Bob Dylan: Η κόντρα με τον Daniel Lanois και το «Time Out Of Mind»

Το “Time Out Of Mind” κυκλοφόρησε στις 27 Σεπτεμβρίου του 1997, επτά ολόκληρα χρόνια μετά το “Under The Red Sky”, το τελευταίο του album που περιείχε καινούργια τραγούδια. Φυσικά, η δεκαετία ήταν πολύ πλούσια σε κυκλοφορίες για τον Bob Dylan καθώς είχαν έρθει δύο δίσκοι με διασκευές, τα “Good As I Been To You” και “World Gone Wrong”, η εμφάνισή του στο “Unplugged” του MTV και το πρώτο από τα επίσημα bootlegs του, το “The Bootleg Series Volumes 1–3 (Rare & Unreleased) 1961–1991”. Όλα τα παραπάνω κατάφεραν να τον κρατήσουν στην επικαιρότητα, όμως δεν θα ήταν δύσκολο να υποψιαστεί κάποιος ότι ένας μουσικός που φτάνει τα 56 και βρίσκεται στη σκηνή για 35 χρόνια, θα μπορούσε ενδεχομένως να βρίσκεται σ’ ένα κενό έμπνευσης.

Η επιστροφή του Dylan είναι κάπως παράξενη: την ίδια στιγμή που καταφεύγει στον κόσμο των blues, την ώρα που προσπαθεί να δώσει προσωπικότητα στο υλικό του ακούγοντας Charley Patton και Slim Harpo, προσλαμβάνει ως παραγωγό τον Daniel Lanois. O Καναδός παραγωγός είχε συνεργαστεί και πάλι με τον Dylan το 1989 στο “Oh Mercy” κι από τότε είχε κάνει από το “Yellow Moon” των Neville Brothers και το “Us” του Peter Gabriel (μαζί με τον Gabriel) μέχρι το “Achtung Baby” των U2 μαζί με τον Brian Eno, ο οποίος μάλιστα είχε έναν σημαντικό μα ειδικό σκοπό, να καθαρίσει τον ήχο του συγκροτήματος απ’ οτιδήποτε θύμιζε U2. Η τελευταία δουλειά του Lanois ήταν το “Fever In Fever Out” των Luscious Jackson, με δυο λόγια καμία σχέση με αυτά που θα ήθελε να έχει ενδεχομένως ο Dylan σ’ έναν δίσκο που υποτίθεται ότι είχε να κάνει με τα blues. Έτσι, έβαλε τον Lanois να ακούσει προσεκτικά Charley Patton, Little Walter, Little Willie John, Arthur Alexander, Link Wray με σκοπό ο ήχος του album να κινηθεί προς μια τέτοια κατεύθυνση.

Με τον Lanois σ’ έναν blockbuster κόσμο, κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να συμβεί. Οι συγκρούσεις τους ήταν ομηρικές κι ο καθένας τραβούσε όσο περισσότερο μπορούσε το σχοινί προς το μέρος του: ο Dylan προς τα blues και τον πρωτόγονο ήχο και ο Lanois προς τις πολυρρυθμίες και μάλιστα με τη χρήση των πιο σύγχρονων τεχνικών ηχογράφησης. Η διαμάχη τους είχε δύο αποτελέσματα. Το πρώτο ήταν ότι ο δίσκος ακούγεται σε αρκετά σημεία ενοχλητικά overproduced, ειδικά επειδή o συνθέτης είχε γράψει τα τραγούδια για να παρουσιαστούν σχεδόν γυμνά ενώ ο παραγωγός τα ήθελε καλογυαλισμένα. Το δεύτερο και πιο μακροχρόνιο, ήταν ότι ο Dylan δεν ξαναπροσέλαβε από τότε παραγωγό αλλά κάνει μέχρι σήμερα μόνος του όλη τη δουλειά χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Jack Frost.

