Jamala: Η νικήτρια της Eurovision δεν φανταζόταν ποτέ ότι θα ζούσε σήμερα όσα τραγούδησε τότε

Το Μάϊο του 2016, η Ουκρανή τραγουδίστρια και τραγουδοποιός Jamala κατέκτησε την Ευρώπη με ένα σπαρακτικό μοιρολόι για τη γενοκτονία και την εκδίωξη των Τατάρων της Κριμαίας από τον Στάλιν και τη Σοβιετική Ένωση το 1944. «Όταν οι ξένοι έρχονται/ μπαίνουν στο σπίτι σου/ σας σκοτώνουν όλους και λένε “δεν είμαστε ένοχοι”/ πού είναι το μυαλό σας;/ η ανθρωπότητα κλαίει/ νομίζετε ότι είστε θεοί/ αλλά όλοι πεθαίνουν/ μην καταπίνετε την ψυχή μου/ τις ψυχές μας». Αυτό τραγουδούσε στα αγγλικά και στα κριμαϊκά-ταταρικά το 2016, όταν κέρδισε τη Eurovision. Το νικητήριο τραγούδι της με τίτλο «1944» γράφτηκε για τα δεινά που πέρασαν οι πρόγονοί της, η προγιαγιά της συγκεκριμένα. Η ίδια δεν φανταζόταν ποτέ ότι τόσα χρόνια μετά τον θρίαμβό της θα ζούσε όσα τραγούδησε τότε. Βρήκαμε την Jamala, πρόσφυγα πλέον στην Τουρκία με τα δύο παιδάκια της, 3 και σχεδόν 2 ετών, και μιλήσαμε μαζί της.

Τη συναντώ μέσω βιντεοκλήσης. Βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη, στο σπίτι της αδελφής της μαζί με τα παιδιά της. Το βλέμμα της είναι σκοτεινό και η όψη της κουρασμένη. «Η σκέψη μου», μου λέει, «είναι συνεχώς στον άντρα μου, τον Μπεκίρ. Έμεινε πίσω στο Κίεβο, όπου συμμετέχει εθελοντικά σε δραστηριότητες που αφορούν τον ουκρανικό στρατό και όσους έχουν ανάγκη. Ξαγρυπνώ για να μιλάω μαζί του. Συνεχώς έχω αγωνία αν είναι καλά και ασφαλής. Όσο για εμάς, ναι, έχουμε διαφύγει τον κίνδυνο, αλλά κάτω από τις συγκεκριμένες περιστάσεις δεν μπορώ να πω πως είμαστε ασφαλείς. Κανείς στον κόσμο δεν είναι ασφαλής πια».

Είναι γλυκιά και πρόθυμη να απαντήσει τις ερωτήσεις μου αλλά η αγωνία και ο πόνος της για όσα συμβαίνουν φαίνονται. Και πώς να μη φαίνονται άλλωστε; Άφησε πίσω της τους ανθρώπους και τη χώρα που αγαπά, όσα έχτισε και δημιούργησε ως τώρα. «Ακούγαμε φήμες και προειδοποιήσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες για μια επικείμενη εισβολή της Ρωσίας, αλλά ειλικρινά κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί όλο αυτό που συμβαίνει. Πώς είναι δυνατόν τον 21ο αιώνα να συμβαίνουν πυραυλικές επιθέσεις στο κέντρο της Ευρώπης; Δεν μπορούσαμε να το πιστέψουμε ως τις πέντε το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου. Όταν όμως ακούς τις σειρήνες στον δρόμο δεν έχεις την πολυτέλεια να αμφιβάλλεις πια. Τρέξαμε στο καταφύγιο και, όταν τελείωσαν όλα, επιστρέψαμε σπίτι». Μου περιγράφει με φωνή που τρέμει τις κινήσεις της ίδιας και της οικογένειάς της τις ώρες που ακολούθησαν εκείνο το πρωί.

