Ο Μαγικός Αυλός: Η θεραπευτική δύναμη των ξύλινων πνευστών

Οι διάφορες μορφές αυλού είναι τα όργανα που κατεξοχήν χρησιμοποίησε απο τα αρχαία χρόνια ο άνθρωπος για να εκφράσει τα συναισθήματά του. Πάνω στο πρώτο καλάμι που έκοψε και στο πρώτο ξύλο που χάραξε φύσηξε μέσα το πνεύμα του που μορφοποιήθηκε σε μουσικό ήχο. Οι αυλοί ήσαν τα πιο σημαντικά όργανα τών Αρχαίων Ελλήνων και συνδέθηκαν με την λατρεία και το πνεύμα τού Διονύσου που χαρακτηρίζονταν από πάθος, ορμητικότητα και υπερβολή στην έκφραση. Σχεδόν πάντα παίζονταν σε ζευγάρια (δίαυλος ή δίδυμος ή δικάλαμος αυλός) ο καθένας με το δικό του επιστόμιο. Ο ίδιος αυλητής κρατούσε έναν αυλό σε κάθε χέρι και φυσούσε ταυτόγχρονα και τους δύο μαζί. Ο ένας αυλός έπαιζε την αρμονία (έτσι ονόμαζαν οι αρχαίοι αυτό που λέμε σήμερα μελωδία), ενώ ο άλλος αυλός έπαιζε κάποιο είδος ετεροφωνικής συνοδείας η συνηθέστερα κάποια σταθερή νότα, αυτό που θα λέγαμε σήμερα ισοκράτημα. Ο θεός Πάνας κρατά χαρακτηριστικά τον αυλό-έναν πρόδρομο της σημερινής βουκολικής φλογέρας που ποιμαίνει και καταπραύνει.

Η σημασία του ήχου των αυλών στην αρχαιότητα τονίζεται από τον Πλάτωνα στο έργο του Κρίτων όπου και αναφέρει ότι οι νόμοι της πολιτείας πρέπει να έχουν τον παιδευτικό χαρακτήρα τής μουσικής του αυλού. Αναφέρεται ότι ο διάσημος αυλητής Ισμηνίας βλέποντας την πόλη τών Θηβών να έχει γίνει σωρός απο ερείπια σκέφθηκε να γονατίσει με τον αυλό του μπροστά στα πόδια τού Μεγάλου Αλεξάνδρου και να παίξει μία θλιβερή μελωδία που θα απέπνεε απόγνωση και θα ικέτευε για οίκτο, μήπως με τον αυλό και τους μελωδικούς θρήνους μπορέσει να αποσπάσει το έλεος του στρατηγού. Όμως ο Αλέξανδρος δεν κάμφθηκε και διέταξε το στρατό του να κατασκάψει τα Επτάπυλα τείχη και την πόλη τών Θηβών ολόκληρη. Ψυχορραγούσε ο Ισμηνίας και όμως έπαιζε αιμόφυρτος χορευτικούς ρυθμούς για τους Θηβαίους. Έτσι ο ήχος των διδύμων αυλών του Ισμηνία συνόδευε την καταστροφή τών Θηβών όπως ακριβώς και όταν κατασκευάζονταν τα τείχη της πόλης, η λύρα του Αμφίωνος τα έκτιζε με την μελωδία της. O αυλός εξακολουθεί να είναι δεμένος με την παράδοση του ελληνικού λαού στους βυζαντινούς αλλά και στους νεώτερους χρόνους και εμφανίζεται με διάφορες ονομασίες όπως ζουρνάς, καραμούζα, πίπιζα. Ο πρόγονος του σημερινού πλαγίαυλου (γνωστού σαν φλάουτου, flauto traverso) κατάγεται από τις χώρες της ανατολής και έχει περισσότερο σχέση με το γνωστό μας Νέι, «το Νέι το γλυκύ το πράον» που σχολιάζει και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

Σε πολλές από τις παραδόσεις της ανατολής αποδίδεται θεραπευτική δύναμη και ξεχωριστές ιδιότητες στα διάφορα είδη αυλού όπως π.χ. το ιαπωνέζικο σακουχάσι από καλάμι μπαμπού ή το ινδικό φλάουτο. Σε πολλές από αυτές τίς χώρες τής Ανατολής ο ήχος του αυλού συνδέεται με το φίδι. Το φίδι είναι το ζώο που παίζει-σε όλες τις εθνικές παραδόσεις-σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρώπου από τον Κήπο τής Εδέμ μέχρι τις τελετές τών ναών, στην μυθολογία και σε πολλά άλλα θέματα και πάντα αντιπροσώπευε την ανάπτυξη της συνείδησης.

