Ίβο Πογκορέλιτς: Ανακαλύπτοντας ξανά τον Σοπέν

«Στο πιανίσιμο έπαιζε μια μια τις νότες κι εκεί που έλεγες, πάει, δεν έχει άλλο πιάνο, πού να πάει; Εκείνος συνέχιζε κι έπαιζε κι άλλο, κι άλλο... Απίστευτος!», η καθηγήτρια μουσικής κάθεται δίπλα μου, στο νέο wine bar που άνοιξε στο φουαγιέ του Μεγάρου Μουσικής, κι ενώ πίνει ένα βελούδινο κόκκινο κρασί της Νεμέας, μιλάει για τη συναυλία που μόλις τέλειωσε με μάτια που λάμπουν από συγκίνηση.

Ο Ίβο Πογκορέλιτς ξεκίνησε ξαφνιάζοντας μας με το Piano Sonata No. 3 in B-minor, Op 58.

Μπορεί να είναι σκληρός ο Σοπέν; Ο διάσημος πιανίστας, από το Βελιγράδι, λέει ότι μπορεί. Με το παίξιμο του ο Σοπέν παύει να είναι κάτι ωραίο και νοσταλγικό από το παρελθόν των Ρομαντικών. Ο Ίβο εκμοντερνίζει τη μουσική και φέρνει τον Πολωνό συνθέτη στον 21ο αιώνα.

Αυτό που συντελείται όταν ακουμπάει με τα δάχτυλά του το πιάνο μας αφορά όλους. Ο Σοπέν έρχεται από τον 19ο αιώνα να μας μιλήσει για το σήμερα, για όλα εκείνα που χάνονται που τελείωσαν, που μας απειλούν αλλά και για κείνα που αξίζει να διασώσουμε.

Ή και όχι.

Ο Πογκορέλιτς χθες μέσα από τη μουσική μας μίλησε για την αγωνία του θανάτου. Για την αποδοχή του αναπόφευκτου. Για τον αποχαιρετισμό. Για την επιμονή που είναι το αντίθετο της παραίτησης. Και για την τρυφερότητα που πηγάζει από την καρδιά της μουσικής.

Στα αργά σημεία εκείνος παίζει σαν να αποσπά τη μουσική από το σώμα του ίδιου του Σοπέν και να δημιουργεί έτσι έναν άλλον ήχο. Το παίξιμό του δεν είναι εύκολο.

Δεν νομίζω ότι κανείς στην αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης του Μεγάρου Μουσικής είχε ακούσει  ποτέ ξανά να παίζουν με τέτοιο τρόπο τη μουσική του Πολωνού συνθέτη. Εκείνος παίζει χωρίς διάλειμμα. Fantaisie in F-minor, Op. 49.  Polonaise-fantaisie in A-flat major, Op. 61 και Barcarolle in F-sharp major, Op. 60. Για επιδόρπιο -μοναδικό encore- έχει διαλέξει Berceuse, Op 57.

Αν κάποιος έχει συνηθίσει ν' ακούει Σοπέν όπως τον ερμήνευε ο Ρουμπινστάιν, ο Ασκενάζι, ο Ζίμερμαν και άλλοι μεγάλοι σολίστ, ίσως είναι δύσκολο να αποδεχθεί αυτόν τον ψιλόλιγνο Σέρβο με τα λεπτά άκρα που δονούνται πάνω στο πιάνο και παίζει Σοπέν με στιβαρότητα σαν να ερμηνεύει Μπετόβεν. Ο λυρισμός του Σοπέν κάτω από τα δάχτυλά του μετατρέπεται έτσι σε εγκεφαλική διεργασία γεμάτη ένταση και δυναμισμό. Με το παίξιμό του ο Πογκορέλιτς ξήλωσε ό,τι γνωρίζαμε μέχρι χθες ότι ήταν ο Σοπέν κι έφτιαξε το δικό του άκουσμα που μοιράστηκε γενναιόδωρα μαζί μας. Ήταν λες και απηύθυνε ανοιχτή πρόσκληση στην ψυχή του καθενός μας. Δεμένος με το κοινό του μέσα από τη μουσική, χωρίς υπερβολές, σχεδόν με συστολή, αλλά και με απόλυτη επίγνωση πως βρισκόταν σε μια αίθουσα γεμάτη με ανθρώπους που φορούσαν υποχρεωτικά μάσκα και ξεχώριζαν μόνο από τα μάτια τους. Οι βύθιες νότες που αποσπούσε από το πιάνο σχεδόν εκβιάζοντας τες απευθύνονταν σ' αυτά τα χιλιάδες μάτια. Η μουσική του είχε κάτι από το κάλλος των αγαλμάτων στην ομώνυμη έξοχη έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

Αν στον Εβγκένι Κισίν ο κόσμος υπήρξε υποδειγματικός, δυστυχώς αυτό δεν κράτησε πολύ και σύντομα ξαναβρήκε τις κακές του συνήθειες, καθώς στη χθεσινή συναυλία, υπήρξαν κάποιοι που έκαναν θόρυβο και άλλοι που ξέχασαν να απενεργοποιήσουν τα κινητά τους.

Την ίδια στιγμή μόνος επί σκηνής ο Πογκορέλιτς αποσπούσε απτόητος τραχείς ήχους από το πιάνο στο όριο του ξεριζώματος. Ξεμάλλιαζε τις νότες, όπως θα έλεγε και η Μάτση Χατζηλαζάρου δημιουργώντας μια καινούρια γλώσσα, μια καινούρια εκκλησία όπου η μουσική του Σοπέν ακούγεται όχι πια σαν μια ευχάριστη, διακοσμητική μελωδία, που υπάρχει για να συνοδεύει τις ανάλαφρες σκέψεις μας, αλλά σαν ύμνος στη ιδιοφυΐα ενός συνθέτη του οποίου τη μουσική οφείλουμε να ακούμε με φανατική προσήλωση και θρησκευτική ευλάβεια.

Κι άλλος τρόπος πια δεν υπάρχει.