O Mozart ως Φαρμακευτική Αγωγή

Στις 27 του Γενάρη του 1756, ένα κυριακάτικο βράδυ, γεννήθηκε ίσως η μεγαλύτερη μουσική ιδιοφυία όλων των εποχών, ο Wolfgang Amadeus Mozart. Η ιδιαιτερότητα του σε σχέση με άλλες μουσικές προσωπικότητες έχει ενδιαφέρον στο ότι η μουσική παιδεία δεν επέδρασε πάνω του με άλλο τρόπο παρά να βγάλει απλά στο φώς γνώσεις που ήταν χαραγμένες στο παιδί αυτό από τη γέννηση του. Στην ηλικία των πέντε ετών, σύμφωνα με αδιάψευστες μαρτυρίες των ιστορικών, τον συνέλαβε ένα βράδυ ο πατέρας του να κάθεται στο γραφείο του σπιτιού με μια πέννα στο χέρι τόσο απορροφημένος απο τη δουλειά του που δεν σήκωνε καν κεφάλι. Όταν τον πλησίασε ο πατέρας του είδε με κατάπληξη πώς είχε γεμίσει με νότες ένα ολόκληρο φύλλο χαρτιού μουσικής. Καθώς τα μικρά του δάχτυλα δεν ήξεραν να χρησιμοποιούν την πέννα με ευχέρεια κάθε στιγμή άφηνε να πέφτουν μεγάλες σταγόνες μελανιού που τις καθάριζε με την άκρη του μανικιού του ενώ το πρόσωπο και τα ρούχα του είχαν μαυρίσει από μελάνι. Ο πατέρας του, χωρίς να τον αποπάρει, τον ρώτησε χαιδευτικά τι φτιάχνει στο χαρτί. Εκείνος του απάντησε, σχεδόν αδιάφορα, «γράφω ένα κονσέρτο για πιάνο» χωρίς να σηκώσει τα μάτια από το χαρτί. Ο πατέρας του Λεοπόλδος, μουσικός ο ίδιος, και οι φίλοι του πήραν το χειρόγραφο και με έκφραση υπέρτατου θαυμασμού διαπίστωσαν ότι ο μικρός είχε όντως γράψει το μουσικό θέμα και μέρος της ανάπτυξης ενός κονσέρτου.

Έτσι έδωσε τα πρώτα δείγματα της μουσικής του μεγαλοφυίας ο Mozart  που στην εφηβική του ηλικία είχε συνθέσει ήδη ένα μεγάλο μέρος των έργων του. Το παιδί θαύμα μπορούσε να συνθέτει έργα γιά όλα τα όργανα με την ίδια ευχέρεια και ταχύτητα που ένας κοινός θνητός γράφει ένα γράμμα και μάλιστα χωρίς τη βοήθεια μουσικού οργάνου. Βέβαια η μοναδική αυτή ιδιοφυία δεν έζησε ποτέ σαν αληθινό παιδί αφού κάτω από την καθοδήγηση του πατέρα του και μαζί με την αδελφή του, που ήταν και εκείνη παιδί θαύμα, ταξίδευε ακατάπαυστα για να δίνει κονσέρτα σε όλη την Ευρώπη. Πολλοί μουσικοί αλλά και ιστορικοί της μουσικής δεν σοκάρονται καθόλου απο την ιδέα ότι ο Mozart μπορεί να είχε εξαντλήσει το δημιουργικό του δυναμικό στην ηλικία των τριάντα πέντε χρόνων. Είχε ήδη προσφέρει τόσα πολλά σε κάθε μουσική έκφραση του καιρού του, που πιθανόν να προσέθετε ελάχιστα αν ζούσε πενήντα χρόνια ακόμη. Ο ίδιος είχε γράψει στα εικοσιένα του χρόνια σε κάποια από τις επιστολές του: «να ζήσει κανείς μέχρι που να μήν μπορεί να προσφέρει τίποτε καινούργιο στη μουσική». Το δημιουργικό του δυναμικό προσδιορίζεται σε 644 συνθέσεις που κάθε μία αντιπροσωπεύει πιθανά μια νέα μουσική κατάκτηση στην επεξεργασία της μουσικής φόρμας όσο η εξέλιξη του συνθέτη προχωρούσε. Βέβαια το μέσο μουσικό κοινό της εποχής εκείνης δεν μπορούσε να αφομοιώσει αυτό το φρέσκο είδος μουσικής που ουσιαστικά έγινε αποδεκτό μετά απο εκατό και πλέον χρόνια.

