9 φορές που η Eurovision έγινε πολιτική

Μπορείτε να ακούσετε το άρθρο εδώ

Η φετινή Eurovision που θα διεξαχθεί στο Τορίνο της Ιταλίας από τις 10 έως τις 15 Μαΐου έχει πολύ ενδιαφέρον για πολλούς λόγους: από τη θριαμβευτική νίκη των Måneskin πέρυσι, τα –ομολογουμένως– πολύ καλά διαγωνιζόμενα τραγούδια, έως την πολιτική. Ο διαγωνισμός, αν και από τη διακήρυξή του μη πολιτικός, με σκοπό να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης μέσω της μουσικής, είναι το αγαπημένο τηλεοπτικό προϊόν των οπαδών της γκλαμουριάς, της στραφταλιζέ ποπ, των σόου και φυσικά του γεωπολιτικού «δράματος». 

Φέτος η Ρωσία αποβλήθηκε από τον διαγωνισμό μετά από απόφαση της EBU, της ένωσης δηλαδή ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών της Ευρώπης και διοργανώτριας του διαγωνισμού, λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Συνέβαλε φυσικά στην απόφαση αυτή και η παρότρυνση χωρών-παραγωγών του διαγωνισμού, όπως η Σουηδία. Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που ο «μη πολιτικός» διαγωνισμός τραγουδιού γίνεται απροκάλυπτα πολιτικός. Ανά τα χρόνια, οι χώρες χρησιμοποιούν τη Eurovision για να προωθήσουν την πολιτιστική τους ατζέντα ή και διπλωματία βλέποντας τον διαγωνισμό ως μια πλατφόρμα επίδειξης ήπιας ισχύος. Χώρες ανταλλάσσουν τις περισσότερες φορές μεταξύ τους δωδεκάρια (βλ. Ελλάδα-Κύπρο) εισπράττοντας τα γιουχαΐσματα του κοινού στην αρένα, ενώ, όταν η Σουηδία παίρνει δωδεκάρι από τη Νορβηγία ή οι πρώην γιουγκοσλαβικές χώρες αλληλοϋποστηρίζονται, είναι ξεκάθαρο «καλό γούστο», για παράδειγμα.

Eurovision: Οι 9 φορές που ο διαγωνισμός έγινε τρανταχτά πολιτικός

Ρωσία - Ουκρανία

Η Ρωσία συμμετέχει στον διαγωνισμό από το 1994, ενώ η Ουκρανία από το 2003 με ιδιαίτερα σημαντικές επιδόσεις αμφότερες και συχνά ανταλλαγές υψηλών βαθμολογιών. Το 2007 η drag persona Verka Serduchka εκπροσώπησε την Ουκρανία με το (πλέον θρυλικό) «Dancing Lasha Tumbai» τερματίζοντας στη δεύτερη θέση. Οι στίχοι περιείχαν αναφορά στην Πορτοκαλί Επανάσταση της Ουκρανίας ενάντια στον ρωσόφιλο νεοεκλεγέντα τότε πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Πολλοί, της Ρωσίας μη εξαιρουμένης, θεώρησαν επίσης ότι η φράση «lasha tumbai» ήταν μια εσκεμμένη ηχητική παρερμηνεία της φράσης «Russia Goodbye», πράγμα το οποίο ο τραγουδιστής διέψευσε ισχυριζόμενος ότι η φράση απλά δεν είχε «κανένα νόημα».

Το 2014 και το 2015 οι ρωσικές συμμετοχές έλαβαν εκτενές γιουχάισμα από το κοινό στην αρένα λόγω της παράνομης προσάρτησης της Κριμαίας το 2014 από τη Ρωσία, ενώ το 2016 την Ουκρανία εκπροσώπησε η τραγουδοποιός και τραγουδίστρια Jamala (η οποία μίλησε πριν λίγο καιρό αποκλειστικά στην ATHENS VOICE)  με ένα μοιρολόι για τη γενοκτονία των Τατάρων της Κριμαίας από το καθεστώς του Στάλιν το 1944, σηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων στη Ρωσία, καλέσματα για μποϊκοτάζ της ουκρανικής συμμετοχής και κατακτώντας εν τέλει την πρώτη θέση. 

