Το άλμπουμ «What’s Going On» συμπληρώνει 50 χρόνια κυκλοφορίας: Αυτή είναι η ιστορία του και ο λόγος που το έγραψε ο Marvin Gaye
Σε πολλές από τις περιπτώσεις δίσκων που άλλαξαν τη μουσική ιστορία οι δημιουργοί τους είχαν ξεκάθαρο το όραμα που ήθελαν να πραγματώσουν. Όταν το καλοκαίρι του 1970, ο Marvin Gaye έπαιζε στο γραφείο του Berry Gordy Jr. (ιδιοκτήτη και ιδρυτή της θρυλικής Motown) την πομπίνα από το ομότιτλο πρώτο single, ένιωθε έτοιμος για το σπουδαίο βήμα της ωρίμανσης και κοινωνικής ευαισθητοποίησής του σαν καλλιτέχνης (είχε φτάσει πια τα 30), ενώ παράλληλα ήλπιζε να επαναπροσδιορίσει τα δεδομένα της αμερικάνικης soul.
O Gordy, από τη μεριά του, είχε αντιληφθεί ότι το poster boy της Motown, που την περασμένη δεκαετία τού είχε αποφέρει εκατομμύρια πωλήσεων με το ανάλογο hit after hit ύφος (άκου από το «Ain’t No Mountain High Enough» μέχρι το «I Heard It Through the Grapevine»), είχε πλέον την ανάγκη να ανεξαρτητοποιηθεί και κάθε άλλο παρά υποστηρικτικός υπήρξε.
Τρέναρε όσο μπορούσε την κυκλοφορία ενός single που θεωρούσε «πολιτικό και καθόλου ραδιοφωνικό» και στο οποίο ελάχιστα ενδιαφερόταν για το γεγονός ότι ήταν το πρώτο με την υπογραφή του Gaye στον ρόλο του παραγωγού. Μοιραία (και σχεδόν κρυφά από το αφεντικό), η Motown κυκλοφόρησε το «What’s Going On» στις 21 Ιανουαρίου του 1971. Όχι τόσο από πραγματικό ενδιαφέρον (άλλωστε το στάμπαρε με την ετικέτα της θυγατρικής εταιρείας Tamla), όσο από ανάγκη να κυκλοφορήσει επιτέλους κάτι καινούριο από το μεγάλο της αστέρι, η Motown δεν είχε άλλες επιλογές δεδομένου ότι ο Gaye με τη σειρά του πεισματικά είχε αρνηθεί να παραδώσει οποιαδήποτε άλλη μορφή μουσικής στην εταιρεία μέχρι να βγει το τραγούδι που είχε συνθέσει επηρεασμένος από ένα αντιπολεμικό συλλαλητήριο στο Berkeley.
Το κομμάτι έφτασε αμέσως στο Νο.1 των R&B charts και σχετικά σύντομα στο Νο. 2 των αμερικάνικων pop charts με την αυτοπεποίθηση του δημιουργού να μεγαλώνει και σαν έτοιμος από καιρό να ηχογραφεί μέσα σε 10 μέρες τον Μάρτιο του 1971, ίσως τον πρώτο κόνσεπτ δίσκο που είχε ακούσει ποτέ το rhythm & blues και σόουλ κοινό. Το κάθε τραγούδι αποτελούσε συνέχεια του προηγούμενου, την ίδια στιγμή που καθεμία από τις 9 βασικές συνθέσεις είχαν το άρτιο στήσιμο που χρειαζόταν ώστε να γεμίζουν τα ραδιόφωνα και τις ακροάσεις ανεξάρτητα από το σύνολο του δίσκου. Στιχουργικά, ο Gaye προσπαθούσε να συμφιλιωθεί με τους δαίμονές του και να απεμπλακεί από τα συμβατικά ποπ κλισέ της εποχής όντας χορτασμένος από αυτά. Η έμπνευση ευτυχώς ήταν στη θέση της και αν μη τι άλλο γέμιζε τα κενά που άφηνε η πραγματικότητα που ζούσε. Μέχρι τις αρχές του 1970 ο καλλιτέχνης είχε χάσει την αγαπημένη του συνεργάτιδα, Tammi Terrell, είχε δει τον γάμο του με την Anna Gordy να διαλύεται και είχε αναπτύξει τέτοιο εθισμό στην κοκαΐνη που μετρούσε ήδη μία απόπειρα αυτοκτονίας.
