Εκεί που ηχογραφούνται τα αγαπημένα μας τραγούδια: Στα Artracks Recording Studios με τον Γιώργο Πρινιωτάκη

Δισκογραφία, demos, διαφημιστικά και ηχογράφηση εκφωνήσεων κάθε χρήσης, ενορχηστρώσεις, μουσική για την τηλεόραση, το θέατρο και τον κινηματογράφο, αποθορυβοποιήσεις και mastering. Για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες στο Νέο Ψυχικό, το studio που ξεκίνησε ως Tracks, έχει περάσει από τρεις διαφορετικές ιδιοκτησίες – και ίσως από τρεις διαφορετικές περιόδους. Ο Γιώργος Πρινιωτάκης, Studio Manager και Chief Engineer, σκάλωσε στις αρχές των 80s με τη συλλογή βινυλίων και πολύ σύντομα διέσχισε τη γραμμή που χωρίζει τον ακροατή από τον μουσικό και ξεκίνησε να ηχογραφεί τα δικά του τραγούδια, τόσο μόνος όσο και ως μέλος συγκροτημάτων. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται κυρίως με τη μείξη και το mastering. Και δεν έχει σταματήσει να αγοράζει βινύλια… Φτάνοντας κανείς στην οδό Γαρέφη 23, πίσω από τη διασταύρωση Κηφισίας και Κατεχάκη, και περνώντας την πόρτα των Artracks Recording Studios, θα παρατηρήσει την πληθώρα μηχανημάτων που βρίσκονται στον ισόγειο χώρο 200 τετραγωνικών μέτρων και μπορεί να σκεφτεί ότι βρίσκεται μπροστά σε μια χρονομηχανή και να μοιραστεί το ίδιο πάθος για τη μουσική και τον ήχο…

Πότε δημιουργήσατε το studio και πώς βρεθήκατε σε αυτή την περιοχή; Γιατί επιλέξατε αυτό το όνομα;
Το studio ξεκίνησε ως Tracks λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1987 από τον Φραγκίσκο Σοφτά. Το 1996 το πήρε ο Γιάννης Θεοφίλης που το μετονόμασε σε Artracks. Εγώ είμαι ο τρίτος και μακροβιότερος κατά σειρά ιδιοκτήτης από το 2001 και μετά. Άρα δεν επέλεξα ούτε την περιοχή (Νέο Ψυχικό) ούτε και το όνομα!

Τι σας οδήγησε στον κόσμο της μουσικής παραγωγής;
Από μικρός είχα πάθος με τη μουσική. Ό,τι χρήματα έπεφταν στα χέρια μου από παιδί πήγαιναν σε δίσκους και άγραφες κασέτες στις οποίες ηχογραφούσα τραγούδια από εκπομπές στο ραδιόφωνο. Έχω πολλές εκατοντάδες. Μέχρι και το «Μουσικόραμα» στην τηλεόραση ηχογραφούσα κρατώντας για 45 λεπτά το κασετόφωνο ψηλά με τα χέρια τεντωμένα για να φτάνει το ηχείο της τηλεόρασης! Έπειτα ήρθε η κιθάρα, το τραγούδι και τα συγκροτήματα καθώς και η πρώτη μου επαφή με τη δουλειά του ηχολήπτη το 1991 στο studio Voices. Δουλεύοντας με πολλά συγκροτήματα που μου άρεσαν ως ηχολήπτης, γεννήθηκε μέσα μου η ανάγκη να προσθέσω τις ιδέες αλλά και την αισθητική μου στο τελικό αποτέλεσμα. Έτσι ξεκίνησα στα μέσα της δεκαετίας του 1990 τις πρώτες μου δουλειές ως παραγωγός σε ανεξάρτητα συγκροτήματα της εποχής.

Ποιο είναι το πιο σπουδαίο ηχογράφημα που πέρασε από τα χέρια σας;
Στα 32 χρόνια που κάνω αυτή τη δουλειά είχα την τύχη να ακούσω πρώτος αρκετά αριστουργήματα κάποια από τα οποία βρήκαν τον δρόμο τους και κάποια δυστυχώς όχι. Μου είναι αδύνατο να ξεχωρίσω κάποιο από αυτά ως «το σπουδαιότερο», θα αδικήσω τα υπόλοιπα.

