8 τραγούδια κοινωνικής διαμαρτυρίας

Με αφορμή τον θάνατο του Rubin Carter πριν από μερικές μέρες που πέρασε είκοσι χρόνια στη φυλακή για ένα έγκλημα που δε διέπραξε ποτέ και προς τιμήν του οποίου ο Bob Dylan έγραψε το τραγούδι «hurricane» ένας καλός μου φίλος έκανε μια πολύ ωραία διαδικτυακή ραδιοφωνική εκπομπή πριν από λίγες μέρες με τραγούδια εμπνευσμένα από κοινωνικές αδικίες.

Σκεφτήκαμε λοιπόν να ξανακούσουμε μερικά γνωστά τραγούδια κοινωνικής διαμαρτυρίας ή τραγούδια γραμμένα με αφορμή ένα περιστατικό κοινωνικής αδικίας και να ξαναθυμηθούμε τις ιστορίες τους.

Hurricane, 1975

Ερμηνεύει: Bob Dylan

Το τραγούδι αφηγείται την ιστορία του Rubin Hurricane Carter, διάσημου μποξέρ, που καταδικάστηκε άδικα και πέρασε είκοσι χρόνια της ζωής του στη φυλακή με την κατηγορία ότι σκότωσε τρεις ανθρώπους σε ένα μπαρ στο Νιου Τζέρσι το 1966. Το μόνο ενοχοποιητικό στοιχείο ήταν το χρώμα του δέρματός του. Μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια φυλάκισης και πολλούς αγώνες από τη Διεθνή Αμνηστία και άλλες οργανώσεις για τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων του ατόμου αποφυλακίστηκε και έγινε σύμβολο όλων αυτών που μάχονται υπέρ των άδικα φυλακισμένων και κατά της αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας. Έφυγε από τη ζωή τη Κυριακή 20 Απριλίου σε ηλικία 76 ετών. O Dylan επισκέφτηκε τον Carter στη φυλακή και μετά την επίσκεψη άρχισε να γράφει τους στίχους του τραγουδιού και... « here comes the story of the Hurricane»

Which side are you on? 1931

Ερμηνεύει: Natalie Merchant

Ένα τραγούδι που καλεί τους εργάτες να διαλέξουν πλευρά. Γράφτηκε το 1931 από τη γυναίκα ενός συνδικαλιστή-εργάτη, τη Florence Reece στα ανθρακωρυχεία στο Χάρλαν Κάουντι του Κεντάκι. Οι ανθρακωρύχοι της περιοχής είχαν ξεκινήσει ένα αγώνα ενάντια στους ιδιοκτήτες των ανθρακωρυχείων διεκδικώντας τα δικαιώματά τους. Ο Σαμ Ρης ήταν από τους πρωτοστάτες του αγώνα που έμεινε στην ιστορία ως ο «πόλεμος του Χάρλαν Κάουντι». Στην προσπάθειά τους να τον εκφοβίσουν ο σερίφης της περιοχής εισέβαλε παράνομα στο σπίτι του Ρης μαζί με άντρες μισθωμένους από τους ιδιοκτήτες των ορυχείων. Δεν βρήκαν τον ίδιο αλλά τη γυναίκα με τα παιδιά του τους οποίους τρομοκράτησαν για να εξαναγκάσουν τον Ρης να σταματήσει τον αγώνα. Η σύζυγός του Florence όμως κάθε άλλο παρά φοβήθηκε. Μόλις έφυγαν οι μπράβοι ξεκρέμασε ένα ημερολόγιο από τον τοίχο και άρχισε να γράφει τους στίχους του μετέπειτα πασίγνωστου τραγουδιού που καλούσε τους εργάτες να πάρουν θέση.

Which side are you on boys?

Which side are you on?