Διακόσια χρόνια μετά τη γέννησή του ο W.A. Mozart δεν θα μπορούσε να φανταστεί μια άλλη εφαρμογή του έργου του, στην σύγχρονη ιατρική επιστήμη. Επιστημονική έρευνα η οποία δημοσιεύτηκε στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό Nature από ομάδα νευροψυχολόγων-νευροεπιστημόνων (Rauscher, Shaw, Ky) το 1993 έδειξε ότι η ακρόαση συγκεκριμένης μουσικής του Mozart (σονάτα Κ.448 για δύο πιάνα) μπορούσε να βελτιώνει τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες και την ικανότητα αντίληψης σπουδαστών κολλεγίου. Ήδη όμως ο όρος Mozart Effect (επίδραση μουσικής του Mozart) είχε χρησιμοποιηθεί από τον περίφημο Alfred Tomatis που πρώτος είχε εφαρμόσει τη μουσική του Mozart ως ακουστικό ερέθισμα για θεραπεία διάφορων καταστάσεων. Στη συνέχεια ο όρος Mozart Effect έγινε δημοφιλής μέσα από το γνωστό βιβλίο του Don Cambell (με τον ομώνυμο τίτλο) το οποίο βασίστηκε στα ερευνητικά δεδομένα της ομάδας Rauscher που ήδη προαναφέρθηκε. Αυτό δημιούργησε μια δημοφιλή πεποίθηση ότι η μουσική ακρόαση έργων του Mozart αυξάνει τον δείκτη νοημοσύνης και έτσι προτάθηκε ως συστηματική ακουστική παρέμβαση σε βρέφη-νήπια αλλά και ως εκπαιδευτικό ακουστικό υλικό ακόμη και για το έμβρυο κατά την εγκυμοσύνη της μητέρας. Έτσι γεννήθηκε ένα παγκόσμιο κίνημα της Θεραπευτικής Επίδρασης Mozart το οποίο είχε μάλιστα και πολιτικές προεκτάσεις. Στις 13 Ιανουαρίου του 1998 ο κυβερνήτης της πολιτείας της Γεωργίας (ΗΠΑ) Zell Miller ανακοίνωσε δημόσια ότι προσθέτει στο budget της πολιτείας 105.000 $ προκειμένου σε κάθε παιδί που θα γεννιέται στη Γεωργία να διατίθεται ένα CD κλασικής μουσικής. Ενθουσιασμένος με τη θεωρία της θετικής επίδρασης κλασικής μουσικής σε γνωστικές, μαθηματικές και (υποτιθέμενες) σκακιστικές δεξιότητες ο Zell Miller έπαιζε αποσπάσματα από την 9η Συμφωνία του Beethoven σε ανώτατους δικαστικούς και αμέσως μετά τους ρωτούσε με αφέλεια: «Τώρα δεν νοιώθετε ήδη πιο έξυπνοι;». Στη συνέχεια αρκετοί ερευνητές και επιστημονικές ομάδες δεν επαλήθευσαν τα αρχικά ενθουσιώδη ευρήματα της ομάδας Rauscher και έτσι κατέρρευσε προοδευτικά αυτός ο παγκόσμιος ενθουσιασμός που αφορά την σχέση του Mozart Effect με την βελτίωση του δείκτη νοημοσύνης. Δεν απέκλεισαν βέβαια αρκετοί ερευνητές το ενδεχόμενο να παρατηρείται κάποιος βαθμός βελτίωσης γνωστικών δεξιοτήτων κατά τη διάρκεια ακρόασης κλασικής ή άλλων ειδών μουσικής που σχετίζεται όμως μάλλον με χαλάρωση, θετική σκέψη, αισιοδοξία, χαρά και μεγαλύτερη εγρήγορση μέσω μουσικής.

Περαιτέρω έρευνες γύρω από την θεραπευτική αξία της μουσικής του Mozart έγιναν επίσης σε ασθενείς με επιληψία και εκεί αποδείχθηκε οτι η ακρόαση μουσικής Mozart και μάλιστα της συγκεκριμένης σονάτας (Κ.448 σε ρε μείζονα για δύο πιάνα) μπορεί να μειώνει τον αριθμό και τη βαρύτητα των επιληπτικών κρίσεων σε ασθενείς ακόμη και σε επιληπτικό κώμα (σημειωτέον ότι και ο Rauscher είχε χρησιμοποιήσει την ίδια σονάτα). Οι επιστήμονες που συμμετείχαν στην παραπάνω μελέτη (ομάδα Hughes JR 1998) έδωσαν μιά πιθανή εξήγηση στο φαινόμενο δηλ. οτι η λεπτή αρχιτεκτονική υφή της μουσικής του παιδιού θαύματος μπορεί να αποκαθιστά την ρυθμική ηλεκτρική λειτουργία του εγκεφάλου που στην περίπτωση της επιληψίας παθαίνει ένα είδος «αρρυθμίας». Η μουσική του Mozart είναι απλή αλλά και μεγαλοφυής, διαθέτει μελωδία αλλά και άκρως εγκεφαλική ανάπτυξη με τέτοιο όμως τρόπο δοσμένη ώστε να τρέφει μυαλό αλλά και ψυχή. Έτσι χρησιμοποιείται συχνά σε συνεδρίες δεκτικής μουσικοθεραπείας (receptive music therapy/music medicine) με στόχο την χαλάρωση (relaxation) και την αντιμετώπιση του ψυχοσωματικού stress, ιδιαίτερα τα αργά μέρη με ρυθμική αγωγή Adagio/Andante.