«Ο άντρας μου και εγώ αποφασίσαμε ότι έπρεπε να απομακρύνουμε από την πόλη τα παιδιά. Είχα μόλις πέντε λεπτά για να πακετάρω. Άρπαξα έγγραφα, έντυσα τα παιδιά με τα πιο ζεστά ρούχα και όλα αυτά καταβάλλοντας τεράστια προσπάθεια να μην πανικοβληθώ. Τώρα ξέρω στ’ αλήθεια πώς ένιωσε η προγιαγιά μου, όταν υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει το σπίτι της για πάντα. Το 1944 ο Στάλιν διέταξε τον εκπατρισμό των Τατάρων της Κριμαίας και την εγκατάστασή τους στην Κεντρική Ασία. Ήταν μια τραγωδία για την οικογένειά μου, η γιαγιά μου δεν έχασε μόνο το σπίτι της, αλλά και ένα βρέφος από ασιτία. Γενιές και γενιές της οικογένειάς μου πέρασαν πολλά για να καταφέρουν να επανεγκατασταθούν στην Κριμαία».

«Δεν μπορείς να φανταστείς, Γιάννη, κι ελπίζω να μην το νιώσεις ποτέ, πώς είναι να πρέπει να πακετάρεις σε πέντε λεπτά ολόκληρη τη ζωή σου σε μια βαλίτσα. Κοιτάς γύρω γεμάτος απόγνωση, καθώς είναι όλα τα πράγματα που απέκτησες, αγάπησες και φρόντισες για μια ζωή. Είναι η ζωή σου και πρέπει να την αφήσεις πίσω».

Το ταξίδι της από το Κίεβο μέχρι την Κωνσταντινούπολη διήρκεσε σχεδόν δύο ημέρες και, όπως μου λέει, ήταν γεμάτο δάκρυα και φρίκη. Πρώτα πήγαν στο Τερνόμπιλ, περίπου 300 χιλιόμετρα μακριά από το Κίεβο και το βράδυ έμειναν σε ένα χωριό. Στις 26 Φεβρουαρίου οδήγησαν μέχρι τα σύνορα με τη Ρουμανία, όπου ένας φίλος της αδελφής της τους πήρε με το αυτοκίνητό τους και τους έφερε στην Κωνσταντινούπολη.

To «1944», που έγραψε και ερμήνευσε η ίδια και που μιλάει για τη γενοκτονία των Τατάρων της Κριμαίας από το σοβιετικό καθεστώς, σήκωσε το 2016 θύελλα αντιδράσεων στη Ρωσία με πολλά μέσα ενημέρωσης και νομικούς της Ρωσίας να το θεωρούν προβοκατόρικο και κριτικό απέναντι στην παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Η EBU, διοργανώτρια του διαγωνισμού, αποφάσισε πως το τραγούδι δεν σχετίζεται με τα πρόσφατα γεγονότα στην περιοχή και επέτρεψε κανονικά τη συμμετοχή του. Η Ουκρανία τερμάτισε πρώτη, η Ρωσία τρίτη και την επόμενη χρονιά, στον διαγωνισμό που διεξήχθη στο Κίεβο, απαγορεύτηκε η είσοδος στη χώρα της εκπροσώπου της Ρωσίας, καθώς είχε επισκεφτεί την Κριμαία από το 2014 και μετά.

Σχετικά με τις ομοιότητες που υπάρχουν μεταξύ των γεγονότων του 1944 και της προσάρτησης της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, η Jamala απαντά: «Νομίζω ότι ο κόσμος δεν έμαθε τίποτα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με κάποιον τρόπο η Ρωσία επιτίθεται σε γειτονικές της χώρες απλά και μόνο επειδή μπορεί και η διεθνής κοινότητα φαίνεται αδύναμη να το σταματήσει όλο αυτό. Και για να απαντήσω και στην ερώτησή σου: Ναι, νομίζω ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται και ότι το “ποτέ ξανά”, δυστυχώς συνέβη ξανά».

«Στο “1944” τραγουδούσα στα κριμαϊκά - ταταρικά “Δεν μπορούσα να ζήσω την παιδική μου ηλικία εκεί/ επειδή μου στερήσατε την ειρήνη”, είναι δυσβάσταχτο ότι το τραγούδι είναι επίκαιρο το 2022. Βλέπεις, αυτό το τραγούδι, είναι η προσωπική μου ιστορία, η ιστορία της προγιαγιάς μου, που μετά από διαταγές του Στάλιν υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την πατρογονική της εστία. Τώρα έχει γίνει το τραγούδι ενός ολόκληρου έθνους. Υπολογίζεται ότι 10 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους λόγω του πολέμου, αυτό σημαίνει ένας στους τέσσερις πολίτες της χώρας, είναι απίστευτο νούμερο».