Ποιο είναι το άλμπουμ στο οποίο θα θέλατε να είστε παρών ή να συμμετέχετε στην παραγωγή του;
Το «Brilliant Trees» του David Sylvian (1984). Είναι ο αγαπημένος μου δίσκος όλων των εποχών. Η ηχογράφηση έγινε στα Hansa Studios του Bερολίνου δίπλα στο τείχος.

Ποιες παραγωγές σας απασχολούν αυτή την περίοδο;
Αυτή την εποχή ασχολούμαι με τον καινούργιο δίσκο του Monsieur Minimal, νέα singles των Keep Shelly In Athens, το καινούργιο album του Nomik. Επίσης έναν δίσκο με τον Γιώργο Κοντραφούρη κι έναν με τη Νάσια Γκόφα. Μείξαρα και τη συμφωνική ορχήστρα για την καινούργια παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου «Ink» (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών) σε μουσική του Κορνήλιου Σελαμσή.

Ποιο studio απ’ όσα έχετε επισκεφτεί στη ζωή σας, σας έχει εντυπωσιάσει περισσότερο και γιατί;
Τα studio που με εντυπωσιάζουν τα βλέπω σε φωτογραφίες και στο YouTube. Δεν είχα την τύχη να τα επισκεφθώ ποτέ. Από την άλλη με συγκινούν και χώροι με λιγότερη χλιδή και υπερβολή, πιο ανθρώπινοι, που δεν χρειάζεται να πουλήσεις το σπίτι σου για να διαβείς το κατώφλι τους.

Πώς ανακαλύπτετε νέους καλλιτέχνες; Πώς διακρίνετε ότι ένας καλλιτέχνης έχει δυνατότητες και επιλέγετε να συνεργαστείτε μαζί του;
Κάθε συνεργασία προϋποθέτει μια δυνατή χημεία μεταξύ των ανθρώπων. Έτσι και στο στούντιο, πρέπει κάπου να ταιριάζουμε σαν άνθρωποι και να έχουμε κοινή αισθητική απέναντι στη μουσική και τον ήχο. Όταν αυτά τα χαρακτηριστικά συνδυάζονται και με ταλέντο χτυπάει μέσα μου ένα καμπανάκι.

Πώς ξεκινά μία παραγωγή ενός άλμπουμ από τη στιγμή που θα βρεθείτε με έναν καλλιτέχνη;
Ξεκινά με μια συνάντηση και συζήτηση για το υλικό. Θα ακούσουμε τα τραγούδια, θα συζητήσουμε για το ύφος τους δίσκου, για το πώς μπορούμε να κάνουμε τα δυνατά σημεία δυνατότερα και τα αδύναμα πιο δυνατά.

Ποια είναι η διαφορά ενός μηχανικού με έναν παραγωγό;
Ο μηχανικός ήχου μπορεί απλά να ηχογραφήσει ή να μειξάρει έναν δίσκο χωρίς να επέμβει σε θέματα πέρα από τα τεχνικής φύσεως ζητήματα. Αποφάσεις όπως το tempo, ο τόνος και η δομή ενός τραγουδιού, η ενορχήστρωση, η επιλογή των ήχων αλλά και το κατά πόσο ένα τραγούδι θα επιλεγεί ως single ή θα καταλήξει στο recycle bin είναι καθαρά δουλειές του παραγωγού. Στην Ελλάδα στην πράξη συχνά (ελλείψει παραγωγού) ο μηχανικός ήχου αναλαμβάνει εν μέρει και αυτόν τον ρόλο.

