Εκεί που ηχογραφούνται τα αγαπημένα μας τραγούδια: Στο Studio Aspiotis με τον Γιώργο Ασπιώτη

Φέτος είναι η χρονιά που συμπληρώνει τρεις δεκαετίες δημιουργικής ενασχόλησης με τη μουσική βιομηχανία. Ξεκίνησε να πατά κουμπιά και να ρυθμίζει τις κονσόλες Neve 8078 και Solid State Logic, έπαιξε και ηχογράφησε με underground σχήματα της Αθήνας, συνεργάστηκε με metal θρύλους όπως οι Warlord και επιμελήθηκε δίσκους δημοφιλών ελλήνων τραγουδιστών. Ο πολυοργανίστας, ηχολήπτης και μουσικός παραγωγός Γιώργος Ασπιώτης δημιούργησε το Studio Aspiotis στη γειτονιά που μεγάλωσε, τη Νέα Σμύρνη, εκεί, στην οδό Βοσπόρου 40, σε ένα μουσικά ιστορικό σπίτι όπου τη δεκαετία του 1960 ο παππούς του Γιώργος Κωβαίος, ο Άκης Πάνου, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και άλλοι σκάρωναν με ένα μπουζούκι και ένα ακορντεόν τις πρώτες μελωδίες τους. Σήμερα μαζί με την ομάδα του επιμένουν να πιστεύουν στην ιδέα του «μεγάλου ήχου», δουλεύοντας με αναλογικό εξοπλισμό διεθνούς κλάσης αλλά και μερικά από τα καλύτερα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία. Πιστεύοντας πως πάντα έχεις να μάθεις κάτι καινούργιο, ο Γιώργος Ασπιώτης δεν χάνει την ευκαιρία να ανακατευτεί με σεμινάρια top class παραγωγών, μηχανικών μείξης και ήχου - όπως συνέβη με την επίσκεψη της Sylvia Massy στην Αθήνα, που έχει συνεργαστεί με τους Tool, Johnny Cash, Prince, System of a Down, Alanis Morrisete, Red Hot Chili Peppers, REM, Aerosmith, Deftones, Tom Petty, Skunk Anansie, Deftones, Blur, Foo Fighters. Σε ένα day off από τις ηχογραφήσεις του μας υποδέχτηκε στον ανανεωμένο χώρο του και έκανε ένα rewind στη ζωή και τις περισσότερες από 60.000 ώρες που έχει περάσει ηχογραφώντας…  

Πότε δημιουργήσατε το studio και πώς βρεθήκατε σε αυτή την περιοχή;
Το κτίριο κατασκευάστηκε το 2005 και το studio τελείωσε σαν κατασκευή το 2010. Στo δεύτερο lockdown έγινε πρώτη ανακαίνιση και δημιουργία του νέου recording room. Οι πρόγονοί μου ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο και έτσι γύρω στο 1950 εγκαταστάθηκαν στη Νέα Σμύρνη. Εγώ είμαι γέννημα θρέμμα Νεοσμυρνιώτης!

Γιατί επιλέξατε αυτό το όνομα;
Διότι οι περισσότεροι συνεργάτες, παράγωγοι, καλλιτέχνες, μπάντες κλπ με γνώριζαν ήδη από τη δισκογραφία με το επώνυμό μου από αρχές της δεκαετίας του 1990, αλλά και από αλλά studios. Όλοι έλεγαν «θα πάω στον Ασπιώτη να με ηχογραφήσει»…  όποτε δεν χρειάστηκε να ψάξω για κάποιο άλλο όνομα… άλλωστε πού να τρέχεις τώρα να αλλάζεις επίθετο… χαχά!

Τι σας οδήγησε στον κόσμο της μουσικής παραγωγής;
Νομίζω από την ηλικία των πέντε ετών που με θυμάμαι, έπαιζα με ένα μπομπινόφωνo που υπήρχε κάποια στιγμή στο εφηβικό δωμάτιο των θείων μου, οι οποίοι άκουγαν κλασικό rock τη δεκαετία του 1970. Από Frank Zappa, Jimi Hendrix μέχρι Led Zeppelin, Rainbow κλπ. Από την άλλη, τραγουδούσα από μικρός ό,τι μελωδία έπαιζε στις διαφημίσεις στην τηλεόραση και κυρίως στο ραδιόφωνο... (εννοείται έκανα τις μελωδίες από όλα τα όργανα). Είχα πάντα μια ανησυχία και μια ανυπομονησία να εκφράσω αυτό τελικά που θα γνώριζα στην πορεία σε τεχνικό επίπεδο κι όχι μόνο. Σαν κάτι να με έσπρωχνε δηλαδή προς τα εκεί. Να μπορέσω να ανακαλύψω πώς θα ηχογραφήσω τον ήχο που θα με οδηγήσει στη δημιουργία της μουσικής. Κατέστρεψα πολλά μαγνητόφωνα σαν παιδί… Τελικά έγινε αντίστροφα. Σε ηλικία δεκατριών ετών ξεκίνησα σπουδές κλασικού πιάνου και θεωρίας, ύστερα από επτά χρόνια έκανα μαθήματα jazz πιάνου για πέντε χρόνια και στην πορεία έκανα μαθήματα φωνητικής τοποθέτησης. Υπέγραψα το πρώτο δισκογραφικό συμβόλαιο ως artist το 1994 στην BMG και ταυτόχρονα το 1995 έκανα μαθήματα ηχοληψίας για δύο χρόνια. Εάν θυμάμαι σωστά, από το 1992 μέχρι σήμερα πρέπει να έχω συμμετοχή σε περισσότερα από 300 albums, singles και συλλογές ως ηχολήπτης, μουσικός, και παραγωγός σε ξένη αλλά και ελληνική δισκογραφία. Σήμερα σε διάφορες παράγωγες ηχογραφώ από τύμπανα, κιθάρες, μπάσο, keyboards, φωνές και ό,τι χρειαστεί για ολοκληρώσω ένα άλμπουμ ή την αρχική ιδέα σε μια προπαραγωγή!

