Ταπεινό αντίδωρο στην Τασία Βέρρα

Γράφει ο Ανδρέας Λαμπέτης*

«Πάθη που δε γιατρεύονται η πλάκα τα σκεπάζει». Λόγια ατόφια και παράξενα. Ειπωμένα με πίκρα και αμετάκλητα. Έτσι, τα εννόησα ακούγοντάς τα ένα παγερό βράδυ κάτω από ξένους ουρανούς. Ήταν η φωνή της Τασίας Βέρρα που τα μετέτρεπε σε τραγούδι. Πότε αυτά και πότε άλλα βάσανα, γραμμένα σε περασμένα χρόνια από άγνωστα χέρια, που δεν διεκδίκησαν καμιά φήμη, καμιά υστεροφημία. Τότε αντιλήφθηκα τον μόχθο που κατέθεσαν αφανείς και φημισμένοι εργάτες του δημοτικού τραγουδιού, σώζοντας έτσι και μεταδίδοντας αυτήν τη σπουδαία, αλλά συχνά παραγνωρισμένη, ποίηση και τη μελοποίησή της. Ανάμεσα σ’ αυτούς κατέχει μιαν εξέχουσα θέση η Τασία Βέρρα. Ας είναι αυτό το κείμενο ένα μικρό αντίδωρο για τα τόσα δώρα που η ίδια απλόχερα μας προσφέρει.

Πώς να περιγραφεί η φωνή της; Με ποιες λέξεις που ούτε θα υπερβάλλουν ούτε, όμως, και θα συρρικνώνουν τη δύναμή της; Μοιάζει να είναι ένα ήσυχο καλλικέλαδο ρυάκι όταν, τραγουδώντας στίχους της χαράς και της γιορτής, ευφραίνει τις καρδιές των ακροατών. «Τούτο το καλοκαιράκι κυνηγούσα ένα πουλάκι» τραγούδησε, χαρίζοντας φωνή στον επίμονο αναζητητή του έρωτα, ολάνθιστου ανάμεσα σε καλοκαιρινά κελαηδήματα. Με τη φωνή της ξαναζωντάνεψε και ο καημός της ερωτευμένης κόρης, που εναγώνια χωμένη μέσα σε πηγμένα περιγιάλια και βρύσες μαρμαρωμένες, ζητά να βρει τον αρνητή της αγάπης: «Απόψε κρύο έκανε ματάκια μου, κρύο και τραμουντάνα, / τα περιγιάλια πήξανε κι οι βρύσες μαρμαρώσαν, / και σεις περιβολάκια μου με τ’ άνθη στολισμένα, / μην είδατε τον αρνητή ματάκια μου, τον ψεύτη της αγάπης». Σ’ άλλες στιγμές γίνεται ποταμός βαθύς και καθάριος, για ν’ αντέξει να τραγουδήσει εκείνα τα δύσκολα, τα κλέφτικα τραγούδια. Τότε, η δημοτική τραγουδίστρια αντιλαμβανόμενη το μέγεθος της αποστολής της παίρνει απόσταση απ’ ό,τι συμβαίνει γύρω της, από εμάς τους ίδιους, και με σεβασμό καταδύεται στις πηγές του λαϊκού πολιτισμού για να βρει, να συλλέξει και να μας δωρίσει ακέραιες τις πιο ακριβές ιστορίες της φυλής μας. Ο μόχθος της ίσα που αχνοφαίνεται στους επαναλαμβανόμενους λυγμούς της φωνής της, σαν μας μεταδίδει απλόχερα τα όσα βρήκε. Ο πόλεμος, η κλεφτουριά, η δυστυχία, η φτώχεια, ο θάνατος πότισαν τη φωνή της και αναστήθηκαν μέσα στη φωνή της. Κοντοστεκόμαστε κι εμείς ακροατές περίτρομοι μπροστά στο μνήμα του Δημάκη, ακούμε συμπάσχοντας τους καημούς της γριάς Τζαβέλαινας, όχι πια σαν ξένους και αδιάφορους, αλλά σαν οικείους μας. Όσο κρατάει το τραγούδι, κρατάει κι η συμμετοχή μας σε ό,τι έχει χαθεί εδώ και πολύ καιρό, σχεδόν ολοκληρωτικά. Μετά, επιστρέφουμε στο δικό μας σήμερα.

Πάντα παρούσα η φωνή της να συνοδεύει ακούραστα τον κύκλο της ζωής, τη γέννηση, τους γάμους, τον αναπόφευκτο θάνατο. Η Τασία Βέρρα τραγούδησε με μέτρο απαράμιλλο και με τεχνική άφταστη τα βάσανα και τις χαρές του λαού μας. Του λαού που τη γέννησε. Κίνησε, πριν πολλά χρόνια, από τις Φαρές της Αχαΐας, για να υπηρετήσει το ανόθευτο δημοτικό τραγούδι. Το δημοτικό τραγούδι που τα επόμενα χρόνια θα μαρτυρούσε στα χέρια της πολυκοσμίας. Ακόμα και όταν κάποτε έκανε παραχωρήσεις, όπως το επέβαλε η νέα πραγματικότητα, ήξερε, ωστόσο, η φωνή της να μη λέει ψέματα και να κάνει υπομονή. Υπομονή, ώσπου να ξεδιψάσει και πάλι στα δροσερά νάματα των πηγών του δημοτικού τραγουδιού.

