Ένιο Μορικόνε: Πώς άλλαξε τη μουσική, την εικόνα και τον κόσμο

Δύσκολα θα υποστήριζε κάποιος ότι το να φεύγεις στα 92 σου χρόνια, ισοδυναμεί με το να φεύγεις νωρίς. Από την άλλη, οι άνθρωποι που ανοίγουν δρόμους, μένουν για πάντα νέοι. Είναι ένδειξη νεότητας να πλέεις στα νερά ενός νέου και άγνωστου Κόσμου. Του Κόσμου που κάποτε βοήθησες να ανακαλυφθεί και κάθε μέρα τον γεμίζεις με ολοκαίνουργιους μύθους, σαν αυτούς που έκαναν τη Δύση θελκτική και απαστράπτουσα.

I. Στη μεταπολεμική Ιταλία ένα παιδί αρπάζει μια τρομπέτα κι αρχίζει να μαθαίνει. Είναι λίγο περισσότερο από 15 ετών και η Ρώμη συνέρχεται από την ασθένεια του φασισμού κι από τις πληγές του πολέμου. Μαζί με την τρομπέτα, σπουδάζει και χορωδιακή σύνθεση, πράγμα που σημαίνει ότι στις συνθέσεις του θα μπορεί να τοποθετεί κάθε όργανο σαν να ήταν ανθρώπινη φωνή: θα μπορεί –δηλαδή- να παίρνει από κάθε όργανο την πιο ζεστή μελωδία που αυτό θα μπορεί να δημιουργήσει. Έτσι κι αλλιώς, κάθε Ιταλός το έχει διδαχτεί αυτό: από τον Rossini, από τον Puccini, από τον Verdi.

II. Οι πρώτες συνθέσεις είναι λόγιες. Τις πιο πολλές φορές για φωνή και πιάνο: Il Mattino, Imitazione, Intimità, Distacco II, Verrà la Morte, Oboe Sommerso σε ποίηση των Giacomo Leopardi, Cesare Pavese, Salvatore Quasimodo και πολλών ακόμη μεγάλων ποιητών της Ιταλίας. Ύστερα έρχονται έργα, όπως τα Μουσική για Έγχορδα και πιάνο (1954), Invenzione, Canone e Ricercare για πιάνο; Σεξτέτο για φλάουτο, όμποε, φαγκότο, βιολί, βιόλα και τσέλο (1955), Δώδεκα παραλλαγές για όμποε, τσέλο και πιάνο,Τρίο για κλαρινέτο, κόρνο και τσέλο, Παραλλαγές σ’ ένα θέμα του Frescobaldi (1956) και το σπουδαίο Κοντσέρτο για Ορχήστρα (1957). Μεγάλη μουσική από έναν μεγάλο συνθέτη, που παρ’ όλα αυτά, δεν έχει βρει ακόμη τη θέση του στον Κόσμο.

ΙΙΙ. Ύστερα έρχεται η pop: Αν δεν υπήρχε ο Morricone, η Helen Merrill δεν θα είχε τραγουδήσει ιταλικά τραγούδια, ο Paul Anka δεν θα είχε πάει στο φεστιβάλ του San Remo το 1964, ο Ντέμης Ρούσσος, η Francoise Hardy, η Mireille Matthieu, ο Gianni Morandi, η Μina, η Milva, ο Edoardo Vianello, ο Gino Paoli και τόσοι ακόμη δεν θα είχαν συνεργαστεί μ’ έναν ενορχηστρωτή και συνθέτη που για 60 ολόκληρα χρόνια θα έπαιζε τον ήχο της Ρώμης στα δάχτυλά του.