Την επόμενη χρονιά, το 2017, και με τον διαγωνισμό να διεξάγεται στο Κίεβο, η Ουκρανία δεν έδωσε βίζα εισόδου στη χώρα στην εκπρόσωπο της Ρωσίας, καθώς είχε επισκεφτεί την Κριμαία μετά τη ρωσική προσάρτηση του 2014, ως αποτέλεσμα η Ρωσία απέσυρε τη συμμετοχή της εκείνη τη χρονιά κατηγορώντας την Ουκρανία για αθέτηση των όρων του διαγωνισμού. Το 2019, η Ουκρανία απέσυρε τη συμμετοχή της από τον διαγωνισμό που διεξήχθη στο Ισραήλ μετά το μίνι σκάνδαλο με την εκπρόσωπο Maruv και τους όρους που έθεσε η κρατική τηλεόραση της Ουκρανίας στο συμβόλαιό της (μεταξύ άλλων υποχρέωνε την τραγουδίστρια να ακυρώσει εντός 24ώρου τις προγραμματισμένες εμφανίσεις της στη Ρωσία).

Φέτος στο Τορίνο την Ουκρανία θα εκπροσωπήσει το συγκρότημα Kalush Orchestra με το τραγούδι «Stefania», αν και δεν τερμάτισαν πρώτοι στον εθνικό τελικό της χώρας τους. Αυτό συνέβη καθώς η νικήτρια Alina Pash, απεδείχθη ότι, μαντέψτε: επισκέφθηκε την Κριμαία από το 2014 και μετά. Έτσι το συγκρότημα που βγήκε δεύτερο στον εθνικό τελικό, μα πρώτο στο televoting, θα εκπροσωπήσει την εμπόλεμη Ουκρανία. 

Το φαινόμενο Dana - Conchita

Συμπληρώνονται φέτος οκτώ χρόνια από τη νίκη της μουσάτης drag queen από την Αυστρία Conchita Wurst και είκοσι τέσσερα από τη χρονιά που κέρδισε τον διαγωνισμό τρανς άτομο, και φυσικά εννοούμε την Dana International από το Ισραήλ. Κάθε χρόνο, ο διαγωνισμός πέρα από μια γιορτή μουσικής είναι και μια γιορτή διαφορετικότητας αλλά και μια ευκαιρία για τις χώρες που φιλοξενούν τον διαγωνισμό, να αγκαλιάσουν περισσότερο τα διαφορετικά άτομα. Η νίκη της Conchita Wurst το 2014 με ένα καταπληκτικό τραγούδι που έκανε όλους όσους έχουν βρεθεί στο περιθώριο να νιώσουν δυνατοί και με την εκκεντρική της εμφάνιση, μπήκε στο μάτι πολλών ηγεσιών ανά την ήπειρο με προεξάρχουσας της Ρωσίας, που είχε ξεκινήσει να περνάει νομοσχέδια κατά της ομοφυλοφιλίας αλλά και της Ουγγαρίας. To τραγούδι ήταν εντούτοις την κατάλληλη στιγμή μια υπενθύμιση των ευρωπαϊκών ιδανικών. 

Τα πολιτικά λογοπαίγνια

Η επιλεγμένη γεωργιανή συμμετοχή για τον διαγωνισμό που έλαβε χώρα στη Μόσχα το 2009 επίσης προκάλεσε αντιδράσεις και αντιπαράθεση. Μετά τον ρωσο-γεωργιανό πόλεμο και την παράνομη ρωσική προσάρτηση της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας, η Γεωργία αποφάσισε να στείλει στον διαγωνισμό το σχήμα «Stephane & 3G» με το τραγούδι «We Don’t Wanna Put In» (χαχα! είδατε τι έκαναν εδώ;), το οποίο προφανώς και οδήγησε στον πρόωρο αποκλεισμό του από την EBU, μιας και φάνηκε ιδιαίτερα κριτικό απέναντι στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και άρα καταπατούσε τον κανονισμό για «μη πολιτικό» στίχο. 