1968. Αθήνα, Κέντρο «Βελούχι». Καθιστοί μπροστά από αριστερά: Ηλίας Καλδίρης (βιολί), Ευγενία Βέρρα (τραγούδι), Αλέκος Κιτσάκης (τραγούδι), Βάσω Χαρακίδα (τραγούδι – ντέφι), Βασίλης Σούκας (κλαρίνο), Νίκος Βέρρας (κιθάρα – τραγούδι). Καθιστοί πίσω από αριστερά: Χρήστος Ζούμπας (λαούτο), Νίκος Στεργίου (κιθάρα).

Τι απομένει, αλήθεια, σήμερα από αυτόν τον αγώνα της τραγουδίστριας; Ίσως, η ανέλπιστη παρηγοριά που βρίσκουμε στη φωνή της. Αυτή κυρίαρχη μάς ανοίγει την πόρτα για να επιστρέψουμε για λίγο στα λησμονημένα, στ’ άγνωρα, στα όσα αρνηθήκαμε. Στο άκουσμα της φωνής της ξανασυναντιόμαστε μ’ εκείνους τους παλιούς που χάσαμε και μ’ εκείνους που ποτέ δεν γνωρίσαμε. Μορφές παγωμένες σε διηγήσεις και φωτογραφίες. Ο χρόνος ρέει ανεμπόδιστος, εμείς αλλάζουμε, μα η κοινή μας μοίρα μένει ίδια και απόλυτη, όπως η ευλογημένη φωνή της Τασίας Βέρρα που, ψάλλοντας αλώβητη και συνάμα λαβωμένη πέρα από σύνορα και χρόνους, ενώνει απροσδόκητα το σήμερα και το χθες, ζεσταίνοντας και δροσίζοντας τις καρδιές μας. Έστω και για λίγο.

Λίγα λόγια για την Τασία Βέρρα
Η Τασία (Αναστασία) Βέρρα γεννήθηκε στην Φαραί της Αχαΐας, στις 15 Μαρτίου 1935. Είναι ένα από τα οκτώ παιδιά, όλοι τους τραγουδιστές, του Αγγελή Βέρρα (πραγματικό όνομα Αγγελής Μπάρμπας, 1908-1980) κλαρινίστα και μεγάλου τραγουδιστή της παραδοσιακής μουσικής. Ξεκίνησε από πολύ μικρή το δημοτικό τραγούδι και στην ηλικία των 15 ετών κυκλοφόρησε τους πρώτους της μικρούς δίσκους.

«Γεννήθηκα στις Φαρές Αχαΐας στις 15 Μαρτίου 1941. Ο πατέρας μου, που ήταν μουσικός, πήγαινε κι έπαιζε στα γύρω χωριά. Πότε σε γάμο, πότε σε βαφτίσι ή σε κάποιο πανηγυράκι, κι έτσι τα φέρναμε βόλτα. […] Πήραμε την πρώτη παραγγελιά κι ο πατέρας μου έκανε νόημα: “Πες το”. Ήμουν μπροστά στο μικρόφωνο, αλλά επειδή δεν το έφτανα, αν και ήμουν όρθια, το έγειρα λιγάκι για να το φέρω στα μέτρα μου. Το πρώτο τραγούδι που είπα ήταν ένα κλέφτικο, “Οι γιαγιάδες”. Δύσκολο, αλλά το είπα καλά κι αμέσως τα πράγματα άλλαξαν. Πήρα αέρα και κανείς δε με σταμάταγε»...

Με αυτά τα λόγια συστήνεται η ιδία στο βιβλίο «Τασία Βέρρα και οι Βερραίοι τραγουδιστάδες» του Άρη Μηλιώνη και μας ταξιδεύει στον κόσμο του αυθεντικού δημοτικού τραγουδιού και του ελληνικού πανηγυριού. Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τη ζωή της και την ιστορία της οικογένειάς της και να πάρετε μια γεύση από χαρακτηριστικά τραγούδια που έχουν ερμηνεύσει οι Βερραίοι αναζητήστε αυτή τη μελέτη που συνοδεύεται από cd και κυκλοφόρησε το 2018 από τις εκδόσεις ΤΟ ΔΟΝΤΙ. Σε αυτή γίνεται μια ρεαλιστική καταγραφή από πρώτο χέρι σε πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις που μας δείχνουν ήθη, έθιμα, παραδόσεις, συνήθειες, τρόπο ζωής και διασκέδασης άλλων εποχών. Περιλαμβάνει μία εκτενή αυτοβιογραφία της Τασίας Βέρρα, πέντε αυτοβιογραφίες των αδελφών της και τρεις βιογραφίες του πατέρα της και των παιδιών του Γιώργου και Σπύρου οι οποίοι δεν είναι πλέον στη ζωή. Οι άνθρωποι αυτοί περιπλανήθηκαν με τη μουσική και το ταλέντο τους στις περισσότερες γωνίες της Ελλάδας έρχονται να αφήσουν με τις εξιστορήσεις τους, ένα ιστορικό αποτύπωμα στην παράδοση και την τέχνη αυτού του τόπου.

* O Ανδρέας Λαμπέτης είναι Κλασικός Φιλόλογος και Μεταπτυχιακός φοιτητής στο Universität Hamburg/Humboldt-Universität zu Berlin.