Ποιο είναι το πιο σπουδαίο ηχογράφημα που πέρασε από τα χέρια σας;
Είναι αρκετές αυτές οι ηχογραφήσεις από το 1993 που ξεκίνησα, και σίγουρα θα αδικήσω κάποιες που δεν θα αναφέρω. Για μένα ό,τι ηχογράφηση αναλαμβάνω να πραγματοποιήσω είναι η πιο σπουδαία.

Ποιο είναι το άλμπουμ στο οποίο θα θέλατε να είστε παρών ή να συμμετέχετε στην παραγωγή του;
Είναι παρά πολλοί αυτοί οι δίσκοι! Ξεχωρίζω όμως τον δίσκο του Peter Gabriel, «So», που πιστεύω ότι είναι μία από τις κορυφαίες παραγωγές όλων των εποχών, ένα άλμπουμ που θα ήθελα να ήμουν εκεί έστω για να φέρνω και τους καφέδες... γενικά είμαι μεγάλος fan του Daniel Lanois και ό,τι έχει αγγίξει αυτός ο μυθικός παράγωγος με αγγίζει.

Ποιες παραγωγές σας απασχολούν αυτή την περίοδο;
Αυτή την περίοδο έχουμε αρκετές παραγωγές που τρέχουν στο studio. Δικές μας αλλά και άλλων παραγωγών. Πολύ πρόσφατα κυκλοφόρησε ψηφιακά το δεύτερο single «Μια Ανάσα» από τον επερχόμενο νέο δίσκο του Γιώργου Δημητριάδη με τίτλο «Οδός Ριανκούρ». Σε εμάς έγινε η ηχογράφηση τυμπάνων (Βαγγέλης Καλαμάρας) σε αυτόν τον δίσκο, ο οποίος έμαθα ότι θα κυκλοφορήσει και σε βινύλιο! Σε λίγες ήμερες ολοκληρώνουν τις ηχογραφήσεις τους και ετοιμαζόμαστε για τις μείξεις, οι Salty Rock, μια κλασική rock μπάντα με μελή από τη Φινλανδία, Σουηδία και Αγγλία. Ακόμη, ολοκληρώνεται η παραγωγή για ένα US Rock FM άλμπουμ μιας νεαρής τραγουδίστριας που ζει στη Νέα Υόρκη. Παράλληλα τρέχουν αλλά τέσσερα ανεξάρτητα projects και μία κυκλοφορία με πασίγνωστο ελληνόφωνο rock γκρουπ. Ακόμη, μόλις τελείωσα την παραγωγή μιας heavy διασκευής σε ένα παλιό σμυρνέικο παραδοσιακό κομμάτι, στο οποίο τραγουδάει ο Χρήστος Δάντης, έτσι όπως δεν τον έχουμε ακούσει ποτέ ξανά! Επίσης αυτή την περίοδο προβάλλεται στον Alpha TV η τηλεταινία και τηλεοπτική σειρά «Αυτή η νύχτα μένει». Σε εμάς ηχογραφήθηκαν τα τύμπανα. Η παραγωγή είναι του Γιώργου Ανδρέου και η ενορχήστρωση του Κώστα Μπουντούρη.

Ποιο studio απ’ όσα έχετε επισκεφτεί στη ζωή σας, σας έχει εντυπωσιάσει περισσότερο και γιατί;
Έχω επισκεφτεί αρκετά. Εντός κυρίως αλλά και κάποια στο εξωτερικό. Πιστεύω ότι ένα από τα καλύτερα δωμάτια που έχω ακούσει και έχω δουλέψει στο παρελθόν, και που υπάρχουν στον κόσμο σε ακουστική, είναι το Sierra A στην Αθήνα. Ο Tom Hidley που το σχεδίασε ήξερε ακριβώς τι έφτιαχνε!