Πολύ πρόσφατα (2020) οι ιταλοί ερευνητές Dr. Gianluca Sesso και Dr. Federico Sicca από το Πανεπιστήμιο της Πίζας αφού προέβησαν σε μια συστηματική ανάλυση 147 δημοσιευμένων σχετικών μελετών, με κριτήρια ποιότητας και αξιοπιστίας των μελετών, οδηγήθηκαν σε 12 σοβαρές μελέτες που αφορούσαν την επίδραση της μουσικής του Mozart στην επιληψία. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ακρόαση της μουσικής του Mozart σε καθημερινή βάση οδήγησε σε σημαντική μείωση (30-60%) των επιληπτικών σπασμών αλλά και σε ελάττωση της συχνότητας παθολογικής ηλεκτρικής εγκεφαλικής δραστηριότητας σε επιληπτικούς ασθενείς. Ο Dr. Gianluca Sesso δήλωσε μάλιστα τα εξής: «Η επιληψία είναι συχνή σχετικά παθολογική κατάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι έχει σημαντική επίπτωση σε κοινωνικό και ατομικό επίπεδο. Κυρίως θεραπεύεται με φαρμακευτική αγωγή αλλά σε περίπου 30% των περιπτώσεων τα φάρμακα δεν λειτουργούν. Έτσι είναι σημαντικό να αποδεικνύεται ότι άλλες θεραπείες, όπως πχ η ακρόαση μουσικής Mozart, μπορούν να είναι αποτελεσματικές». Στις μελέτες που ανέλυσαν οι δύο προαναφερθέντες ιταλοί ερευνητές χρησιμοποιήθηκε κυρίως η σονάτα (Κ.448) αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις και  η σονάτα για πιάνο (Κ.545). Σύμφωνα με στοιχεία του Βρετανικού Οργανισμού Επιληψίας (British Epilepsy Organization) τα ερευνητικά δεδομένα εκτός από την σονάτα (Κ.448) στην αντιμετώπιση της επιληψίας προτείνεται το Piano Concerto no.23 (K.488) του Mozart αλλά και ένα μουσικό έργο του ελληνικής καταγωγής συνθέτη Yanni που έχει τίτλο Acroyali/Standing in Motion (version from Yanni Live at The Acropolis).

Ο Wolfgang Amadeus Mozart υπήρξε, όπως μαρτυρούν τα ιστορικά ντοκουμέντα, ένα αιώνιο μουσικό παιδί με παιγνιώδη και απρόβλεπτα εκρηκτικό χαρακτήρα. Του άρεσε επίσης να παίζει με τα γράμματα και τις λέξεις όπως ακριβώς και με τις νότες. Συνήθιζε αρκετές φορές μάλιστα να υπογράφει (παίζοντας) με το όνομα του γραμμένο καρκινικά ως: Gnagflow Trazom. Στα γράμματα που έγραφε προς συγγενείς ή φίλους του μπορεί να βρεί κανείς όλα τα αντιφατικά στοιχεία που συνέθεταν αυτή την ανεπανάληπτη μουσική ιδιοφυία, από σκατολογικού τύπου βωμολοχίες μέχρι ευγενικά διατυπωμένη αισθητική συγκίνηση και πύρινες αναλύσεις των πηγών της μουσικής του έμπνευσης. Ο Wolfgang Amadeus Mozart πέθανε νέος, τριάντα πέντε χρόνων, από άγνωστη ασθένεια, το πιθανότερο νεφρική ανεπάρκεια. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια πιθανά σχετίζεται και με πολλαπλές λοιμώξεις που είχε υποστεί, συνέπεια των εξαντλητικών ταξιδιών του (ως επιδεικνυόμενο παιδί θαύμα) σε ολόκληρη την τότε Ευρώπη. Ο συνθέτης είχε προαισθανθεί το θάνατο του και τίς τελευταίες του στιγμές συνέθετε μία νεκρώσιμη ακολουθία, το γνωστό Ρέκβιεμ. Στις 5 του Δεκέμβρη του 1791, μια παγωμένη χειμωνιάτικη νύχτα, ο ευλογημένος των Θεών συνθέτης αφήνει την τελευταία του πνοή. Την επομένη μια νεκροφόρα τρίτης κατηγορίας, σαν αυτές που προορίζονταν για τούς απόρους, αφήνει τη σωρό αυτής της μεγαλοφυίας σε έναν ομαδικό τάφο. Εκεί τον περίμεναν τα ανώνυμα κόκκαλα κοινών θνητών που όπως και εκείνος είχαν υποφέρει, αγωνισθεί και βρεί την τελική γαλήνη στο θάνατο. Κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον των θνητών αόρατον.

Σχετική Βιβλιογραφία

Mozart και Επιληψία: τα νεότερα δεδομένα (2020)

Mozart Sonata K.448

Mozart Sonata K.545

Yanni, Acroyalli Standing in Motion