Στον άνθρωπο η σπονδυλική στήλη είναι μια υπενθύμιση τού φιδιού που καθώς στέκεται αρκετά σε κάθετη στάση, αναγκάζει τη συνείδηση να αναπτυχθεί. Έτσι ο αυλός, το φίδι και η ανάπτυξη της ανθρώπινης συνείδησης συνδέονται πολύ στενά. Οι γητευτές τών φιδιών αντιλήφθηκαν την επίδραση του ήχου πάνω στο ζώο αυτό που τόσο μοιάζει με την σπονδυλική μας στήλη. Η επίδραση του ήχου είναι μοναδική. Το φίδι αναγκάζεται να εγκαταλείψει την οριζόντια στάση του και να ανυψωθεί τρέμοντας σε μία τέλεια κάθετη στάση, ανάλογα με τίς μελωδίες του αυλού που μαγεύουν το σώμα. Η ανύψωση του φιδιού είναι ένα επικίνδυνο παιχνίδι που περιγράφεται πολύ καλά σε ανατολικά κείμενα ιερατικής σοφίας. Οι σωλήνες πολλών αυλών μπορούν να έχουν τόσο χαμηλό τόνο ώστε μόνον ο κραδασμός να γίνεται αισθητός, ορισμένες δε χαμηλές νότες πρέπει να μένουν σιωπηλές, γιατί οι κραδασμοί που παράγουν μπορούν να γκρεμίσουν τοίχους και να καταστρέψουν κτίρια. Έτσι η δύναμη τού ήχου που αιχμαλωτίζεται στους ξύλινους αυλούς-σωλήνες μπορεί να διαθέτει πολύ μεγάλη ενέργεια. Σύμφωνα με την ινδική παράδοση η απλή φλογέρα με τίς επτά τρύπες που συνδέεται στενά με την κατασκευή τής ανθρώπινης σπονδυλικής στήλης αντιπροσωπεύει τα επτά μείζονα τσάκρα δηλαδή επίπεδα ενεργείας-αρμονίας στο ανθρώπινο σώμα.

Στον δυτικό κόσμο κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα αλλά και στην περίοδο της αναγέννησης θεωρείτο ότι ο ήχος του αυλού μπορεί να θεραπεύει τούς αφόρητους πόνους της ποδάγρας, τις επιληπτικές κρίσεις αλλά πολλές φορές και το κοινό κρυολόγημα υπήρχαν μάλιστα μουσικά κομμάτια για φλάουτο (σε φρύγιο τρόπο) που δίδονταν σε ασθενείς με μορφή ιατρικής συνταγής. Όλες αυτές οι αρχαίες παραδόσεις και δοξασίες γύρω από τη θεραπευτική και μαγική δύναμη των ξύλινων πνευστών εκφράζονται ακόμη και στην περίφημη όπερα του W. A. Mozart με τίτλο ο Μαγικός Αυλός (Die Zauberflote) όπου ο ήρωας Ταμίνο χρησιμοποιεί την δύναμη του φλάουτου για να απελευθερώσει την αγαπημένη του Παμίνα την οποία κρατά ο ιερέας Ζαράστρο (χαρακτηριστική άρια: Πόσο μεγάλη είναι η δύναμη σου φλάουτό μου, γύρω σου μαζεύονται ακόμη και τα άγρια θηρία με χαρά). Αναφέρεται ότι ένας γάλλος μηχανικός, ο καθηγητής Gavraud, o οποίος είχε παθιαστεί με το φαινόμενο τού ήχου και του είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον η μεγάλη γκάμα χαμηλών συχνοτήτων που μπορεί να παράγει η σφυρίχτρα της γαλλικής αστυνομίας, κατασκεύασε ένα γιγάντιο ομοίωμα της μήκους 2 μέτρων το οποίο λειτουργούσε με πεπιεσμένο αέρα. Ο άτυχος τεχνικός που την δοκίμασε πρώτος πέθανε ακαριαία και η νεκροψία έδειξε πως τα εσωτερικά του όργανα είχαν υποστεί πλήρη ρήξη εξαιτίας του ήχου.

Όλες λοιπόν οι αρχαίες παραδόσεις και μυθολογίες συγκλίνουν πάνω στο ζήτημα των θεραπευτικών δυνατοτήτων του αυλού. Στις απόψεις αυτές έρχονται να προστεθούν και σύγχρονα επιστημονικά στοιχεία, μέσω της επιστήμης της μουσικοθεραπείας τα οποία ενισχύουν αντικειμενικά την χρήση του ξύλινου πνευστού ως «μαγικού αυλού».

Ακολουθούν (4) χαρακτηριστικά μουσικά αποσπάσματα (αυλός):

Sakuhashi. Japanese Flute (Παραδοσιακός αυλός από την Ιαπωνία)

Δικάλαμος αρχαίος αυλός. Ancient Greek and Roman flute

Ινδικό φλάουτο. Indian flute by Hapiprasad Chaurasia

W.A Mozart. Magic Flute. (Άρια) Πόσο μεγάλη η δύναμη του αυλού!