Από τότε που εγκατέλειψε την Ουκρανία και βρήκε καταφύγιο στην Τουρκία, κάνει ό,τι μπορεί για να βοηθήσει όσους έμειναν πίσω. Ακτιβισμός, παροχή πληροφόρησης μέσω των δημοφιλέστατων λογαριασμών της στα κοινωνικά δίκτυα για το πώς μπορεί να βοηθήσει κανείς την Ουκρανία και φυσικά τραγουδά για να ανυψώσει το ηθικό των Ουκρανών. Από τα τέλη Φεβρουαρίου ως τώρα έχει τραγουδήσει το «1944», τον ουκρανικό εθνικό ύμνο και άλλα στον Τελικό του Voice Λιθουανίας, σε ένα φεστιβάλ σχετιζόμενο με τη Eurovision στο Βουκουρέστι, καθώς και στον ρουμάνικο και γερμανικό εθνικό τελικό της Eurovision. Σχετικά με αυτή την εμπειρία μού λέει: «Θα ήθελα να ευχαριστήσω από τα βάθη της καρδιάς μου τη γερμανική κυβέρνηση και τους διοργανωτές του γερμανικού εθνικού τελικού, καθώς κατά τη διάρκεια του τελικού συγκεντρώσαμε χρήματα για την Ουκρανία: συνολικά 67.000.000 ευρώ. Και ελπίζω να κάνουμε το ίδιο στον φιλανθρωπικό τηλεμαραθώνιο για την Ουκρανία στην Ισπανία. Το να τραγουδώ αυτό το τραγούδι σήμερα σημαίνει για μένα ότι περνάω το μήνυμα για τις θηριωδίες του Πούτιν εις βάρος της Ουκρανίας. Να περάσω το μήνυμα για τις ρημαγμένες ζωές εκατομμυρίων. Περισσότερα από εκατό παιδιά έχουν σκοτωθεί. Δεν μπορώ να το αντέξω όλο αυτό, κανείς δεν μπορεί».

Μιλώντας για τη Eurovision, «είναι μια τεράστια κοινότητα και νιώθω ευγνώμων που είμαι μέρος της, όχι μόνο ως νικήτρια, αλλά ως ένας κανονικός άνθρωπος που μοιράζεται τις κοινές ευρωπαϊκές μας αξίες και την ελευθερία. Και τώρα, οι άνθρωποί μου, η χώρα μου, μάχονται για αυτές ακριβώς τις αξίες. Για αυτά τα ιδανικά».

Λίγο πριν τερματίσουμε τη βιντεοκλήση μας, η Jamala, το πραγματικό όνομα της οποίας είναι Susana Jamaladinova, μου ζητάει να πει δυο λόγια στους Ευρωπαίους αλλά και στους συμπατριώτες της Ουκρανούς. «Ζητώ από την Ευρώπη να ενωθεί και να προστατέψει τις ευρωπαϊκές αξίες. Όπως είπα και πριν, αυτός ο πόλεμος δεν είναι δικός μας, είναι ένας πόλεμος για τα ευρωπαϊκά ιδεώδη. Αυτή η μάχη θα καθορίσει το μέλλον της Ευρώπης και τη δυνατότητά της να επιβιώσει και να προστατέψει τον εαυτό της. Μείνετε στο πλευρό της Ουκρανίας! Ζητώ από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να προμηθεύσουν την Ουκρανία με μαχητικά αεροσκάφη για να προστατέψει τους πολίτες και τις υποδομές μας. Χωρίς αυτά, δεν θα αντέξουμε για πολύ καιρό ακόμα. Και επίσης, ανεξάρτητα από το πού βρίσκεστε, κάντε δωρεές σε χρήματα ή σε είδη πρώτης ανάγκης. Κάθε βοήθεια αυτή τη στιγμή είναι πολύτιμη».

«Συμπατριώτες μου, θα πολεμήσουμε, θα νικήσουμε αυτή τη μάχη για τα παιδιά μας, την ελευθερία, την ισότητα και τη δημοκρατία μας. Δόξα στην Ουκρανία!».