Musical reminiscence bump: Η μουσική που ήταν στα charts κατά την περίοδο της εφηβείας μας συσχετίζεται με περισσότερες αυτοβιογραφικές αναμνήσεις
To 1993 αγόρασα το πρώτο μου CD, το οποίο ήταν το «Ignition» των Offspring. Τον δίσκο «Smash», ο οποίος είχε κυκλοφορήσει έναν χρόνο πριν και είχε μέσα τα επικά πλέον κομμάτια «Come Out and Play» και «Self Esteem» τον είχε μια φίλη μου σε κασέτα και τον είχα ήδη αντιγράψει (πειρατές από τότε). Οπότε αποφάσισα να ανακαλύψω την μπάντα αυτή λίγο καλύτερα. Πήρα το λεωφορείο Γ4 από τη «μακρινή» Γλυφάδα και πήγα στο κέντρο με μια φίλη για αυτόν τον σκοπό. Στην Πανεπιστημίου τότε υπήρχε το δισκοπωλείο Metropolis, που ήταν τότε μια μικρή μουσική όαση.
Αν και όχι ιδιαίτερης σημασίας στη ζωή μου, η ανάμνηση αυτή είναι ανεξίτηλη ακόμα και σήμερα. Ήταν μονάχα η αρχή της λατρείας μου για τη μουσική. Ο δεύτερος δίσκος που αγόρασα, ένα μήνα μετά, ήταν το «G» των Garbage, και ο τρίτος το «(What’s the Story) Morning Glory?» των Oasis. Μετά έχασα το μέτρημα. Ακόμα και σήμερα, που συνεχίζω να θεωρώ το ψάξιμο και την ανακάλυψη νέας μουσικής ως μία από τις πιο όμορφες και ουσιώδεις ιεροτελεστίες, οφείλω να ομολογήσω πως η μουσική της δεκαετίας του ‘90 είναι για μένα απαράμιλλης σημασίας και φαίνεται πως αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο βάσει μιας πρόσφατης μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Music and Science με τον τίτλο «A Cross-Sectional Study of Reminiscence Bumps for Music-Related Memories in Adulthood» (Kelly Jakubowski et al, 2020), η οποία μας δίνει μια ενδιαφέρουσα απάντηση.
Οι άνθρωποι τείνουν να είναι εξαιρετικά νοσταλγικοί για τη μουσική που άκουγαν όταν ήταν νέοι. Εάν ήσουν έφηβος τη δεκαετία του 1970, είναι πολύ πιθανόν να λατρεύεις τους Queen, τον Stevie Wonder ή τους ABBA. Και αν μεγάλωσες τη δεκαετία του 1990, το «Wannabe» των Spice Girls πιθανόν σε κάνει ακόμα να χορεύεις. Αλλά γιατί συμβαίνει αυτό; Πιστεύουμε πραγματικά ότι η μουσική του παρελθόντος είναι καλύτερη ή αυτή η προσέγγιση έχει να κάνει με τις αναμνήσεις που έχουμε από εκείνη την εποχή;
Η μουσική συνδέεται άμεσα με τη μνήμη και το συναίσθημα. Υπάρχει λόγος για τη δημοτικότητα του μακροχρόνιου ραδιοφωνικού προγράμματος του BBC, «Desert Island Discs», στο οποίο διάσημοι καλεσμένοι μοιράζονται το soundtrack της ζωής τους. Ή γιατί το πρόσφατο βίντεο μιας τέως μπαλαρίνας με νόσο του Αλτσχάιμερ που επαναφέρεται αυθόρμητα στο παρελθόν της μέσω της μουσικής, έγινε viral.
Η μουσική φαίνεται να σχετίζεται ιδιαιτέρως με θετικές συναισθηματικές αναμνήσεις που έχουν κοινωνική θεματολογία, καθιστώντας την ικανή να βελτιώσει το αίσθημα ικανοποίησης για τη ζωή κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Ψυχολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι αυτοβιογραφικές αναμνήσεις (εμπειρίες ζωής) από συγκεκριμένες χρονικές περιόδους ανακαλούνται καλύτερα από άλλες. Ένα ιδιαίτερα αξιοσημείωτο φαινόμενο είναι το «reminiscence bump»: το γεγονός ότι οι άνθρωποι τείνουν να θυμούνται δυσανάλογα τις αναμνήσεις από όταν ήταν 10 έως 30 ετών.