Πώς ανακαλύπτετε νέους καλλιτέχνες;
Συνήθως με βρίσκουν αυτοί πρώτα από προηγούμενες παραγωγές μας. Αυτές οι ανακαλύψεις είναι δύσκολες αλλά έχουν πολύ μεγάλη αξία για εμένα. Παρόλα αυτά προσπαθώ να ενημερώνομαι συνεχώς για τα είδη που με «τριγκάρουν» μουσικά. Προσπαθώ όσο μπορώ να πηγαίνω σε live κλπ, ή μπορεί να ακούσω μια μπάντα να παίζει στον δρόμο. Γενικώς έχω τα αυτιά μου ανοιχτά! Συνήθως όμως με βρίσκουν αυτοί καθώς εκείνοι επιλεγούν πια τον ήχο που θέλουν να έχουν στο άλμπουμ τους!

Πώς διακρίνετε ότι ένας καλλιτέχνης έχει δυνατότητες και επιλέγετε να συνεργαστείτε μαζί του;
Πρέπει να έχουμε ευθυγραμμιστεί συμπαντικά και συχνοτικά με αυτό τον καλλιτέχνη, και δεν εννοώ στο τεχνικό μέρος της έννοιας συχνότητα, κυρίως με μία σύνθεσή του, μπορεί με το ηχόχρωμα φωνής του, ένα ακόρντο σε ένα κομμάτι του, ένα τόσο δα μικρό σημείο σε κάποια μελωδία του να με τραβήξει προς τα εκεί. Δεν εξηγούνται αυτά τόσο εύκολα, ξέρεις. Το επόμενο βήμα είναι ίσως να έχουμε κοινές μουσικές ρίζες ή έστω αφετηρίες. Μετά έρχονται όλα μόνα τους με μαγικό τρόπο.

Πώς ξεκινά μία παραγωγή ενός άλμπουμ από τη στιγμή που θα βρεθείτε με έναν καλλιτέχνη;
Συνήθως με συζήτηση, καφεδάκι και μια κιθάρα παρέα μας... Θέλω να ακούσω την ιδέα του από την αρχή. Εάν όλα κυλήσουν όμορφα, οργανώνουμε την προπαραγωγή και συνεχίζουμε.

Ποια είναι η διαφορά ενός μηχανικού με έναν παραγωγό;
Ο μηχανικός ήχου είναι ο άνθρωπος που πρέπει να έχει την απόλυτη γνώση του πώς θα ταξιδέψει σωστά το ηχητικό, ακουστικό, ηλεκτρικό σήμα από μια κιθάρα, ένα πιάνο, μια φωνή κλπ μέσα από τον εξοπλισμό (μικρόφωνα, καλώδια, κονσόλα, εγγραφέας κλπ). και να ηχογραφηθεί, να μειξαριστεί με επιτυχία, χωρίς απώλειες κλπ. Είναι ο άνθρωπος που πρέπει να ξέρει πώς θα επιλύσει όλα τα τεχνικά ζητήματα κατά την ηχογράφηση, κατά τέτοιον τρόπο που να μην προβληματίσει διόλου τον καλλιτέχνη. Δηλαδή σαν να μην ήταν καν εκεί! Ο παράγωγος είναι ο άνθρωπος που πρέπει να έχει μια αισθητική για το κάθε τι που ακούγεται μέσα σε ένα ηχογράφημα. Κάποτε ο Jacob Hellner μου είχε πει ότι οι Rammstein τον έχουν επιλέξει για παράγωγο τους για το δικό του «γούστο» και για τις επιλογές του μέσα στις παράγωγες τους και όχι για τις τεχνικές του γνώσεις. Παράδειγμα; «Αυτό το κουπλέ θα φύγει από εδώ και θα πάει εδώ» και «αυτό το riff θα ακούγεται με αυτό τον ήχο και προορίζεται για εκεί». Αυτό είναι ο παράγωγος. Εάν μάλιστα έχει γνώσεις τεχνικού – ηχολήπτη, εάν γνωρίζει μουσική και κάποια όργανα, τότε το πακέτο είναι πιο ολοκληρωμένο!

Πώς έχει αλλάξει η δουλειά ενός παραγωγού σήμερα σε σχέση με το παρελθόν;
Σίγουρα υπάρχουν πολλές αλλαγές σε τεχνικό επίπεδο, και όχι τόσο στον τρόπο προσέγγισης. Κάποτε δεν είχαμε το κουμπί Undo. Κόβαμε τις master ταινίες και κάναμε ψαλιδιά στα τραγούδια. Αυτό περιόριζε τις επιλογές που είχε ένας παράγωγος στο τελικό αποτέλεσμα, διότι γίνονταν και λάθη και έπρεπε να κάνεις ξανά το transfer ή και ολόκληρη τη μείξη. Από την άλλη σήμερα ένας δισκογραφικός παράγωγος (με την παλαιότερη έννοια του όρου) έχει άπειρες επιλογές για να εργαστεί σε τεχνικό μεν επίπεδο (διαδίκτυο, plugins, υπάρχουν πολλά studios σε σχέση με παλιά) αλλά ταυτόχρονα έχει λιγότερο χρόνο, σχεδόν μηδενικό budget από δισκογραφικές εταιρίες, και ίσως θα έλεγα και πιο αποστειρωμένη έμπνευση, ίσως λόγω της εποχής που διανύουμε καθώς η δισκογραφία σήμερα επιτάσσει γρήγορο, φθηνό, και άμεσο «προϊόν» δυστυχώς. Παλαιότερα δεν ήταν έτσι ακριβώς. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο πλέον, απουσιάζουν πια οι «μεγάλες παραγωγές» πλην ελαχίστων εξαιρέσεων.

