Η ποίηση του Leonard Cohen, η διπλή του φύση και οι μεγάλες επιρροές του μέσα από τα κείμενα και τα τραγούδια του.
Πολύ συχνά οι fans ενός τραγουδοποιού ή ενός στιχουργού, τείνουν να τον ονομάζουν ποιητή. Στην Ελλάδα το έχουμε ακούσει ανάμεσα σε άλλους, για τον Νίκο Γκάτσο (εν μέρει δικαιολογημένα), για τον Άλκη Αλκαίο, ακόμη και για τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. Η παγκόσμια σκηνή θέλει ποιητές τον Lou Reed, τον Bruce Cockburn, τη Joni Mitchell, τον Bob Dylan και τον Leonard Cohen (21 Σεπτεμβρίου 1934 – 7 Νοεμβρίου 2016).
Από όλους τους παραπάνω, ακόμη κι αν ο Dylan ήταν αυτός που πήρε το Νόμπελ, ο Cohen είναι πιθανότατα αυτός που αξίζει περισσότερο τον τίτλο του ποιητή, αφού εκείνος πρώτα δοκίμασε να γράψει ποίηση κι ύστερα μουσική. Όμως επί της αξίας της ποίησης του Cohen, στο σημείο που έχει να κονταροχτυπηθεί με τους μεγάλους ποιητές της γενιάς του, ελάχιστα έχουν γραφτεί. Πιθανότατα γιατί η διπλή του φύση, ως ποιητής και τραγουδοποιός, δυσχεραίνει τις συγκρίσεις, ειδικά ως προς ζητήματα που αφορούν την αποδοχή και τον αντίκτυπο των ποιημάτων του. Εκείνο που ξέρουμε πολύ καλά είναι ότι οι στίχοι πολλών από τα τραγούδια του ξεπερνούν τη λειτουργία της χρήσης τους ως lyrics ενώ πολλά από τα μη σχεδιασμένα για στίχο ποιήματά του, έχουν τον τρόπο να μας αγγίζουν βαθιά.
Η μεγαλύτερη ποιητική επιρροή του ήταν ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. «Ήταν ο πρώτος ποιητής που πραγματικά με άγγιξε. Διάβασα αυτούς τους στίχους “Θέλω να περάσω απ’ τις αψίδες της Ελβίρας / να δω τους μηρούς της και ν’ αρχίσω να δακρύζω”. Αυτές ήταν οι πρώτες γραμμές γραπτού λόγου, αυτό το σύμπαν που παρουσίαζε ήταν ένα σύμπαν που καταλάβαινα, μέσα στο οποίο ζούσα. Οπότε ήταν ο πρώτος ποιητής, ο πρώτος συγγραφέας που με άγγιξε». Μια άλλη πολύ μεγάλη επιρροή του ήταν ο Τσαρλς Μπουκόφσκι: «Υπάρχουν άνθρωποι σαν τον Μπουκόφσκι που κάνουν το ελάχιστο σπουδαίο, κι αυτό είναι ένα είδος γραφής που μου αρέσει πολύ: μια γραφή όπου δεν υπάρχουν αναφορές σε τίποτα πέρα από τη μοίρα του ίδιου του ατόμου, το δικό του χάος, τη δική του πάλη». Επίσης, μεγάλη επιρροή άσκησε πάνω του η γενιά των μπιτ. Έλεγε το 1985: «Ο Άλλεν Γκίνσμπεργκ είναι πιθανότατα ο μεγαλύτερος ποιητής που γράφει αυτήν τη στιγμή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ήταν φίλος με τον Τζακ Κέρουακ και τον Γκρέγκορι Κόρσο. Και οι τρεις μαζί, άνοιξαν πραγματικά το παράθυρο και μπήκε φρέσκος αέρας στην ποίηση».
Στο ζήτημα του αν τελικά θα άξιζε να αποκαλούμε τον Cohen ποιητή και μάλιστα περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον τραγουδοποιό, ο ίδιος παίρνει μια θέση που χωρίς να αρνείται το ποιητικό περιεχόμενο του έργου του, γέρνει πιο πολύ προς το τραγούδι: «Θυμάμαι ότι διάβαζα μια ανθολογία κινεζικής ποίησης πριν από αρκετά χρόνια, και υπήρχαν αναφορές στη ζωή διάφορων Κινέζων ποιητών και ένας από τους ποιητές ήταν ένας διανοούμενος κι ένας άλλος, που μου άρεσε πολύ η δουλειά του, ήταν κάποιος που τα τραγούδια του τα τραγουδούσαν οι γυναίκες όταν έπλεναν. Σκέφτηκα ότι αυτό το είδος ποιητή θα ήθελα να είμαι».
