τομέα αυτό ήταν εκείνη με τον Διονύση Σαββόπουλο στο Μέγαρο Μουσικής. Το νιώθεις κι εσύ κάπως έτσι; Θα ήθελες να μου περιγράψεις τα συναισθήματα που είχες εκείνη τη βραδιά;
Ήταν πραγματικά μια στιγμή που όλοι όσοι βρεθήκαμε εκεί, τη βιώσαμε ως ιστορική. Αν και σχεδόν η ίδια παράσταση είχε πρωτοπαιχτεί στο Φεστιβάλ Επταπυργίου στη Θεσσαλονίκη, στο Μέγαρο νοηματοδοτήθηκε πολύ διαφορετικά, νομίζω και για τον ίδιο, ή μάλλον από τον ίδιο. Σαν ακροατής νιώθω ευγνώμων που το έζησα. Υπήρξαν πολλές στιγμές που μου ήρθαν λυτρωτικά δάκρυα. Σαν συντελεστής, με τη δουλειά που κάναμε με τον Λάζαρο Τσαβδαρίδη, νιώθω περηφάνεια που μπόρεσα να μοιραστώ το πώς ακούω εγώ μέσα μου τα τραγούδια του. Ο Σαββόπουλος εμπεριέχει έναν απίστευτο ηχητικό πλούτο που νομίζω πως τείνουμε να παραβλέπουμε λίγο ως κοινό επειδή η ποίησή του είναι τόσο σαρωτικά συγκλονιστική. Και χαίρομαι που αυτά τα δύο παρουσιάστηκαν ισότιμα στο Μέγαρο, όπως τους αξίζει.

Τι είναι αυτό που κάνει μια ενορχήστρωση ή μια παραγωγή πετυχημένη;
Πολύ καλή ερώτηση. Η απάντηση ποικίλλει, ανάλογα με το πλαίσιο. Αν μιλάμε για την πρώτη εκτέλεση ενός τραγουδιού, τότε η ενορχήστρωση και η παραγωγή φέρουν την «ευθύνη» του πρωτότυπου, της εκτέλεσης που θα γίνει το σημείο αναφοράς. Σε αυτή την περίπτωση ο στόχος μου είναι να αφήνει το τραγούδι να κερδίσει τον χώρο του κι εκεί το ζύγι νιώθω πως είναι πολύ αυστηρό. Στην περίπτωση που πρόκειται για ήδη γνωστό υλικό, εκεί πραγματικά δεν υπάρχουν όρια στο πού μπορεί να το πάει κανείς, και ποια νέα επίπεδα μπορεί να ανακαλύψει στο κομμάτι. Το μόνο όριο είναι το καλό γούστο, και αυτό είναι τόσο ρευστό που μπορούμε να κουβεντιάζουμε για μέρες. Για μένα η καλή ενορχήστρωση είναι αυτή που κάνει το τραγούδι να ρολάρει, που έχει ξεκλειδώσει τον κώδικα της μουσικής και συμπεριφέρεται σαν το ιδανικό περιβάλλον για τους πρωταγωνιστές όπου καλούνται να παίξουν τη σκηνή τους. Μια καλή διασκευή σε κάνει να ανακαλύπτεις πτυχές του κομματιού που υπήρχαν αλλά δεν τις είχες προσέξει μέχρι τότε.

Δουλεύεις αυτή τη στιγμή σε κάποιες ενορχηστρώσεις ή σε κάποιες παραγωγές;
Αυτό το διάστημα προετοιμάζω το ρεσιτάλ μου στο Μέγαρο και στη συνέχεια ξεκινάω ενορχηστρωτική δουλειά για κάποιες καλοκαιρινές συναυλίες που ελπίζω να μπορώ να μοιραστώ σύντομα.