Ποια τεχνολογία σας έχει ενθουσιάσει και σας έχει φανεί χρήσιμη; Γιατί;
Εκτός της μεταφοράς μεγάλων αρχείων ήχου μέσω web, κάτι που δεν το είχαμε παλαιότερα, η δυνατότητα που ονομάζουμε σήμερα re-amping (επανα - ενίσχυση). Είναι μια τεχνική που μπορεί να σου δώσει αρκετές επιλογές σε τεχνικό αλλά και καλλιτεχνικό επίπεδο, μιας και μπορείς να επεξεργαστείς το αρχικό παίξιμο σε στάδιο μιας ηχογράφησης κιθάρας, τυμπάνων, χωρίς να βρίσκεται παρών ο μουσικός. Τη δεκαετία του 1990 είχα κάνει δύο - τρεις φόρες αυτήν την τεχνική σε ηχογράφηση κιθάρας, αλλά χωρίς να γνωρίζουμε ότι σήμερα θα ήταν μια από τις κυρίες και καθημερινές τεχνικές σε μια παραγωγή! Τότε βέβαια δεν είχαμε στα χέρια μας την τεχνική υποδομή που έχουμε σήμερα αλλά το θυμάμαι ακόμη. Επίσης σήμερα υπάρχουν λογισμικά που μπορείς να αφαιρέσεις ή να απομονώσεις εύκολα τη φωνή ή το μπάσο από ένα στερεοφωνικό αρχείο ήχου, που παλαιότερα κάτι τέτοιο ήταν επιστημονική φαντασία για εμάς.

Συνηθισμένες δυσκολίες στη συνεργασία με έναν καλλιτέχνη;
Ο καλλιτέχνης πρέπει να αισθάνεται άνετα και γενικά να είναι αμέτοχος με τα όσα μπορεί να συμβαίνουν εκείνη τη στιγμή στο studio, πρέπει να είναι στον δικό του κόσμο για να μπορέσει να δημιουργήσει το συναίσθημα γράφοντας τη μουσική του. Αυτή είναι συνήθως μια καθημερινή σχετική δυσκολία που αντιμετωπίζει ένας ηχολήπτης σε ένα pro studio που δεν πρέπει να μεταφέρει το οτιδήποτε συμβαίνει εκείνη τη στιγμή στον καλλιτέχνη. Από την άλλη, ο τρόπος προσέγγισης ενός ηχογραφήματος σαν τεχνικός μπορεί να διαφέρει από τον τρόπο προσέγγισης του ίδιου του καλλιτέχνη. Πολλές φορές ίσως δηλαδή να πρέπει να διαχωρίζεται η σχέση του ηχολήπτη από τη σχέση του παραγωγού στον καλλιτέχνη για να μπορεί να δημιουργεί με μεγαλύτερη άνεση. Τις περισσότερες φορές ζητούν τη βοήθεια του παραγωγού ή και τις τεχνικές γνώσεις του ηχολήπτη. Υπάρχουν καλλιτέχνες που χρειάζονται βοήθεια στο studio για την ολοκλήρωση του ηχογραφήματος και υπάρχουν καλλιτέχνες που τα καταφέρνουν μόνοι τους εξαιρετικά. Συνήθως οι δυσκολίες εμφανίζονται τη στιγμή που ο καλλιτέχνης πιστεύει ότι μπορεί να ανταπεξέλθει σε μια ηχογράφηση και ότι δεν χρειάζεται τη βοήθεια ή τις λύσεις του ηχολήπτη ή του παραγωγού του, ενώ στην ουσία γνωρίζει μέσα του ότι αυτό που ακούει από τον ίδιο, δεν τον καλύπτει στο 100%.

Ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα στη συνεργασία με έναν καλλιτέχνη;
Να πρέπει να του εξηγήσεις με λόγια αλλά και παραδείγματα ότι αυτό που έχει ήδη ηχογραφήσει ή ηχογραφεί δεν είναι σωστό τεχνικά και μπορεί να χρειαστεί περισσότερη προσπάθεια ή την βοήθεια ενός άλλου μουσικού για να ηχογραφηθεί καλύτερα. Γενικά η απόρριψη ενός μέρους του ηχογραφήματος είναι μια άβολη κατάσταση και χρειάζεται να γνωρίζεις τον τρόπο που θα το πεις αλλά και τη λύση που θα δώσεις έτσι ώστε να συνεχιστεί η ηχογράφηση.