Ενδεχομένως, ποιητής είναι αυτός που μπορεί να κάνει λέξεις τη ζωή με έναν απόλυτα πρωτότυπο τρόπο, τέτοιον όμως, που θα έχει ταυτόχρονα τη δύναμη να αγγίξει κάθε άνθρωπο σε κάθε μήκος και πλάτος της γης. Με τα λόγια του Cohen, «η ποίηση είναι απλώς η απόδειξη ότι υπάρχει ζωή. Αν η ζωή σου καίγεται καλά, η ποίηση είναι απλώς η στάχτη». Προφανώς, εκείνος ήξερε καλά ότι αυτά τα δύο «απλώς» δεν είναι καθόλου «απλώς» για όποιον δεν είναι ήδη ποιητής.
Η ζωή του Leonard Cohen καιγόταν υπέροχα όταν έγραφε το “Chelsea Hotel #2”, τραγούδι που έχει πει ο ίδιος ότι αναφέρεται στη σχέση του με την Janis Joplin κι ας μετάνιωσε στη συνέχεια που το είπε δημόσια, νιώθοντας ότι είχε εκθέσει έναν άνθρωπο που δεν ήταν καν στη ζωή. «Μου είπες λοιπόν ότι προτιμούσες όμορφους άνδρες αλλά για μένα θα έκανες μια εξαίρεση» είναι ένας από τους στίχους που χρωστάει πολλά στην ειρωνεία του Bukowski ενώ το «είμαστε άσχημοι αλλά έχουμε τη μουσική» είναι ο στίχος που έχει τόσες μα τόσες φορές παρηγορήσει τον καθέναν από εμάς για οποιαδήποτε απώλεια, ακόμη και για οποιοδήποτε λάθος. Αυτό όμως δεν είναι ένα από τα στοιχεία της ουσίας της ποίησης; Η παρηγοριά…
Στο Βιβλίο του Πόθου, διαβάζω «Ένας άλλος ποιητής θα πρέπει να σου πει / πόσο πολύ σε αγαπώ / είμαι πολύ απασχολημένος τώρα με τη θάλασσα της Αραβίας / και τις διεστραμμένες της επαναλήψεις / του άσπρου και του γκρι / Είμαι πολύ κουρασμένος για να σου μιλήσω / το ίδιο και τα δέντρα / και οι ξαπλώστρες / Ναι, παραιτήθηκα από πολλά / τα τελευταία λίγα λεπτά / και από τη μεγάλη τιμή / να λέω σ’ αγαπώ» (μετάφραση Ιωάννα Αβραμίδου) και στο “Hallelujah” διαβάζω «Μωρό μου, έχω ξαναβρεθεί εδώ / έχω δει αυτό το δωμάτιο, έχω περπατήσει σ’ αυτό το πάτωμα / ζούσα μόνος πριν σε γνωρίσω / κι έχω δει τη σημαία σου στην πέτρινη αψίδα / κι η αγάπη δεν είναι πορεία θριάμβου / είναι ένα παγωμένο κι ένα ρημαγμένο αλληλούια».
Η έννοια της αγάπης και του έρωτα στα ποιήματα και τους στίχους του Cohen θα μπορούσε να αποτελεί έργο έρευνας για μια διδακτορική διατριβή. Έτσι, θα προτιμούσα να αφήσω αυτό το ζήτημα στη μέση για να κλείσω αυτό το σύντομο σημείωμα με την πιο δυναμική, την πιο θυμωμένη από τις στιγμές του τραγουδοποιού ή αν προτιμάτε, του ποιητή: «Με καταδίκασαν σε 20 χρόνια βαρεμάρας επειδή προσπάθησα να αλλάξω το σύστημα από τα μέσα. Μα τώρα έρχομαι να τους ξεπληρώσω: First We Take Manhattan, Then We Take Berlin»!
Έξι χρόνια χωρίς τον Leonard Cohen. Και λείπει στ’ αλήθεια πολύ…
* Οι δηλώσεις του LeonardCohenέρχονται από το βιβλίο «Ο Λέοναρντ Κοέν με δικά του λόγια» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μελάνι σε μετάφραση της Εύης Μαραγκού.
Μιλήσαμε με τον τραγουδοποιό, μουσικό παραγωγό και γιατρό, Βασίλη Παπαζώτο, για τις πετυχημένες διασκευές στο project Μουσικό Μπαλκόνι και την αγάπη του για τη μουσική και ιατρική
13°