Επιπλέον, αν και δυσάρεστη συνθήκη, από τις λίγες κινητήριες δυνάμεις του ήταν τα γράμματα που αντάλλασσε με τον αδερφό του (άκου το «What’s Happening Brother») ενώ ο τελευταίος πολεμούσε στο Βιετνάμ. Με το γύρω του σύμπαν να καταρρέει, ο Gaye δεν μπορούσε παρά να παρατηρήσει και να ταυτιστεί με τις δυσκολίες της κοινωνίας ή του κράτους απέναντι στην σκληρή καθημερινότητα. Ξεκίνησε να ψάχνει την αλήθεια και κατέληξε να επαναπροσδιορίζει τον εαυτό του και μαζί να δημιουργεί έναν ολόκληρο νέο μουσικό κόσμο. Μέσα από τις soul και jazz βάσεις θα έβρισκε τον τρόπο να ευαισθητοποιήσει το κοινό και να γίνει μέρος της μουσικής ιστορίας, μελοποιώντας τις προσωπικές του ανησυχίες και φτάνοντας στην προσωρινή -έστω- λύτρωση μέσα από κάποιου είδους μουσικής επανάστασης. H δύναμη της gospel και η διαχρονικότητα της κλασικής μουσικής, χρησιμοποιήθηκαν ως άλλοι δούρειοι ίπποι για να αποδοθεί επιτέλους η πιο φινετσάτη και πνευματική εκδοχή των «μαύρων» grooves που υποστήριζαν με υποδειγματικά παιξίματα οι στυλοβάτες της Motown, The Funk Brothers.
Η πραγματική έκπληξη βέβαια θα ερχόταν από το «μέσα» του ίδιου του δημιουργού και τις αλλαγές που του συνέβαιναν. Το «What’s Going On» αν και 11ο album της μέχρι τότε καριέρας του, είναι το πρώτο που επίσημα λανσάρει το ηχητικό όραμα του και φέρει περήφανα την υπογραφή του σε πολλαπλά επίπεδα. Αν ο Gaye το είχε μέσα του, ήξερε πως ήταν ο ίδιος αρμόδιος για να το μεταφέρει και στο album και αυτή την φορά ήθελε όλα να συμβούν διαφορετικά. Από τα τέλη των 60s είχε μπει στην διαδικασία ενδοσκόπησης και το νέο άλμπουμ ήταν η αφορμή που έψαχνε για να ανατρέψει όλα όσα είχαν οι ακροατές δεδομένα. Το αφεντικό, ο Berry Gordy, θεωρούσε ότι το να τραγουδήσει ο Marvin Gaye κάτι με πολιτική χροιά ή ένα τραγούδι διαμαρτυρίας ήταν απλά ένα «τραβηγμένο αστείο», όμως ο συνθέτης δυσκολευόταν να επαναπαυθεί στην ιδέα ότι παρόλη την αναστάτωση είχαν φέρει στην Αμερικανική κοινωνία ο πόλεμος του Βιετνάμ και οι φυλετικές διακρίσεις, αυτός θα συνέχιζε απλά να τραγουδάει ερωτικά τραγούδια. Στο «Fly High (In The Friendly Sky)» η ενορχήστρωση μπορεί να επιστρέφει στα μπαλαντοειδή μονοπάτια, αλλά οι στίχοι μιλάνε για τον εθισμό του στα ναρκωτικά και υποδειγματικά παντρεύει αμέσως μετά τους προβληματισμούς του για τις επόμενες γενιές και τα μη προνομιούχα παιδιά στο gospel / jazz «Save The Children». Ενορχηστρώσεις όπως αυτές και τεχνάσματα