Εάν ένα συγκρότημα έχει κολλήσει κατά τη διάρκεια μιας ηχογράφησης, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να το λύσετε και να προχωρήσετε;
Ένα μικρό διάλειμμα, πάντα χρειάζεται, και πάντα βοηθάει! Ένα μικρό ανέκδοτο, μια γουλιά καφέ, και πάμε πάλι.... η Sylvia Massy κάποτε μου είχε πει ότι σε ανάλογη στιγμή που ηχογραφούσε τις φωνές του Maynard Keenan στον πρώτο δίσκο των Tool, εκείνος έπρεπε να βγάλει μια κραυγή, αλλά δεν μπορούσε, όποτε εκείνη τον είχε βγάλει έξω μέσα στην υγρασία και το ψιλόβροχο και του είπε να τρέξει τέσσερις φόρες το τετράγωνο μέσα στη νύχτα -τα τετράγωνα στην Αμερική είναι όσο το Πεδίο του Άρεως- όταν γύρισε ο Maynard Keenan μετά από ώρα στη βροχή είχε τόσα νεύρα από αυτό το καψόνι που επιστρέφοντας στο μικρόφωνο η κραυγή βγήκε αβίαστα! Οκέι, εγώ δεν νομίζω ποτέ ότι θα έκανα κάτι τέτοιο σε κάποιο καλλιτέχνη, χαχά!

Πόσο σημαντικό είναι να κάνεις τον καλλιτέχνη να νιώθει άνετα στο στούντιο, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις πράγματα που είναι λίγο αντισυμβατικά;
Είναι πολύ σημαντικό, νομίζω πάντα το προσπαθώ και ελπίζω να το πετυχαίνω όσο χρειάζεται. Γενικά ο καλλιτέχνης πρέπει να νιώσει άνετα για να λειτουργήσει στο στούντιο.

Υπάρχει κάποια αποτυχία που σας οδήγησε σε μία επιτυχία;
Ναι, οι αποτυχίες είναι μέρος της ζωής άρα μέρος και της δισκογραφίας. Όταν πέφτεις, παίρνεις δύναμη, μαθαίνεις και συνεχίζεις, άλλωστε είναι στην καλή φύση του ανθρώπου να μην τα παρατάει εύκολα! Όσες φόρες απέτυχα σε κάτι, αμέσως μετά από σκληρή και οργανωμένη δουλειά ήρθε κάποια χαρούμενη στιγμή στη δουλειά μου. Δεν ξέρω εάν αυτό ονομάζεται επιτυχία…

Με ποια προγράμματα ηχογράφησης δουλεύετε;
Ξεκίνησα το 1989 με το πρώτο Cubase σε Atari ST (μόνο midi τότε) αλλά το 2000 άρχισα να δουλεύω στα Pro Tools και σε περιβάλλον Μac. Από τότε είναι το βασικό μου εργαλείο σε ηχογράφηση και μείξη. Τώρα στο studio έχουμε τρεις διαφορετικές πλατφόρμες των Pro Tools σε τρία διαφορετικά συστήματα (δύο σε HD και ένα σε Digigrid).

Για ποια είδη μουσικής είναι πιο κατάλληλος ο χώρος που διαθέτετε;
Η μουσική είναι μία. Παρ' όλα αυτά έχουμε ηχογραφήσει blues, rock, metal, παραδοσιακή, instrumental, ethnic, κλασική. Πιστεύω ένα studio πρέπει να μπορεί να διαχειριστεί σωστά τους ήχους και την ενέργεια όλων των ειδών και των οργάνων σωστά (ακουστική χώρου κλπ). Από πλευράς εξοπλισμού πιστεύω, μπορούμε να ηχογραφήσουμε και να μειξάρουμε σχεδόν τα πάντα.

Τι στοιχεία πρέπει να έχει μία δουλειά για να θεωρείται ολοκληρωμένη;
Έκτος από τις άρτιες τεχνικές προδιαγραφές (συχνότητες, δυναμικό εύρος κλπ) που πρέπει να έχει για τον μουσικό φορέα που προορίζεται, δηλαδή βινύλιο, CD, digital, θα πρέπει να δημιουργεί συναισθήματα. Aυτή πιστεύω είναι η αποστολή της τέχνης μας. Κατόπιν να ακούγονται όλα όπως πρέπει με ευκρίνεια, όγκο και σε απολυτή συχνοτική ισορροπία, καλή στερεοφωνική εικόνα και βάθος πεδίου. Επίσης να ακούγεται το ίδιο καλά σε όλα τα συστήματα ακρόασης, Hi-Fi, αυτοκίνητο, ραδιόφωνο, internet, κινητό τηλέφωνο κλπ, επίσης το ίδιο καλά και σε μονοφωνικό σύστημα όσο και σε ένα στερεοφωνικό.

