Γιατί αισθανόμαστε «ωραία» όταν ακουμε λυπητερή μουσική, όπως τα τραγούδια της Adele - Τι δείχνουν σχετικές έρευνες.
Το νέο άλμπουμ της Adele, «30», είναι επιτέλους διαθέσιμο. Τον περασμένο μήνα, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι έκαναν stream την πρώτη της κυκλοφορία, το κομμάτι «Easy On Me». Αυτό το τραγούδι προκαλεί συναισθήματα που δεν περιγράφονται εύκολα με λόγια, ωστόσο μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι είναι ένα λυπητερό τραγούδι.
Δεν είναι προφανές ότι πρέπει να μας αρέσει η θλιμμένη μουσική. Η λύπη είναι συνήθως ένα συναίσθημα που προσπαθούμε να αποφύγουμε. Ωστόσο, η θλιβερή μουσική μας προσελκύει, μας τραβάει και παραδόξως μας «ανεβάζει». Το ερώτημα όμως είναι, γιατί αισθανόμαστε καλά όταν ακούμε τέτοια μουσική;
Η βιολογία πίσω από τη λυπητερή μουσική
Ας ξεκινήσουμε με τις βιολογικές θεωρίες. Όταν βιώνουμε απώλεια στη ζωή μας ή συμπάσχουμε με τον πόνο του άλλου, ορμόνες όπως η προλακτίνη και η ωκυτοκίνη απελευθερώνονται μέσα μας. Αυτές μας βοηθούν να αντιμετωπίσουμε την απώλεια και τον πόνο κάνοντας μας να νιώθουμε ηρεμία, παρηγοριά και υποστήριξη. Το να νιώθουμε τον πόνο της Adele ή να θυμόμαστε έναν δικό μας μπορεί να προκαλέσει τέτοιες χημικές αλλαγές μέσα μας. Κάνοντας κλικ στο τραγούδι της Adele μπορεί να είναι σαν να κάνουμε κλικ στη δική μας μεταφορική χορήγηση μορφίνης.
Οι επιστημονικές απόψεις βέβαια διίστανται όσον αφορά αυτή τη θεωρία. Υπήρξε μια μελέτη η οποία δεν βρήκε στοιχεία ότι η λυπητερή μουσική αυξάνει τα επίπεδα προλακτίνης. Ωστόσο, άλλες μελέτες έχουν υποδείξει ότι οι ορμόνες αυτές μας κάνουν να αισθανόμαστε «ωραία» όταν ακούμε λυπητερή μουσική.
Ένας βασικός λόγος που απολαμβάνουμε τα λυπητερά τραγούδια είναι επειδή μας «συγκινούν» βαθιά. Αυτή η εμπειρία μερικές φορές ονομάζεται kama muta, ένας σανσκριτικός όρος που σημαίνει «συγκινημένος από αγάπη». Αυτό το συναίσθημα μπορεί να περιλαμβάνει ρίγη, ανατριχίλα, μια πληθώρα συναισθημάτων, μια ζεστασιά στο στέρνο μας και αγαλλίαση.
Γιατί όμως αισθανόμαστε συγκινημένοι; Ο Αμερικανός συγγραφέας James Baldwin το αντιλήφθηκε όταν αναλογίστηκε το εξής:«Αυτά που με βασάνιζαν περισσότερο ήταν αυτά που με συνέδεαν με όλους τους ανθρώπους που ήταν ζωντανοί και που έχουν υπάρξει ποτέ ζωντανοί». Ομοίως, το αίσθημα συγκίνησης μπορεί να αναδυθεί όταν ξαφνικά νιώσουμε πιο κοντά σε άλλους ανθρώπους.
Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί οι άνθρωποι με τις περισσότερες πιθανότητες να αισθανθούν συγκινημένοι από τη λυπητερή μουσική είναι αυτοί που έχουν υψηλή ενσυναίσθηση. Πράγματι, ακούγοντας το «30» της Adele μπορεί μετά να στραφούμε σε βίντεο αντιδράσεων για να δούμε πώς νιώθουν άλλοι. Αυτό μας επιτρέπει να μοιραστούμε μια συναισθηματική, συμμετοχική εμπειρία με άλλους ανθρώπους. Μια σχετική σκέψη είναι ότι η μουσική της Adele μπορεί να είναι «φίλος μας». Να λειτουργήσει, δηλαδή ως κοινωνικό υποκατάστατο. Η θλιβερή μουσική μπορεί να βιωθεί ως ένας φανταστικός φίλος που παρέχει υποστήριξη και ενσυναίσθηση μετά από μια απώλεια.