Strange Fruit 1939

Ερμηνεύει: Billy Holiday

«Παράξενο φρούτο». Δέντρα στα κλαδιά των οποίων αντί για καρποί κρέμονται σώματα ανθρώπων. H ιστορία αυτού του τραγουδιού είναι ανατριχιαστική όπως και η φωνή της Billy Holiday που το ερμηνεύει. Στηλιτεύει ένα περιστατικό ρατσιστικής βίας. Τη δεκαετία του ’30 στον αμερικανικό νότο κυριαρχούσαν συμμορίες λευκών ρατσιστών που λιντσάριζαν και σκότωναν κατά πλειοψηφία μαύρους. Η εικόνα δύο νεκρών κακοποιημένων μαύρων στο Μάριον της Ιντιάνα τους οποίους είχαν κρεμάσει σε δέντρα σόκαραν τόσο πολύ τον Άμπελ Μέροπολ ένα δάσκαλο σε σχολείο στο Μπρονξ ο οποίος έγραψε το ποίημα με αρχικό τίτλο «Bitter fruit» και το εξέδωσε με το ψευδώνυμο Λούις Άλαν. Έγραψε μόνος του τη μουσική και στη αρχή ακουγόταν μόνο σε πολιτικές συναντήσεις. Ένα βράδυ ο Μέρεπολ πήγε στο club Café Society στο νότιο Μανχάταν και ζήτησε από τον ιδιοκτήτη να συμπεριλάβει στην παράσταση της Billy Holiday το εν λόγω τραγούδι. Εκείνη δέχτηκε να το ερμηνεύσει και έγινε έτσι η πρώτη μαύρη τραγουδίστρια που ερμήνευσε τραγούδι με πολιτικό στίχο. Φυσικά και ήταν εξαιρετικά δύσκολο να ηχογραφηθεί και τα ραδιόφωνα το έπαιζαν σπανίως με την εξέλιξη όμως των κινημάτων για τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα το τραγούδι αυτό αποτέλεσε σύμβολο ενάντια στο ρατσισμό και τη βία.

Bread and Roses, 1910

Ερμηνεύει: Joan Baez

«Give Us Bread- And Give Us Roses!» Με αυτό το σύνθημα οι εργάτριες στην κλωστοϋφαντουργεία στο Λόρενς της Μασαχουσέτης διεκδίκησαν τα εργασιακά τους δικαιώματα και ενέπνευσαν ένα από τα πιο όμορφα εργατικά τραγούδια όλων των εποχών. Την Πρωτοχρονιά του 1912 οι εργάτες αποφάσισαν να κάνουν απεργία που κράτησε 9 εβδομάδες και μέσω αυτής κατάφεραν να διεκδικήσουν από τα ανώτατα νομοθετικά όργανα της πολιτείας της Μασαχουσέτης τη μείωση των ωρών εργασίας για παιδιά κάτω των 18 ετών στις 54 ώρες. Για αντίποινα οι ιδιοκτήτες των υφαντουργείων μείωσαν σε όλο το προσωπικό τις ώρες εργασίας με συνέπεια φυσικά τη μείωση των μισθών τους. Οι εργάτες στο Λόρενς, γύρω στους 35.000 χιλιάδες απάντησαν με γενική απεργία. Σε μία από τις πορείες οι εργάτριες κρατούσαν ένα πανό που έγραφε «Give Us Bread -- And Give Us Roses!» δηλαδή «Δώστε μας ψωμί και δώστε μας τριαντάφυλλα» στηλιτεύοντας έτσι την υποβαθμισμένη θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας και αξιώνοντας ίσους μισθούς με τους άντρες καθώς και ισότιμη μεταχείριση.

Sonny’s lettah (anti-sus poem)

Linton Kwesi Johnson

Ο τζαμαϊκανός ποιητής Kwesi Johnson έγραψε αιχμηρούς πολιτικούς στίχους εκφράζοντας με τη πένα του την εμπειρία του να είσαι μαύρος στη Βρετανία τις δεκαετίες ‘70-‘80. Το τραγούδι «sonny’s lettah» γραμμένο σε τζαμαϊκανή διάλεκτο μας λέει την ιστορία του νεαρού Sonny ο οποίος ενεπλάκη σε καυγά με αστυνομικούς προσπαθώντας να βοηθήσει τον αδερφό του, τον οποίο είχαν συλλάβει και ξυλοκοπούσαν, καταλήγοντας να σκοτώσει έναν αστυνομικό. Η ιστορία αυτή δεν αποτελεί αληθινό περιστατικό, ωστόσο ο νόμος που έδινε τη δυνατότητα στους αστυνομικούς να σταματάνε τον οποιονδήποτε και να τον ψάχνουν χωρίς κάποια αιτιολογία απλά και μόνο γιατί το παρουσιαστικό του φαινόταν ύποπτο ήταν πέρα για πέρα αληθινός. Ο νόμος αυτός έδινε ισχυρό «πάτημα» στην αστυνομική βία και αυθαιρεσία η οποία απευθυνόταν πολύ συχνά στις μειονότητες των μεταναστών που κατοικούσαν στο Λονδίνο. Το τραγούδι του Kwesi Johnson προκάλεσε γενικευμένη λαϊκή δυσαρέσκεια και διαμαρτυρία κατά του νόμου «SUS» και ανάγκασε τη Μάργκαρετ Θάτσερ, υπέρμαχο του συγκεκριμένου νόμου, να τον καταργήσει το 1981.