Για ποιο λόγο να προτιμήσει κάποιος το δικό σας studio από κάποιο άλλο;
Δεν μπορώ να γνωρίζω κάποιο ιδιαίτερο λόγο. Σίγουρα τη σημερινή εποχή υπάρχουν πολλές επιλογές για ένα καλλιτέχνη ή ένα συγκρότημα για τον τρόπο και τον τόπο που θα επιλέξει για τη ηχογράφηση ή τη μείξη της μουσικής του. Παρ’ όλα αυτά ένα studio που έχει καλή ακουστική χώρων, καλά μικρόφωνα, πολύ κάλο εξοπλισμό και αρκετά μεγάλη πείρα μεταξύ των συνεργατών του, είναι πάντα μια καλή πρόταση!

Πέραν της ηχοληψίας, ασχολείστε και με την παραγωγή; Ποια είναι η διαφορά; Υπάρχει extra χρέωση;
Ναι βέβαια, αναλαμβάνω και εξ ολοκλήρου την παραγωγή ενός μουσικού άλμπουμ ή ενός single. Ναι υπάρχει διαφορά. Η παραγωγή ενός μουσικού ηχογραφήματος απαιτεί να εμπλακείς ενεργά στο υλικό και ίσως και με πιο καλλιτεχνικό ρόλο. Πρέπει να καταθέσεις ψυχικό απόθεμα στο όνειρο του δημιουργού, να συνυπάρξεις μαζί του στο δικό του «ταξίδι», δεν γίνεται αλλιώς. Η χρέωση είναι το ίδιο το ψυχικό απόθεμα, όταν γυρίζεις το βράδυ στο σπίτι κομμάτια από την κούραση αλλά τόσο ευτυχισμένος με αυτό που ακούς. Παρ’ όλα αυτά ένα άλμπουμ έχει σίγουρα κάποιο κόστος για να δημιουργηθεί. Κάθε παράγωγη έχει τη δική της ιδιαιτερότητα και διαφορετικό κόστος. Συνήθως δεν υπάρχει καμιά επιπλέον χρέωση από την πλευρά μου για τις παραγωγές που αναλαμβάνω (παρά μόνο τις χρεώσεις ωρών του studio) καθώς προσπαθώ να βοηθώ όσο γίνεται την κάθε παράγωγη να τελειώνει με το μικρότερο κόστος.

Ακούμε κάποιους που γράφουν στο σπίτι τους. Τι συμβουλή τους δίνετε;
Νομίζω είναι ευλογία που υπάρχει κάτι τέτοιο σήμερα, κάτι το οποίο δεν το είχαμε εμείς σε παλαιότερες εποχές. Από την άλλη μια ηχογράφηση στο σπίτι είναι ένα challenge! Π.χ. η ηχογράφηση τυμπάνων στο σπίτι είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Έχουν έρθει κάποιες δουλειές στο παρελθόν και είχαν αρκετά τεχνικά προβλήματα. Από την άλλη μια ηχογράφηση, ηλεκτρικής κιθάρας, μπάσου, φωνής κλπ είναι πιο εφικτό να γίνει. Για καλύτερα αποτελέσματα, θα τους πρότεινα λοιπόν να προσπαθήσουν πρώτα να βελτιώσουν όσο γίνεται την ακουστική του χώρου, τον εξοπλισμό τους και τέλος τις ικανότητές τους στην ακρόαση και την ηχογράφηση. Είναι εντελώς διαφορετικό να παίζουμε ένα όργανο και εντελώς διαφορετικό να το ηχογραφήσουμε σωστά. Ένα παράδειγμα: όλοι σήμερα έχουν τη δυνατότητα να αγοράσουν μια φθηνή κάρτα ήχου και ένα φθηνό πυκνωτικό μικρόφωνο που προορίζεται για την ηχογράφηση της φωνής τους στο σπίτι. Έκτος από τα προβλήματα λόγω έλλειψης σωστής ακουστικής, τα περισσότερα φθηνότερα μικρόφωνα έχουν την τάση να ωραιοποιούν το ηχητικό αποτέλεσμα κάτι το οποίο δεν είναι και ότι καλύτερο σε μια επαγγελματική επεξεργασία κατόπιν στο studio. Ένα απλό καθημερινό παράδειγμα: Όταν ο ίδιος άνθρωπος λοιπόν επαναηχογραφήσει στο studio και πάλι το ίδιο τραγούδι σε ένα μικρόφωνο με τη σωστή προενίσχυση, και τον ηχολήπτη στο studio τότε και μόνο τότε καταλαβαίνει τη μεγάλη διάφορα της έννοιας σωστή ηχογράφηση φωνής. Όμως σίγουρα είναι καλό που υπάρχει η δυνατότητα ηχογράφησης στο σπίτι διότι εκεί πιθανόν να έχουμε αρκετές ιδέες για την υλοποίησή τους μετέπειτα σε κάποιο ολοκληρωμένο ηχογράφημα!