Επίσης γράφεις και τα δικά σου τραγούδια. Τι είναι αυτό που σε φέρνει κοντά στη φόρμα του τραγουδιού;
Για μένα το τραγούδι είναι ίσως το σημαντικότερο πολιτισμικό κύτταρο. Μεγάλωσα με την χατζιδακική ηθική όπου τα τραγούδια δεν ήταν απλά διασκέδαση, ήταν τρόπος να ζεις τη ζωή σου. Αυτό δεν περιορίζονταν στο χατζιδακικό περιβάλλον, αλλά και σε όλους τους μεγάλους τραγουδοποιούς του 20ού  αιώνα - Leonard Cohen, Paul Simon, Joni Mitchell, Tom Waits, David Bowie, Βeatles, Queen, κλπ. Ακόμα και σήμερα, όταν δηλώνουμε τα τραγούδια με τα οποία ταυτιζόμαστε, γίνεται κομμάτι του ποιοι είμαστε, μέρος της προσωπικότητάς μας. Ως φόρμα με γοητεύει γιατί είναι αυτάρκης. Εμπεριέχει έναν ολόκληρο ηχητικό κόσμο και μια ιστορία μέσα σε λίγα λεπτά.

Τι ετοιμάζεις αυτόν τον καιρό στον τομέα αυτό; Να περιμένουμε κάτι πολύ διαφορετικό από τους δύο δίσκους που έχεις ηχογραφήσει μέχρι τώρα;
Αυτή τη στιγμή ετοιμάζω δύο διαφορετικές δισκογραφικές παραγωγές. Η μία είναι ένας καινούριος δίσκος με δικά μου τραγούδια. Προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από την εποχή της καραντίνας, μια εποχή που είχα την ανάγκη να ξεκαθαρίσω τις εκκρεμότητές μου, όπως οι περισσότεροι. Δεν ξέρω σε ποιο βαθμό το άκουσμα ακούγεται διαφορετικό, ξέρω όμως πως είμαι εγώ, σε αυτή τη φάση της ζωής μου, βλέποντας τον κόσμο μέσα από τα τωρινά μου γυαλιά. Νιώθω σίγουρα πιο τολμηρός και ευθύβολος, τόσο στιχουργικά όσο και μουσικά, αλλά εξακολουθώ να ζω ανάμεσα σε ήχους εγχόρδων και ηλεκτρικά ακούσματα. Ταυτόχρονα, βρισκόμαστε στο τελείωμα της παραγωγής ενός πρότζεκτ που παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών ως Sonic Convergence - Ηχητική Σύγκλιση, και πρόκειται για μια απίστευτα συναρπαστική ανάμιξη δύο κόσμων, που παντρεύει ένα κλασικό κουαρτέτο εγχόρδων και ένα τζαζ ντούο. Είμαστε κάτι σαν μια μουσική κολεκτίβα που περιλαμβάνει τον Χρήστο Χατζή (σύνθεση), τον Χρήστο Ραφαηλίδη (βιμπράφωνο και σύνθεση), τον Πέτρο Κλαμπάνη (κοντραμπάσο και σύνθεση), καθώς και τους συναδέλφους μου στο κουαρτέτο, David Bogorad, Θανάση Σουργκούνη και Βασίλη Σαΐτη.

Τι άκουσες και σου άρεσε αυτήν την εποχή;
Το «Cantus in Memoriam Benjamin Britten» του Arvo Pärt. Τη «Μπάρμπαρα» του Απόστολου Κίτσου. Τα «Ξεχασμένα Δάκρυα» του Φώτη Σιώτα. Το «Tora Collective» του Πέτρου Κλαμπάνη.

Τι βιβλίο έχεις στο κομοδίνο σου;
Αυτή τη στιγμή είναι ο «Μεγάλος Ερωτικός», το βιβλίο για την ηχογράφηση του δίσκου, και πριν από αυτό ήταν το αντίστοιχο για το «Βρώμικο Ψωμί». Πριν από αυτό ήταν το «Εγκώμιο της Απραξίας» και δεν είναι αυτό που ακούγεται, είναι ένα δοκίμιο για την κινέζικη σκέψη στην στρατηγική.

Τι σχέδια έχεις για το άμεσο μέλλον;
Υπάρχουν οι δύο δισκογραφικές παραγωγές που θα απορροφήσουν το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειάς μου για τους επόμενους μήνες, μαζί με την προετοιμασία για κάποια καλοκαιρινά πρότζεκτ, και φυσικά τις συναυλίες της ΚΟΘ. Μαζί με την Μαρία Κωστράκη, θέλουμε να παίξουμε ζωντανά τον δίσκο «Μosaico Mediterraneo», όπου έκανα την ενορχήστρωση. Και μέσα σε όλα αυτά, λαχταρώ πάντα να περνάω αρκετό χρόνο με την οικογένειά μου.