Πώς έχει αλλάξει η δουλειά ενός παραγωγού σήμερα σε σχέση με το παρελθόν;
Οι αλλαγές στη δομή και την ισχύ της μουσικής βιομηχανίας τα τελευταία 20 χρόνια έχουν αλλάξει και τον ρόλο του παραγωγού. Παλιότερα ο παραγωγός ανακάλυπτε έναν καλλιτέχνη και τον πήγαινε σε μια εταιρεία. Αν συμφωνούσαν, η εταιρεία ανέθετε στον παραγωγό με μία συγκεκριμένη αμοιβή (ή και ποσοστά επί των πωλήσεων) να φέρει σε πέρας τις ηχογραφήσεις, να προσλάβει μουσικούς, να κλείσει το στούντιο κλπ. Σήμερα τα περισσότερα projects είναι αυτοχρηματοδοτούμενα από τους καλλιτέχνες και τα συγκροτήματα. Επίσης, οι υλικοί φορείς της μουσικής (δίσκοι, CD) είναι υπό εξαφάνιση οπότε και ο ρόλος των εταιρειών λιγότερο σημαντικός μέσα στην όλη αλυσίδα. Πολλά albums γίνονται DIY, κάποιες ηχογραφήσεις γίνονται αναγκαστικά με πολύ φτωχά μέσα και σε ακατάλληλους χώρους και το budget είναι τόσο περιορισμένο που πολλές φορές δεν αρκεί όχι για την αμοιβή του παραγωγού αλλά ούτε καν του ηχολήπτη και του στούντιο. Έτσι ο συνδυασμός του ηχολήπτη – παραγωγού σε επαγγελματικό ή και home studio γίνεται πολλές φορές αναπόφευκτος.

Ποια τεχνολογία σας έχει ενθουσιάσει και σας έχει φανεί χρήσιμη; Γιατί;
Έχοντας σπουδάσει Πληροφορική ήμουν από τους πρώτους ενθουσιώδεις οπαδούς του hard disk recording. Παρ’ όλα αυτά με συγκινεί πάντα μια κλασική ηχογράφηση σε πολυκάναλο αναλογικό μαγνητόφωνο (με όλους τους περιορισμούς και τις απαιτήσεις που αυτή συνεπάγεται) και μια μείξη (με δέκα χέρια πάνω) σε μια μεγάλη αναλογική κονσόλα. Ακόμα και σήμερα εφαρμόζω πολλούς από αυτούς τους περιορισμούς και στο hard disk recording: κάνω δεσμευτικές επιλογές κατά τη διάρκεια της ηχογράφησης (π.χ. δεν θα γράψω ποτέ είκοσι κιθάρες με πέντε διαφορετικά μικρόφωνα για να διαλέξω στη μείξη – θα επιλέξω αυτές που μου ακούγονται καλύτερα και μόνο αυτές θα γράψω. Έτσι «χτίζω» τον ήχο του τραγουδιού σιγά – σιγά και αποφεύγω να βρεθώ στη μείξη μπροστά σε 200 κανάλια και άπειρες επιλογές ήχων που δεν ξέρω πώς συνδυάζονται και αν λειτουργούν μεταξύ τους). Επίσης, αποφεύγω γενικά τους χαοτικά μεγάλους αριθμούς καναλιών. Όταν έχω κέφια πετάω και καμιά ταινία στο μαγνητόφωνο και γράφω κι έτσι.

Συνηθισμένες δυσκολίες στη συνεργασία με έναν καλλιτέχνη; Ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα στη συνεργασία με έναν καλλιτέχνη;
Γενικά τα πηγαίνω καλά με τους ανθρώπους. Μέσα από τη δουλειά αυτή έχω γνωρίσει χιλιάδες ανθρώπους και όλων των ειδών τις προσωπικότητες και τους χαρακτήρες. Το σημαντικό είναι να κάνεις τον άλλον να νοιώσει ασφαλής και να εμπιστευτεί τα αυτιά και τη γνώμη σου.

Εάν ένα συγκρότημα έχει κολλήσει κατά τη διάρκεια μιας ηχογράφησης, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να το λύσετε και να προχωρήσετε;
Να πάμε για μπίρες και να το αφήσουμε για αύριο.

Πόσο σημαντικό είναι να κάνεις τον καλλιτέχνη να νιώθει άνετα στο στούντιο, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις πράγματα που είναι λίγο αντισυμβατικά;
Είναι πολύ σημαντικό. Ίσως το σημαντικότερο προσόν του ανθρώπου που κάθεται πίσω από την κονσόλα είναι να εμπνέει εμπιστοσύνη. Είναι σαν να πηγαίνεις σε έναν γιατρό και να νοιώθεις ανασφάλεια για την επιστημονική του επάρκεια  – προφανώς και θα φύγεις για να πας σε κάποιον άλλον. Κάπως έτσι είναι και στο studio. Μόνο που οι γιατροί πληρώνονται κάπως καλύτερα.