Μπορεί να παντρευτεί το bedroom recording με το pro studio;
Ναι μπορεί, απλώς χρειάζονται κάποιες προδιαγραφές που πρέπει να ακολουθηθούν για να μπορέσει αργότερα να ενσωματωθεί το υλικό τους σωστά σε μια ολοκληρωμένη ηχογράφηση στο pro studio.

Ακούμε πολλά για τον αναλογικό ήχο που θέλουν να παράξουν κάποιες μπάντες. Ποια είναι η πραγματικότητα; Γίνεται;
Θέλει υπομονή, γνώσεις ετών και επίμονη. Ο αναλογικός ήχος έχει τεράστιο ενδιαφέρον, «πόνο» αλλά και κόστος. Ο αναλογικός εξοπλισμός θέλει συντήρηση, αλλά εάν γνωρίζεις τι κάνεις με αυτόν, στο τέλος σε ανταμείβει! Εγώ ζω και εργάζομαι με τον αναλογικό ήχο σχεδόν καθημερινά εδώ και 30 χρόνια. Το μότο μου εδώ και χρόνια είναι «Analog Sound Ιn Α Digital Body»! Στο συγκεκριμένο στούντιο από το 2019 έχουμε τη χαρά να δουλεύουμε σε μια από τις πιο ιστορικές αναλογικές κονσόλες στην ιστορία της παγκόσμιας δισκογραφίας, την SSL 4000 G+. Επάνω σε αυτήν έχουν γίνει best selling albums καλλιτεχνών όπως είναι οι AC/DC, Nirvana, Bruce Springsteen, Nickelback, INXS, Green Day, Toto, Whitesnake, Tina Turner, Rolling Stones, Genesis, In Flames, Paul Simon, Fleewood Mac, David Bowie, Blue Oyster Cult, Peter Gabriel, Metallica, Bon Jovi, The Cure, Tori Amos, Tears For Fears κ. α. και η λίστα είναι ατελείωτη… Οπότε εδώ ναι μπορούμε να παράξουμε πιο εύκολα ένα μεγάλο μέρος τους αναλογικού ήχου. Έτσι εδώ όλες οι ηχογραφήσεις αλλά κυρίως οι μείξεις γίνονται με αναλογικό τρόπο. Το DAW στην ουσία το χρησιμοποιούμε όπως χρησιμοποιούσαμε παλιότερα το μαγνητόφωνο.

Το live recording είναι πραγματικά live;
Εντάξει, τις περισσότερες φόρες προσπαθούμε να είναι πραγματικά live. Είμαι της φιλοσοφίας να γίνονται απαραίτητες μικρο-διορθώσεις και όχι μαζικό overdubbing σε όλα τα όργανα, φωνές κλπ. Αλλιώς δεν μιλάμε για live αλλά για studio recording.

Τελικά, τι κάνει μια παραγωγή τεράστια;
Όλα ξεκινούν από την αρχή.. από τη σύλληψη της ιδέας και το pre production! Το πώς θα ηχογραφηθεί το κάθε τι μέσα στην παραγωγή αυτή. Άρα πιστεύω ότι μια παράγωγη γίνεται μεγάλη από την αρχή. Θα πρέπει η ηχογράφηση να γίνει σωστά, σε σωστό χώρο (ακουστική κλπ), με πολύ καλό εξοπλισμό, vintage μικρόφωνα που να δουλεύουν σωστά, με πολύ καλούς προενισχυτές με διάφορες ταχύτητες σημάτων για το κάθε όργανο κλπ (αργό, γρήγορο, ζεστό, κρύο). Επίσης η προσωπική μου άποψη είναι ότι η μείξη είναι το 70% ενός τελικού αποτελέσματος σε μια τεράστια παραγωγή! Και τέλος ένα πολύ καλό mastering. Εάν όμως δεν προϋπάρχουν η σωστή ηχογράφηση, μείξη κλπ, ένα καλό mastering από μόνο του, δεν θα μας δώσει ποτέ τη «μεγάλη» παραγωγή.  Όλα ξεκινούν στην αρχή λοιπόν. Να ξεκαθαρίσω ότι μια μεγάλη παραγωγή σημαίνει να περιέχει καλή μουσική και έπειτα να είναι «μεγάλη» τεχνικά. Όταν τα παιξίματα μέσα σε ένα δίσκο είναι έξυπνα, με καλή ενορχήστρωση, μουσικά μέρη που αφήνουν χώρο, να αναπνέει το υλικό και συχνοτικά αλλά και σε δυναμικό επίπεδο. «Μεγάλες» παραγωγές σε τεχνικό επίπεδο με κακό μουσικό περιεχόμενο δεν πήγαν πολύ μακριά, το αντίστροφο έχει συμβεί όμως. Άρα το ιδανικό πιστεύω, είναι το καλλιτεχνικό μέρος να συμπληρώνει το τεχνικό υπόβαθρο μιας μεγάλης ή τεράστιας παράγωγης.