Η πρώτη δουλειά που ήταν σημαντικό να γίνει στο “Fragments: Time Out Of Mind Sessions 1996-1997”, το 17ο από τη σειρά των bootlegs ήταν να επιστρέψει το υλικό στον τρόπο που το ήθελε ο Dylan. O Michael Brauer κρατάει ευλαβικά όλα όσα συμβαίνουν μέσα στο studio ηχογράφησης, με την ένρινη επιθετική φωνή του Dylan σε πρώτο πλάνο και πετώντας κάθε processing, κάθε treatment, κάθε τερτίπι της παραγωγής του Lanois, κάθε παρέμβαση που ξεφεύγει από την κύρια γραμμή. Έτσι, έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε τον δίσκο όσο πιο κοντά γίνεται, στον τρόπο που ο Dylan θα ήθελε να τον κάνει.

Όσον αφορά τους στίχους, το “Time Out Of Mind” μοιάζει μ’ ένα concept album, που ακολουθεί τις σκέψεις ενός ανθρώπου που μεγαλώνει, ουσιαστικά, του ίδιου του Dylan. Θέματα σχετικά με τη θνητότητα, την προχωρημένη ηλικία, το πέρασμα του χρόνου, την προδοσία, τις αδιέξοδες σχέσεις έρχονται και επανέρχονται στους στίχους του album. Στο βιβλίο του “Still on the Road”, ο Clinton Heylin παρατηρεί ότι στο “Νot Dark Yet”, ο Dylan έχει το «σούρουπο στις φλέβες του», μια σημαντική παρατήρηση για έναν ποιητή που κινείται συχνά ανάμεσα στις σκιές και τις αποχρώσεις του σούρουπου και στο βαθύτερο σκοτάδι της νύχτας. Στο “Chronicles”, o Dylan το επιβεβαιώνει: «Μου αρέσει η νύχτα. Τα πράγματα μεγαλώνουν τη νύχτα. Η φαντασία μου είναι διαβολεμένα ζωντανή τη νύχτα». Πολλοί θεωρούν το “Not Dark Yet” ως ένα από τα πιο σημαντικά ποιήματά του. Το σίγουρο είναι ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με το στιχουργικό κέντρο του δίσκου. Αρκετοί πιστεύουν ότι πρόκειται για ένα τραγούδι που μιλάει για τον επερχόμενο θάνατο με όλη τη θλίψη που του πρέπει. Όμως ο Dylan διαφωνεί, επιμένοντας ότι οι στίχοι απλά επιβεβαιώνουν τη σκληρότητα του περάσματος του χρόνου και τη γήρανση που ακολουθεί ως συνέπεια. Τα πράγματα μπορεί να ετοιμάζονται να παραδοθούν στο σκοτάδι, αλλά το “ακόμα” στον τίτλο του τραγουδιού σημαίνει ότι υπάρχει ακόμη χρόνος για να αγκαλιάσει κάθε άνθρωπος τη χαρά του να να ζει. Ο τραγουδιστής δεν φοβάται τον θάνατο, απλώς τον αποδέχεται ως μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα, που πλησιάζει με γρήγορα βήματα, αναγκάζοντάς τον να ζει την ημέρα του πιο ουσιαστικά. Στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (9:4) διαβάζουμε: «ἐμὲ δεῖ ἐργάζεσθαι τὰ ἔργα τοῦ πέμψαντός με ἕως ἡμέρα ἐστίν· ἔρχεται νὺξ ὅτε οὐδεὶς δύναται ἐργάζεσθαι». Ίσως η σύλληψη της ημέρας ως ζωή και της νύχτας ως θανάτου, να προέρχεται από το συγκεκριμένο εδάφιο. Ο καθηγητής Christopher Ricks στο βιβλίο του “Dylan’s Vision Of Sin” όπου αναλύει στίχους του Dylan διακρίνει στενή σχέση ανάμεσα στο “Not Dark Yet” και το “Ode To A Nightingale”, ποίημα του Άγγλου ρομαντικού ποιητή John Keats, στο οποίο ασχολείται κι αυτός με το ζήτημα της θνητότητας.