ΙV. Η εικόνα έχει εγκαθιδρύσει στη μοντέρνα εποχή μια τόσο ισχυρή δικτατορία, που τίποτα δεν μπορεί να ανατρέψει. Ο κινηματογράφος είναι στα πρώτα του βήματα βωβός, καταφέρνει όμως να κερδίσει την αγάπη ενός τεράστιου κοινού. Όταν πια προστίθεται στις ταινίες ο ήχος, αρκετοί σημαντικοί συνθέτες γράφουν μουσική για τον κινηματογράφο, από τον Steiner και τον North στην Αμερική μέχρι τον Shostakovich στη Σοβιετική Ένωση. Όμως, αν υπάρχει ένας συνθέτης που αλλάζει τη ροή της ιστορίας, που μετατρέπει τη μουσική από δευτερεύον συνοδευτικό στοιχείο μιας ταινίας σε πρωταγωνιστή, αυτός είναι ο Ennio Morricone, ο οποίος μάλιστα δεν έρχεται από το Hollywood, όπου αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς η βιομηχανία του κινηματογράφου αλλά από την Ιταλία, μια χώρα της περιφέρειας. Μια χώρα που σε κινηματογραφικό επίπεδο, αντιγράφει –με μέτριο, αν και απολαυστικό τρόπο- την αμερικάνικη παράδοση του western.

Ο Morricone γράφει σπουδαία μουσική για την Τριλογία των Δολαρίων, δηλαδή για το Για μια χούφτα δολάρια, τη Μονομαχία στο Ελ Πάσο και το κορυφαίο μουσικά, Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος. Με αρκετούς σκηνοθέτες, να είναι έτοιμοι να αφαιρέσουν δράση για να ακουστεί περισσότερη μουσική, ο ιταλός συνθέτης προχωράει σε αριστουργήματα: Κάποτε στην Αμερική, The Mission, Σινεμά ο Παράδεισος και τόσα άλλα. Η μουσική δεν συνοδεύει απλώς την εικόνα: στέκεται ισότιμα δίπλα της και όταν δεν κλέβει την παράσταση, την αναδεικνύει. Αν δεν υπήρχε ο Morricone, o Remo Anzovino, αυτός ο σχετικά νέος αλλά ιδιαίτερα δημιουργικός συνθέτης, δεν θα είχε πάει τα πράγματα στο άλλο άκρο: «εν αρχή ην η μουσική. Η εικόνα αποτελεί τη συνοδεία της». Είπαμε: ο μοντερνισμός είναι ικανός για τα πάντα!

V. Η Baez και ο Scott Walker τραγούδησαν την Μπαλάντα του Σάκκο και του Βαντζέτι. Το Once Upon A Time In The West είναι το τραγούδι που ανοίγει το Communique των Dire Straits. Το Exit Music For A Film από το αριστούργημα των Radiohead, OK Computer, πατάει στη λογική που ο Morricone έστηνε τη μουσική των τίτλων τέλους στις ταινίες, οι Metallica ανεβαίνουν στη σκηνή με το The Ecstasy Of Gold, ο Nick Cave γράφει μουσική για το σύγχρονο western The Proposition, το Crazy των Gnarls Barkley πατάει πάνω στον ήχο των spaggheti western, ο Danger Mouse τιτλοφορεί Rome τον δίσκο με τον Daniele Luppi, όπου τραγουδούν η Norah Jones και ο Jack White – ο Morricone και ο βοηθός του, Alessandro Alessandroni, αποτελούν τις μεγάλες επιρροές αυτού του δίσκου- οι Muse παίζουν το Man With A Harmonica ως εισαγωγή στο Knights Of Cydonia, το 505 των Arctic Monkeys είναι επηρεασμένο από τον Καλό, τον Κακό και τον  Άσχημο, όπως ακριβώς και η μισή αισθητική των Last Shadow Puppets.

Άρα;

VI. Αν αυτό το παιδί που γεννήθηκε πριν από 92 χρόνια και έφυγε πριν μερικές ώρες δεν είχε μάθει τρομπέτα, οι ήχοι, οι εικόνες, το σύμπαν μας θα ήταν φτωχότερο.

Καλοκαίρι του 2020. 6 Ιουλίου. Η Ρώμη ανάβει αργά το βράδυ τα θερινά της φωτάκια κι από κάπου ψηλά ακούγεται μια φυσαρμόνικα…