Υπάρχει κάποια αποτυχία που σας οδήγησε σε μία επιτυχία;
Μερικές. Συνήθως πρόκειται για ανθρώπους που δεν εκτίμησαν όσα έκανες για εκείνους και που ήταν πολύ περισσότερα από όσα πληρώθηκες ή ήσουν υποχρεωμένος να κάνεις. Μ’ αρέσει να πιστεύω ότι στο τέλος ο καθένας παίρνει ό,τι του αξίζει.

Με ποια προγράμματα ηχογράφησης δουλεύετε;
Με πολλά. Το βασικό μας DAW είναι το Cubase της Steinberg.

Για ποια είδη μουσικής είναι πιο κατάλληλος ο χώρος που διαθέτετε;
Για κάθε είδος μουσικής. Έχουμε γράψει σχεδόν τα πάντα. Λόγω του μεγάλου χώρου και του καταπληκτικού πιάνου που έχουμε, πολλοί μας επιλέγουν για ακουστικά σχήματα, jazz και μικρά σύνολα κλασικής μουσικής. Έχουμε όμως και μεγάλη δισκογραφία στον χώρο και τον εκάστοτε ήχο της ανεξάρτητης ροκ σκηνής.

Τι στοιχεία πρέπει να έχει μία δουλειά για να θεωρείται ολοκληρωμένη;
Το βασικότερο είναι η ποιότητα και η αισθητική της μουσικής. Αν δεν υπάρχει αυτό τίποτα άλλο δεν έχει σημασία. Έπειτα έρχεται η ποιότητα του ήχου και -το βασικότερο- η αναφορά του ηχολήπτη / παραγωγού και του studio στα credits.

Για ποιο λόγο να προτιμήσει κάποιος το δικό σας studio από κάποιο άλλο;
Κάθε studio είναι οι άνθρωποι που το δουλεύουν: ο επαγγελματισμός τους, η προσπάθεια και η αγωνία τους για το καλύτερο αποτέλεσμα, το καλό τους γούστο στη μουσική και τον ήχο αλλά και η ανθρωπιά τους. Ελπίζω ότι -πέρα από τον πολύ ωραίο χώρο μας και τον εξοπλισμό μας- κάποιος θα μας επιλέξει κυρίως για τα παραπάνω. Επίσης φτιάχνουμε καλό καφέ.

Πέραν της ηχοληψίας, ασχολείστε και με την παραγωγή; Ποια είναι η διαφορά; Υπάρχει extra χρέωση;
Ασχολούμαι και με τα δύο. Σε έναν δίκαιο κόσμο θα υπήρχε ξεχωριστή αμοιβή για την παραγωγή. Στην Ελλάδα του 2023 όχι. Προσπαθώ πάντα να προσφέρω απλόχερα τις γνώσεις και την εμπειρία μου στον χώρο της παραγωγής όποτε (και στο βαθμό που θα) μου ζητηθεί.

Ακούμε κάποιους που γράφουν στο σπίτι τους. Τι συμβουλή τους δίνετε;
Κάποιοι το κάνουν εξαιρετικά. Σε αυτούς δεν έχω να πω κάτι – είναι φυσικά ταλέντα αλλά και μειοψηφία. Στην πλειοψηφία θα πρότεινα να γράφουν στο σπίτι τα λιγότερο σημαντικά στοιχεία του τραγουδιού ή του δίσκου και να μαζέψουν (λίγα έστω) χρήματα για να πάνε στο στούντιο να γράψουν τα βασικά (π.χ. τις φωνές) και να κάνουν μείξη και mastering, σε ένα ακουστικά σωστό περιβάλλον με τη βοήθεια ενός έμπειρου τεχνικού. Βλέπω ένα σωρό πιτσιρικάδες που υποστηρίζουν ότι δεν έχουν λεφτά για στούντιο και κάθε μέρα αγοράζουν απ’ έξω τρεις καφέδες και δυο πακέτα τσιγάρα. Τους συγκρίνω μ’ εμένα στην ηλικία τους που (έχοντας φτύσει αίμα με την μπάντα μου για να μαζέψουμε χρήματα για τον πρώτο μας δίσκο) μπήκα στην τουαλέτα του studio να κλάψω από τη χαρά μου ακούγοντας ένα τραγούδι μου ακριβώς όπως το είχα ονειρευτεί.