Αν το “Not Dark Yet” αποτελεί σε πολύ μεγάλο βαθμό το κέντρο της προβληματικής του Dylan στο “Time Out Of Mind”, υπάρχουν επίσης τόσο στιχουργικά, όσο και μουσικά, σπουδαία τραγούδια στον δίσκο αυτό: Από το “Love Sick” που έχουν διασκευάσει ανάμεσα σε άλλους και οι White Stripes και το “Dirt Road Blues”, που πιθανότατα δανείζεται τον τίτλο του από το “Down The Dirt Road Blues” του Charley Patton μέχρι το “’Til I Fell In Love With You”, το αριστουργηματικό “Can’t Wait” και το outtake “Mississippi”, που λόγω των διαφωνιών Dylan και Lanois μπήκε στο “Love And Theft”, τέσσερα χρόνια αργότερα, όλα τα τραγούδια βρίσκονται στην ίδια γραμμή σκέψης με το “Not Dark Yet”. Μόνο το “Make You Feel My Love” βρίσκεται σε διαφορετικό μήκος κύματος: πρόκειται για ένα απλό και άμεσο ερωτικό τραγούδι που δεν κρύβει καμία ιστορία προδοσίας, ένα τραγούδι χαρούμενο, που είχε κυκλοφορήσει έναν και κάτι μήνα νωρίτερα από τον Billy Joel στο “Greatest Hits Vol. III”, συγκεκριμένα στις 19 Αυγούστου του 1997 και που διασκευάστηκε αργότερα από δεκάδες μουσικούς, από τον Garth Brooks και τον Bryan Ferry μέχρι την Adele και την Ane Brun.

Το “Time Out Of Mind” ήταν ο δίσκος για τον οποίο ο Dylan ηχογράφησε για πρώτη φορά demos πριν από την τελική ηχογράφηση. Ο Lanois χρησιμοποιούσε εκείνη την εποχή μαζί με τον συνεργάτη του Mark Howard, τα El Teatro Studios στο Oxnard της Καλιφόρνια. Ο Lanois πήρε τις ταινίες των demos για να τις επεξεργαστεί στη Νέα Υόρκη με τη συνέχεια της δουλειάς να είναι προγραμματισμένη για το El Teatro. Όμως η απόσταση μόλις μισής ώρας που χώριζε το σπίτι του Dylan από το studio, στάθηκε μεγάλο εμπόδιο για την ηχογράφηση αυτή. Ο Dylan ήθελε να βρίσκεται κάπου μακριά κι έτσι οι ηχογραφήσεις μεταφέρθηκαν 2.800 μίλια ανατολικότερα στα Criteria Studios του Μαϊάμι. Εκεί είχαν ηχογραφηθεί albums όπως το “Young, Gifted, and Black” της Aretha Franklin, το “Eat a Peach” των Allman Brothers και το solo album που ηχογράφησε ο Eric Clapton το 1974 και που ονόμασε από τη διεύθυνση του σπιτιού που είχε νοικιάσει για τις ηχογραφήσεις: “461 Ocean Boulevard”. Αν εξαιρέσουμε τις υπερβολικές παρεμβάσεις του Lanois, ο ήχος του δίσκου ήταν πολύ καλός.

Το “Fragments - Time Out of Mind Sessions 1996-1997 The Bootleg Series Vol. 17” πέρα από την εκδοχή με τις πρόσφατες μίξεις του Michael Brauer, περιλαμβάνει demos και εναλλακτικές ηχογραφήσεις για το σύνολο των τραγουδιών του δίσκου. Κυκλοφορεί από τις 27 Ιανουαρίου σε πενταπλό και διπλό cd και σε τετραπλό βινύλιο από την Columbia/Sony Music.