Η διοργάνωση του 1969

Όπως γράψαμε και πιο πάνω, η Eurovision αποτελεί εξ αρχής μια άτυπη πλατφόρμα διπλωματίας και επίδειξης ήπιας ισχύος για τα κράτη. Συχνά, έχει υπάρξει και μια πολύ καλή ευκαιρία για απολυταρχικά καθεστώτα να επαναδιαφημίσουν τη χώρα τους. Η πρώτα φορά που συνέβη αυτό ήταν το 1968, όταν, μετά από πολλές προσπάθειες η Ισπανία, υπό τον δικτάτορα Φράνκο, κερδίζει το διαγωνισμό. Η διοργάνωση στη Μαδρίτη το 1969 ήταν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για τον δικτάτορα να δείξει πως η χώρα του ανήκει στη Δύση. Ο Σαλβαντόρ Νταλί αναλαμβάνει να σχεδιάσει μια σκοτεινή και τρομερά σουρεαλιστική οπτική ταυτότητα για τη διοργάνωση, η Αυστρία μποϊκοτάρει τον διαγωνισμό και γενικά η Ισπανία επιδίδεται σε μια προσπάθεια εντυπωσιασμού. Το καταστροφικό εκείνη την χρονιά ήταν ότι τέσσερις χώρες (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ολλανδία και Ισπανία) βρέθηκαν στην κορυφή– και μοιράστηκαν την πρώτη θέση, με τον διαγωνισμό του 1970 να γίνεται κατόπιν κληρώσεως στην Ολλανδία και πολλές χώρες να μποϊκοτάρουν την ολλανδική διοργάνωση για να δείξουν τον εκνευρισμό τους για το αποτέλεσμα της… περσινής ψηφοφορίας. 

Ελευθερία από τη «Σοβιετική Αυτοκρατορία»

Η Εσθονία ήταν η πρώτη πρώην σοβιετική χώρα που κέρδισε τον διαγωνισμό. Μετά τον θρίαμβό τους στον διαγωνισμό το 2001 (ξεκίνησαν να συμμετάσχουν το 1994), ο Εσθονός πρωθυπουργός Mart Laar είπε στον λαό του «ελευθερωθήκαμε από τη Σοβιετική Αυτοκρατορία μέσω του τραγουδιού, τώρα θα μπούμε τραγουδώντας στην Ευρώπη», αναφερόμενος φυσικά στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της χώρας του με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ψήφισες Αρμενία; Συλλαμβάνεσαι!

Νομίζετε πως κάνουμε κάποια πλάκα; Τον Αύγουστο του 2009 κλήθηκαν να καταθέσουν στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν 43 πολίτες της χώρας που ψήφισαν το τραγούδι της Αρμενίας κατά τη διάρκεια του τελικού εκείνης της χρονιάς. Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης χαρακτηρίστηκαν από αξιωματούχους της αστυνομίας «μη πατριώτες» και «πιθανή απειλή για την εθνική ασφάλεια». Το περιστατικό δεν έγινε έτσι ξαφνικά. Είναι κάτι αναμενόμενο σε μια χώρα με δικτατορική εξουσία, όπως το Αζερμπαϊτζάν, και έγινε μετά το περιστατικό με την «καρτ ποστάλ» της Αρμενίας από εκείνη τη χρονιά στην οποία απεικονιζόταν ένα μνημείο από το Στεπανακέρτ, την πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Αρτσάχ ή αλλιώς Ναγκόρνο Καραμπάχ, μιας περιοχής η οποία ανήκει de jure στο Αζερμπαϊτζάν αλλά διεκδικεί de facto η Αρμενία. Η καρτ ποστάλ επεξεργάστηκε από την EBU ώστε να μην εμφανιστεί τη βραδιά του τελικού το επίμαχο μνημείο, μα για να δηλώσει τη δυσαρέσκειά της η Αρμενία πρόβαλε το μνημείο σε φωτογραφίες πίσω από την εκφωνήτρια των αποτελεσμάτων της Αρμενίας ζωντανά. Το περιστατικό των συλλήψεων και ανακρίσεων στο Μπακού δεν άφησε άπραγη την EBU, η οποία επέβαλε πρόστιμο στην αποστολή του Αζερμπαϊτζάν και άλλαξε τον κανονισμό ώστε να καταστήσει υπεύθυνες για τη διαρροή προσωπικών δεδομένων τις εταιρείες τηλεπικοινωνιών. 