Το να νιώθουμε συγκίνηση μπορεί επίσης να προκύψει από αναμνήσεις που προκαλούνται από σημαντικές στιγμές της ζωής μας. Τα τραγούδια της Adele είναι έντονα νοσταλγικά. Ενδεχομένως να είναι λοιπόν η νοσταλγία, και όχι η θλίψη, που απολαμβάνουμε. Πράγματι, όταν οι άνθρωποι ακούν λυπητερή μουσική, μόνο περίπου το 25% λέει ότι νιώθει πραγματικά θλίψη. Οι υπόλοιποι βιώνουν άλλα, σχετικά συναισθήματα, και τις περισσότερες φορές νοσταλγία. Αυτό το συναίσθημα νοσταλγίας μπορεί να βοηθήσει να αυξήσουμε την αίσθηση κοινωνικής μας σύνδεσης, να μετριάσει τα συναισθήματα ματαιότητας και να μειώσει το άγχος.
Μια εντελώς διαφορετική ψυχολογική θεωρία είναι ότι τα τραγούδια της Adele είναι συναισθηματικά «γυμναστήρια». Μας δίνουν έναν ασφαλή, ελεγχόμενο χώρο στον οποίο μπορούμε να εξερευνήσουμε προσομοιωμένη θλίψη. Η προσομοίωση λύπης μας επιτρέπει να πειραματιστούμε και να μάθουμε από αυτό το συναίσθημα. Μπορούμε να ενισχύσουμε την ενσυναίσθησή μας, να μάθουμε να βλέπουμε καλύτερα τα πράγματα από την οπτική γωνία των άλλων ανθρώπων και να δοκιμάζουμε διάφορες αντιδράσεις στη λύπη. Αυτό μπορεί να μας προετοιμάσει καλύτερα για την πραγματική απώλεια.
Εναλλακτικά, ενδεχομένως τα τραγούδια της Adele να μην είναι ευχάριστα επειδή είναι λυπητερά ή νοσταλγικά, αλλά επειδή είναι απλά όμορφα. Και η λύπη μπορεί απλώς να συμπίπτει ή να συνυπάρχει με την ομορφιά. Πράγματι, το να βλέπουμε πράξεις ηθικής αρετής ή ομορφιάς μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα «ανύψωσης» και μπορεί να μας αγγίξει, να μας συγκινήσει και να μας εμπνεύσει.
Αντίστοιχα, σε πολιτιστικό επίπεδο, μπορούμε να δούμε την ευχαρίστηση που μας δίνουν τα τραγούδια της Adele ως προς το νόημα που μας βοηθάνε να «βγάλουμε». Η Adele, όπως και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες, παίρνει σκληρές εμπειρίες ζωής και προσπαθεί να τις κάνει πιο κατανοητές. Αυτό, στην ουσία, κάνει η τραγική τέχνη. Παίρνει τον πόνο και τα βάσανα και τη θλίψη του κόσμου και τους δίνει νόημα. Όπως το έθεσε κάποτε ο Γερμανός φιλόσοφος Friedrich Nietzsche, «he who has a why to live can bear almost any how».
Στο τέλος της ημέρας, τα τραγούδια της Adele θα έχουν ένα διαφορετικό νόημα για τον καθένα από εμάς. Ακούμε λυπητερή μουσική όταν θέλουμε να σκεφτούμε, να νιώσουμε ότι ανήκουμε ή να χαλαρώσουμε. Ακούμε για να βιώσουμε ομορφιά, να νιώσουμε παρηγοριά, ή απλά να αναπολήσουμε. Αλλά σε όλους μας τα τραγούδια της Adele λένε: δεν είσαι μόνος στον πόνο σου. Νιώθουμε τον πόνο της, «μοιραζόμαστε» τα βάσανά μας και να συνδεόμαστε με άλλους. Και η ομορφιά βρίσκεται στο μοίρασμα αυτό της ανθρωπιάς μας.
Μιλήσαμε με τον τραγουδοποιό, μουσικό παραγωγό και γιατρό, Βασίλη Παπαζώτο, για τις πετυχημένες διασκευές στο project Μουσικό Μπαλκόνι και την αγάπη του για τη μουσική και ιατρική
9°