Έχουν υπάρξει αρκετές θεωρητικές εξηγήσεις για αυτό το φαινόμενο, συμπεριλαμβανομένου ότι αυτή η περίοδος της ζωής μας περιέχει πολλές νέες και αυτοπροσδιοριζόμενες εμπειρίες - οι οποίες μπορούν να κωδικοποιηθούν στον εγκέφαλο πιο βαθιά και να ανακτηθούν πιο εύκολα. Οι βιολογικές και ορμονικές αλλαγές μπορούν επίσης να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα των αναμνήσεών μας κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Έχει αποδειχθεί πως, όταν ζητείται από τους ανθρώπους να επιλέξουν τον αγαπημένο τους δίσκο, είναι πιθανό η επιλογή αυτή να πηγάζει από τη συγκεκριμένη αυτή περίοδο αναμνήσεων (reminiscence bump) και ότι οι ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας γνωρίζουν περισσότερα για τη μουσική που ήταν δημοφιλής στα νιάτα τους από ό,τι για τα σύγχρονα ποπ τραγούδια. Σημαίνει άραγε όμως αυτό ότι η μουσική εκείνης της περιόδου είναι πιο πιθανό να συνδέεται με αυτοβιογραφικές αναμνήσεις;
Στη μελέτη αυτή οι επιστήμονες ερεύνησαν την παρουσία του «musical reminiscence bump» σε μια ομάδα 470 ενηλίκων ηλικίας μεταξύ 18 και 82 ετών. Στόχος τους ήταν να διερευνήσουν πώς η ηλικία ενός ατόμου, την εποχή που ένα τραγούδι ήταν δημοφιλές, επηρέασε τρεις σχετικές αλλά ξεχωριστές έννοιες: τον βαθμό στον οποίο το τραγούδι συσχετίστηκε με αυτοβιογραφικές αναμνήσεις, πόσο οικείο ήταν το τραγούδι και πόσο τους άρεσε το συγκεκριμένο τραγούδι.
Στους συμμετέχοντες στη μελέτη δόθηκαν οι τίτλοι και οι καλλιτέχνες 111 ποπ τραγουδιών που ήταν στα charts σε μια περίοδο 65 ετών (1950-2015), και αυτοί έβαλαν βαθμολογία στις τρεις έννοιες ενδιαφέροντος.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι σε ολόκληρο το δείγμα των συμμετεχόντων, η μουσική που ήταν στα charts κατά την περίοδο της εφηβείας κάποιου δεν αξιολογήθηκε μόνο ως πιο οικεία, αλλά συσχετιζόταν επίσης με περισσότερες αυτοβιογραφικές αναμνήσεις. Αυτό το «reminiscence bump» που σχετίζεται με τη μουσική έφτανε σε μία κορύφωση στην ηλικία των 14 ετών: τα τραγούδια που ήταν δημοφιλή όταν οι συμμετέχοντες ήταν σε αυτήν την ηλικία προκάλεσαν τις περισσότερες αναμνήσεις συνολικά.
Επιπλέον, στους ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας (περίπου 40+) άρεσαν επίσης τραγούδια από την εφηβεία τους περισσότερο από άλλα τραγούδια. Ωστόσο, οι νεότεροι ενήλικες (ηλικίας 18-40 ετών) δεν έδειξαν την ίδια τάση και σε ορισμένες περιπτώσεις έδωσαν ακόμη χαμηλότερη βαθμολογία στη μουσική από την εφηβεία τους απ’ ό,τι στη μουσική που είχε κυκλοφορήσει πριν γεννηθούν.
Αυτό υποδηλώνει ότι τραγούδια από την εφηβεία μας μπορεί να συνδεθούν στενά με αναμνήσεις από το παρελθόν μας, ακόμη και αν δεν υπάρχει προσωπική εκτίμηση για τη μουσική αυτή. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι συνοδεύει πολυάριθμες αξέχαστες σκηνές ζωής από αυτήν την περίοδο (σχολικούς χορούς, συγκεντρώσεις με φίλους, αποφοιτήσεις, και ούτω καθεξής).
Μερικά τραγούδια προτιμήθηκαν ανεξάρτητα από την ηλικία ενός συμμετέχοντα όταν ήταν στα charts, ωστόσο. Για παράδειγμα, παρατηρήθηκε μια γενική αύξηση στο πόσο στους ανθρώπους άρεσαν τραγούδια από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980, ακόμη και σε συμμετέχοντες που δεν είχαν ακόμη γεννηθεί κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου.
Αυτό υποδηλώνει ότι η ποπ μουσική από συγκεκριμένες χρονικές περιόδους έχει διαγενεακή εκτίμηση. Παραδείγματα τραγουδιών που οι ερευνητές χρησιμοποίησαν από αυτή τη χρονική περίοδο περιλαμβάνουν το «Hotel California» των Eagles, το «I Will Survive» της Gloria Gaynor και το «Billie Jean» του Michael Jackson.
Φαίνεται λοιπόν ότι η μουσική από τα νιάτα μας δεν μας ενδιαφέρει τόσο επειδή πιστεύουμε ότι είναι καλύτερη από τη μουσική άλλων εποχών, αλλά επειδή συνδέεται άμεσα με τις προσωπικές μας αναμνήσεις. Ωστόσο, ορισμένα τραγούδια μπορεί να ξεπεράσουν τα όρια των γενεών.
Τόσο οι διαφημιστικές εταιρίες που θέλουν να προκαλέσουν μια νοσταλγική αντίδραση από ένα συγκεκριμένο δημογραφικό κοινό, όσο και οι κλινικοί γιατροί που στοχεύουν στην επανασύνδεση ασθενών με αυτοπροσδιοριζόμενες αναμνήσεις από το παρελθόν τους, θα πρέπει να λάβουν αυτό υπόψη τους.