Μπορεί να παντρευτεί το bedroom recording με το pro studio;
Φυσικά. Το programming, το pre-production και κάποιες λιγότερο σημαντικές ηχογραφήσεις μπορούν να γίνονται στο σπίτι. Έτσι μειώνεται σημαντικά το κόστος του studio που το αξιοποιούμε για τις πιο κρίσιμες ηχογραφήσεις, τη μείξη και το mastering.

Ακούμε πολλά για τον αναλογικό ήχο που θέλουν να παράξουν κάποιες μπάντες. Ποια είναι η πραγματικότητα; Γίνεται;
Αν είναι καλά προβαρισμένες και είναι διατεθειμένες να συμβιβαστούν με τους περιορισμούς (π.χ. σε κανάλια και διαδικασία ηχογράφησης) και το κόστος (π.χ. ταινίες) βεβαίως και γίνεται. Χρειάζεται το κατάλληλο studio βέβαια. Και δεν έχουν μείνει πολλά που να διαθέτουν αναλογικό μαγνητόφωνο. Επίσης χρειάζεται υπομονή όταν η ταινία πηγαίνει μπρος - πίσω. Δεν είναι όπως όταν κλικάρεις με το ποντίκι.

Το live recording είναι πραγματικά live;
Μερικές φορές ναι, μερικές φορές όχι. Κάποιες φορές συνδυάζουμε μέρη από διαφορετικά takes. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις γίνονται αλλαγές - διορθώσεις σε κάποια όργανα. Ακόμα και φωνές κουρδίζουμε!

Τελικά, τι κάνει μια παραγωγή τεράστια;
Η σκληρή δουλειά σαν να μην υπάρχει αύριο.

Γνωρίζουμε μία διαφωνία που υπάρχει παγκοσμίως ανάμεσα σε αυτούς που θέλουν τις παραγωγές δυνατές (loudness war) και σε εκείνους που προτιμούν οργανικές, φυσικές. Τι προτιμάτε;
Σε κάποια είδη μουσικής η υπερβολική ένταση του master και όσα αυτή συνεπάγεται (παραμόρφωση, compression, peak limiting κλπ.) είναι στοιχείο του ήχου. Σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις προτιμώ μια πιο χαμηλή ένταση και έναν πιο φυσικό ήχο.

Δώστε μας μία λίστα από 5 πράγματα που πρέπει να έχει (κάνει) ένας μουσικός πριν μπει στο στούντιο να γράψει μαζί σας.

1. Να έχει γράψει έστω ένα τραγούδι (κάποιοι δεν έχουν κάνει ούτε καν αυτό!)
2. Να ξέρει (περίπου) τι θέλει
3. Να μην τον πειράζει να καπνίζει έξω από το studio βρέξει - χιονίσει
4. Να αγαπάει τον χαμηλό φωτισμό στο control room
5. Να με πάρει τηλέφωνο

Πείτε μας μία ωραία ιστορία που έχει συμβεί στο studio σας.
Ένας από τους πολύ αγαπημένους μου δίσκους είναι το «For The Ghosts Within» (Robert Wyatt / Gilad Atzmon / Ros Stephen). Ήταν μεγάλη η συγκίνησή μου όταν με πήρε τηλέφωνο ένας εκ των τριών, ο Gilad Atzmon, jazz μουσικός διεθνούς κλάσης, για να γράψει στο στούντιο. Περάσαμε υπέροχα και γράψαμε με τη μπάντα του δύο δίσκους σε ένα εξάωρο! Φυσικά τον έβαλα και μου υπέγραψε το album: «To George with admiration and love».

Και μία όχι τόσο ωραία.
Κάποτε χρειάστηκε να χωρίσω δύο μουσικούς που ετοιμάζονταν να μετατρέψουν το control room σε ρινγκ.

Τελικά, τι κάνει ένα στούντιο ηχογραφήσεων καλό; Είναι ο εξοπλισμός του, το έμψυχο δυναμικό, ή οι χώροι του;
Είναι ο άνθρωπος πίσω από την κονσόλα που πατάει τα κουμπάκια.