Ohio, 1970

Ερμηνεύουν: Crosby, Stills, Nash και Neil Young

Μία ειρηνική διαμαρτυρία στο Οχάιο της Αμερικής ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Φοιτητές και φοιτήτριες κατεβαίνουν στο δρόμο για να δηλώσουν την αντίθεσή τους στον πόλεμο και στην πολιτική του προέδρου Νίξον. Ξαφνικά η Εθνοφρουρά αρχίζει να ρίχνει ομοβροντίες προς το συγκεντρωμένο πλήθος για 13 περίπου δευτερόλεπτα. Η Allison Krause, ο William Schroeder, ο Jeffrey Miller και η Sandra Sheuer πέφτουν νεκροί και πολλοί ακόμα τραυματίζονται. Ο άδικος θάνατος των νεαρών φοιτητών πυροδοτεί ένα κύμα οργής απ’ άκρη σ’ άκρη της χώρας. Ο Neil Young αποτροπιασμένος από το θέαμα των νεκρών γράφει το τραγούδι Ohio αποδίδοντας τις ευθύνες του περιστατικού στον πρόεδρο Nixon:

"Tin soldiers and Nixon coming,

We're finally on our own.

This summer I hear the drumming

Four dead in Ohio."

Η φωτογραφία που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Life» με το νεκρό φοιτητή και τη νεαρή από πάνω του να θρηνεί φέρνει στη μνήμη τη φωτογραφία της μάνας που θρηνεί για τον αδικοχαμένο γιο της που σκοτώθηκε από αστυνομικούς κατά τη διάρκεια της απεργίας των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη το Μάιο του 1936. Ο Ρίτσος αντικρίζοντας τη φωτογραφία γράφει τον «Επιτάφιο», ένα έργο εξαιρετικής δύναμης το οποίο λογοκρίθηκε έντονα από τις αρχές της τότε εποχής και κάηκε από τον Μεταξά στους στύλους του Ολυμπίου Διός όπως αναφέρει η χειρόγραφη αφιέρωση που έκανε ο ίδιος ο ποιητής στο αντίτυπο που έστειλε στον εξόριστο Θεοδωράκη στο Παρίσι γυρνώντας από την εξορία. Ο Θεοδωράκης το μελοποιεί. Η πρώτη ηχογράφηση γίνεται από τον Χατζηδάκη με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη, αλλά εν τέλει επιλέγεται ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η ερμηνεία του οποίου «σφράγισε» για πάντα το τραγούδι.

Επιτάφιος, 1936

Ερμηνεύει: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Φορτίνο Σαμάνο, 2008

Ερμηνεύει: Διονύσης Σαββόπουλος 

Το υπέροχο κομμάτι του Θανάση Παπακωνσταντίνου από τον ομώνυμο δίσκο «Ο Σαμάνος» αφηγείται τις τελευταίες στιγμές του μεξικανού υπολοχαγού του Emiliano Zapata πριν την εκτέλεσή του από τον ομοσπονδιακό στρατό του Porfirio Diaz. Στις τρείς στροφές του τραγουδιού παραθέτονται διαδοχικά οι σκέψεις του ίδιου, του στρατιώτη που πρόκειται να τον εκτελέσει καθώς και του τελευταίου τσιγάρου που ζήτησε να καπνίσει. Η «εκρηκτικής» έντασης φωογραφία που απεικονίζει τον Φορτίνο Σαμάνο να κάνει χαμογελαστός το τελευταίο του τσιγάρο αποτυπώνει τη δύναμη ψυχής του εκτελεσμένου και συγκινεί τον Θανάση Παπακωνσταντίνου ο οποίος στη συνέχεια μας χαρίζει αυτούς τους υπέροχους στίχους.

"Είμαι ότι δεν έζησα, είμαι η βροχή που θα `ρθει

να δροσίσει άγνωστων γυναικών το κορμί.

Βράδυ στα κρεβάτια τους πως στενάζουν ξαναμμένες

ποιος Σαμάνος έφερε τούτη τη βροχή...

*Ο πίνακας στην αρχή του κειμένου είναι του ζωγράφου Norman Rockwell με τίτλο "the problem we all live with"