με spoken word ερμηνείες υποσυνείδητα συνδέονται με την πνευματική εκδοχή της jazz αλλά ασφαλώς μέσα από τα εκατομμύρια των πωλήσεων, θέλοντας και μη μπόλιασαν στις επόμενες μουσικές γενιές την δεξιοτεχνία και τον ζεστό ήχων αυτών των παραγωγών. Στα «Mercy Mercy Me» -ένα από τα πρώτα ever κομμάτια που έθιξαν το θέμα της οικολογικής συνείδησης- όπως και στο επτάλεπτο «Right On» o κύκλος που κάνουν οι μελωδίες και τα grooves (γιατί έτσι και αλλιώς πρόκειται για εννιαίο μουσικό κόνσεπτ με ασταμάτητη και ενίοτε κυκλική ροή) στήνουν ένα απολαυστικό ψυχεδελικό σόουλ γαϊτανάκι που κορυφώνεται με το αξεπέραστο «Inner City Blues», την εθιστική μπασογράμμη και την αστική πλην μελαγχολική ποίηση των στίχων.
Χωρίς να ψάχνει πιο μακριά από τον ίδιο του τον εαυτό (άλλωστε έχει δηλώσει ότι ακόμα και ο τρόπος που τραγουδούσε άλλαξε ριζικά μετά από αυτό το album, έγινε ξεκάθαρα πιο cool με αποκορύφωμα αυτό το επικό video), ο Marvin Gaye - ένας άνθρωπος που μέχρι το ’70 με τα βίας θα τον χαρακτήριζε κάποιος ακτιβιστή- έφτιαξε τον πιο ανατρεπτικό, πολιτικά ορθό και κοινωνικά συνειδητοποιημένο δίσκο που θα μπορούσε να καταναλώσει μαζικά -όχι μόνο η μαύρη και όχι μόνο η Αμερικάνικη- κοινωνία. Από το «What’s Going On» και μετά, ο ποπ ερμηνευτής που είχε θριαμβεύσει στα 60s αλλά καταπίεζε το πραγματικό μουσικό του ένστικτο, κατόρθωσε στα 70s να μεγαλουργήσει ηχογραφώντας σε δική του παραγωγή, την πιο ειλικρινή εκδοχή του εαυτού του, προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για την μαζική επέλαση της νέο soul μέσα και από τις συνδέσεις της με την jazz παράδοση, τα blues και τα gospel.
Για την ταλαιπωρημένη προσωπικότητα που έφυγε τραγικά από τα χέρια του ίδιου του του πατέρα, την άνοιξη του 1984 (και μάλιστα με το περίστροφο που ο ίδιος ο Marvin Gaye είχε κάνει δώρο στον πατέρα του) έχοντας όμως πριν αλλάξει τους όρους του παιχνιδιού για την μαύρη μουσική, το «What’s Going On» είναι ο δίσκος που έφερε -έστω για λίγο- την ψυχή του δημιουργού του από το σκοτάδι στο φως. Ένα «οριακό» από κάθε άποψη album που συμπληρώνει φέτος μίσο αιώνα σπουδαίας παρακαταθήκης στη σύγχρονη μουσική κουλτούρα και εξακολουθεί να λειτουργεί ευεργετικά για όσους το απολαμβάνουν σε βάθος.
Μιλήσαμε με τον τραγουδοποιό, μουσικό παραγωγό και γιατρό, Βασίλη Παπαζώτο, για τις πετυχημένες διασκευές στο project Μουσικό Μπαλκόνι και την αγάπη του για τη μουσική και ιατρική
18°