Εμπόλεμες χώρες λαμβάνουν μέρος στον διαγωνισμό;

Ναι. Φέτος οι εκπρόσωποι της εμπόλεμης Ουκρανίας πήραν ειδική άδεια από τη χώρα τους για να συμμετάσχουν στον διαγωνισμό, καθώς οι ενήλικοι άντρες δεν επιτρέπεται να βγουν από την χώρα. Αυτό όμως είχε συμβεί και στο παρελθόν: η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έλαβε μέρος πρώτη φορά το 1993 και ενώ βρισκόταν σε πόλεμο από το 1992 λόγω των πολέμων της Γιουγκοσλαβίας. Η βοσνιακή αποστολή απογειώθηκε από το Σαράγεβο με ελικόπτερο που παρείχαν τα Ηνωμένα Έθνη και εν μέσω πυροβολισμών. Αυτό μάλιστα είναι ένα δυνατό επιχείρημα για όσους λένε ότι δεν θα έπρεπε να λάβει μέρος στη φετινή διοργάνωση η Ουκρανία. Το τραγούδι της Βοσνίας εκείνη τη χρονιά μιλούσε για τα δεινά του λαού της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης από τον πόλεμο και καλούσε τη διεθνή κοινότητα να της συμπαρασταθεί. 

Μηδέν βαθμοί λόγω Ιράκ 

Ναι, συνέβη κι αυτό, το 2003 και αφού το Ηνωμένο Βασίλειο είχε ακολουθήσει το παράδειγμα των ΗΠΑ στον πόλεμο του Ιράκ, το Ηνωμένο Βασίλειο τερμάτισε τελευταίο με μηδέν βαθμούς. Γενικά δεν είναι η αγαπημένη χώρα στον διαγωνισμό, αλλά το αποτέλεσμα εκείνης της χρονιάς είχε πολιτική χροιά. 

Η ισραηλινή περίπτωση

Και μόνο η συμμετοχή του Ισραήλ στον διαγωνισμό έχει πολιτικό αντίκτυπο. Λόγω της συμμετοχής του Ισραήλ στην Eurovision πολλές αραβικές χώρες όπως ο Λίβανος, το Μαρόκο, η Τυνησία και η Ιορδανία δεν συμμετέχουν. Το Μαρόκο έλαβε μέρος μία και μοναδική φορά το 1980, αλλά δεν επανήλθε μέχρι σήμερα. Η συμμετοχή του έγινε επειδή εκείνη την χρονιά δεν συμμετείχε το Ισραήλ. Το 1978 η τηλεόραση της Ιορδανίας έκοψε τη ζωντανή μετάδοση όταν βγήκε στη σκηνή το Ισραήλ και πρόβαλε εικόνες λουλουδιών. Εκείνη τη χρονιά νικητής βγήκε το Ισραήλ με το τραγούδι (ύμνο της ντίσκο) «A BaNiBi». Η ιορδανική τηλεόραση έκοψε τη μετάδοση και την ώρα που ανακοινωνόταν ο νικητής είπε στο κοινό ότι κέρδισε το Βέλγιο, το οποίο, βέβαια, τερμάτισε δεύτερο.

Το Ισραήλ έχει ιδιαίτερα εντυπωσιακή πορεία στον διαγωνισμό με τέσσερις νίκες και την πρόσφατη να είναι το 2018, όταν η Neta κέρδισε στη Λισαβόνα με το τραγούδι «Toy» λέγοντας κατά τη στιγμή της στέψης της πως «περιμένει την Ευρώπη την επόμενη χρονιά στην Ιερουσαλήμ». Το ενδεχόμενο να γινόταν ο διαγωνισμός στη διαφιλονικούμενη Ιερουσαλήμ δημιούργησε μεγάλο διαδικτυακό κάλεσμα για μποϊκοτάζ του διαγωνισμού, ο οποίος εν τέλει έλαβε χώρα στο Τελ Αβίβ με το Ισραήλ να δαπανά το ποσό-ρεκόρ των 30 εκατομμυρίων ευρώ. Η διοργάνωση δεν έμεινε χωρίς πολιτική χροιά με συμμετέχοντες όπως το ισλανδικό συγκρότημα «Hatari» ή την καλεσμένη Madonna να κάνουν αιφνίδιες παραστάσεις συμπαράστασης της Παλαιστίνης κατά τη διάρκεια της ζωντανής μετάδοσης του τελικού.