Γνωρίζουμε μία διαφωνία που υπάρχει παγκοσμίως ανάμεσα σε αυτούς που θέλουν τις παραγωγές δυνατές (loudness war) και σε εκείνους που προτιμούν οργανικές, φυσικές. Τι προτιμάτε;
Επειδή η δική μου γενιά ηχοληπτών έζησε πολύ καλά αυτή την εποχή, η άποψη μου είναι ότι χρειάζεται μια ισορροπημένη προσέγγιση σήμερα. Άλλωστε αυτό έχει επικρατήσει πλέον τα τελευταία χρόνια. Οι ψηφιακές πλατφόρμες ακρόασης μουσικής (Spotify, Apple Music, YouTube Music κλπ) εάν δούμε τα τελευταία χρόνια, έχουν ήδη συνάψει συμφωνίες οπού το επονομαζόμενο loudness / dynamic range έχει κατεβεί σε πολύ λογικά επίπεδα. Επίσης η δυναμική επιστροφή του βινυλίου παίζει πλέον ένα παράπλευρο ρόλο τουλάχιστον στις ανεξάρτητες παράγωγες παγκοσμίως - στη rock κυρίως μουσική. Κάποιες εξαιρέσεις όμως πιστεύω πάντα θα υπάρχουν. Εγώ προτιμώ να ακούγονται όλα όπως τα έχω μειξάρει σε ένα δίσκο και να μη θυσιάζεται τίποτα στον βωμό του να ακουστούν απλώς πολύ δυνατά. Αυτήν την παιδική αρρώστια την έχω περάσει πολλά χρόνια τώρα, χαχά! Κοινώς, αδερφέ, βάλε το χεράκι και δυνάμωσέ το!

Δώστε μας μία λίστα από 5 πράγματα που πρέπει να έχει (κάνει) ένας μουσικός πριν μπει στο στούντιο να γράψει μαζί σας.
Να έχει αποφασίσει ότι θα περάσουμε μερικές ώρες ή ήμερες παρέα. Να έχει σετάρει σωστά το όργανό του (set up - εάν πρόκειται για δικό του όργανο), με καθαρές χορδές κλπ. Εάν είναι τραγουδιστής να έχει κοιμηθεί επαρκώς την προηγούμενη ήμερα, να έχει τραφεί σωστά, τις σωστές ώρες κατά την ήμερα που θα ηχογραφήσει κλπ. Δεν γίνεται για παράδειγμα να έρθει για ηχογράφηση φωνής και 15 λεπτά πιο πριν να έχει φάει ζαχαρωτά, ξηρούς καρπούς και πατατάκια! Για όλα υπάρχουν κάποιες προδιαγραφές, εάν φυσικά μας ενδιαφέρει να έχουμε το δυνατό καλύτερο αποτέλεσμα… Το κυριότερο να έχει όρεξη για δουλειά, και ταυτόχρονα να είναι έτοιμος να το διασκεδάσει. Επίσης να του αρέσει ο καφές, χαχά!

Πείτε μας μία ωραία ιστορία που έχει συμβεί στο studio σας.
Έχω άπειρες… Θυμάμαι κάποτε μου είχαν πει ότι θα μου φέρουν για ηχογράφηση ένα γεροντάκι! Ανοίγει η πόρτα και μου συστήνουν τον Θύμιο Στουραϊτη. Ο μεγάλος παίχτης του τρίχορδου! Ιστορική περίπτωση. Αφού τον ηχογράφησα στο όργανό του, τρίχορδο μπουζούκι που έτριζαν οι τοίχοι, έβγαλε ένα βιολί από μια θήκη και μου λέει «μικρέ, θέλω να γράψω και ένα σολάκι με το βιολί… δεν παίζω πολύ καιρό αλλά πιστεύω να τα καταφέρω»… έγραψε ένα σόλο που απλά έμεινε στην ιστορία. Είχαμε μείνει όλοι με το στόμα ανοιχτό.

Και μία όχι τόσο ωραία.
Το 1996 ηχογραφήσαμε έναν ολόκληρο δίσκο (προπαραγωγή, ηχογράφηση, μείξη) για έναν γνωστό έλληνα καλλιτέχνη, και λίγες ήμερες πριν δειγματίσει τον δίσκο στην εταιρεία ο παραγωγός του, ο βασικός σύνθετης των τραγουδιών αποφάσισε τελικά να μην παραχωρήσει τα τραγούδια του στον καλλιτέχνη, όποτε έμεινε ακυκλοφόρητο το υλικό. Πολύ κρίμα.

Τελικά, τι κάνει ένα στούντιο ηχογραφήσεων καλό; Είναι ο εξοπλισμός του, το έμψυχο δυναμικό, ή οι χώροι του;
Νομίζω έδωσες την απάντηση μόνος σου! Όλα αυτά μαζί, έμψυχο δυναμικό, οι σωστά διαμορφωμένοι χώροι, ο απαιτούμενος εξοπλισμός και φυσικά το τελικό αποτέλεσμα.