Ποια είναι τέλος πάντων η Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν;

Splendidissima gemma - Recomposing Hildegard. Το μουσικοθεατρικό θέαμα που ανεβαίνει σε λίγες μέρες στο Μέγαρο Μουσικής, σε μουσική Constantine Skourlis και σκηνοθεσία Θέμελη Γλυνάτση, κάνει ένα άλμα στους αιώνες, ενώνει το παλιό με το νέο, τους μεσαιωνικούς ύμνους με τη σύγχρονη ηλεκτρονική σύνθεση, και μας συστήνει μια από τις σημαντικότερες συνθέτριες όλων των εποχών. Την Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν.

Από τον 12ο στον 21ο αιώνα
Μια άδεια σκηνή. Τέσσερις γυναίκες περιμένουν υπομονετικά το αναπόφευκτο τέλος μιας πέμπτης γυναίκας, ένα τέλος που σηματοδοτεί τη μετάβαση σε μια μυστηριακή αιωνιότητα. Ο χώρος γεμίζει σταδιακά από εικόνες-οράματα, ενώ ο ηλεκτρονικός ήχος αρχίζει να δίνει τη θέση του στην επί σκηνής έμπνευση, για τη σύνθεση του αυθεντικού Ave generosa της Hildegard von Bingen.

Η ρηξικέλευθη παράσταση «Splendidissima gemma - Recomposing Hildegard» που έστησε ο Θέμελης Γλυνάτσης είναι μια σκηνική εγκατάσταση που μιλά με μια σύγχρονη εικαστική γλώσσα, βασισμένη στο βίντεο και στο φως. Ένας ύμνος στη γυναικεία δημιουργικότητα μέσα από τη μεταφυσική ανάταση του ήχου, μιας νέας ηλεκτρονικής σύνθεσης, εμπνευσμένης από τους κατανυκτικούς θρησκευτικούς ύμνους της Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν που υπογράφει ο διεθνούς φήμης συνθέτης Constantine Skourlis. Μαζί τους συμπράττει και το γυναικείο φωνητικό σύνολο Canto Soave που ειδικεύεται στη φωνητική μουσική του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης και του Μπαρόκ και αποτελείται από τις σοπράνο Μάιρα Μηλολιδάκη και Νατάσα Αγγελοπούλου, τη μετζοσοπράνο Έφη Μηνακούλη και από την Κατερίνα Κτώνα (ψαλτήρι, οργανέτο, τροχοβιέλα).

Η άκρως ενδιαφέρουσα μουσική παράσταση του Μεγάρου μάς κίνησε το ενδιαφέρον να μάθουμε περισσότερα γι’ αυτή τη σπουδαία αλλά και τόσο αντισυμβατική μορφή των μεσαιωνικών χρόνων, την πρώτη «επώνυμη» συνθέτρια στην ιστορία της Δυτικής μουσικής, Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν.

Βίος και πολιτεία. Η Αγία −με τη βούλα πλέον του Πάπα, από το 2012− Χίλντεγκαρντ έζησε σχεδόν όλη τη ζωή της σαν μοναχή. Άφησε όμως πίσω της έναν θησαυρό ποιημάτων, επιστημονικών πραγματειών, εικονογραφημένων χειρογράφων και θρησκευτικών ύμνων απαράμιλλης ομορφιάς, που χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν 900 χρόνια για να «ανακαλυφθούν» αφού, μέχρι το 1979 δεν υπήρχε η παραμικρή αναφορά στο μουσικό της έργο. Σήμερα βέβαια υπάρχουν δεκάδες ηχογραφήσεις των ύμνων της, έχουν γραφτεί πολυάριθμες βιογραφίες, έχουν γυριστεί ντοκιμαντέρ και ταινίες για τη ζωή της, έχει γίνει ηρωίδα μυθιστορημάτων, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που τη θεωρούν πρώιμη φεμινίστρια και γκουρού του New Age.

Μια επαναστάτρια ηγουμένη. Η Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν γεννήθηκε γύρω στο 1098. Ήταν το δέκατο παιδί ενός γερμανού ευγενούς και από την ηλικία των 8 ετών μέχρι το θάνατό της αφιερώθηκε στον μοναστικό βίο. Αν και ασθενική σε όλη της τη ζωή −όταν ήταν μικρή περπατούσε με δυσκολία και συχνά έχανε την όρασή της, ενώ σαν ενήλικη έμενε για μέρες, παραλυμένη στο κρεβάτι, πιθανότατα λόγω οξύτατων ημικρανιών− κατόρθωσε να φτάσει τα 81 χρόνια. Στα 38 της έγινε magistra (ηγουμένη) και λίγα χρόνια αργότερα, έπειτα από σκληρή σύγκρουση με τον τοπικό επίσκοπο, πήρε μαζί της 50 μοναχές και ίδρυσε το δικό της γυναικείο μοναστήρι στην περιοχή της Ρηνανίας. Οι ιστορικοί περιγράφουν τη Χίλντεγκαρντ ως μια γυναίκα με ατσάλινο χαρακτήρα, αποφασιστική και με ανορθόδοξες πρακτικές στη διοίκηση του μοναστηριού. Οι μοναχές της απολάμβαναν ελευθερίες αδιανόητες για εκείνη την εποχή. Γυμνάζονταν, έκαναν ζεστά λουτρά, έπιναν μπίρα αντί για νερό, κυκλοφορούσαν ακάλυπτες, στεφάνωναν με λουλούδια τα λυτά μακριά μαλλιά τους και έψελναν θρησκευτικούς ύμνους συνοδεία μουσικών οργάνων, κάτι αυστηρά απαγορευμένο από την Καθολική εκκλησία εκείνης της εποχής. Τα καινά δαιμόνια που εισήγαγε την έφερναν συχνά σε σύγκρουση με τους άνδρες ανωτέρους της, όμως η Χίλντεγκαρντ άλλοτε με επιχειρήματα και παρακλήσεις κι άλλοτε με ανυπακοή −έχοντας βέβαια και την στήριξη του Πάπα−, έκανε πάντα το δικό της.

Πολιτικός και σύμβουλος. Η Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν ήταν μια σπουδαία προσωπικότητα για τον Μεσαιωνικό κόσμο. Επίσκοποι, ευγενείς, βασιλείς, ακόμα και ο Πάπας, προσέτρεχαν σ’ εκείνη για πνευματική και πολιτική καθοδήγηση, όπως αποδεικνύεται από τον τεράστιο όγκο αλληλογραφίας που έχει διασωθεί.

Μουσικός και ποιήτρια. Η Χίλντεγκαρντ ανέπτυξε ένα ιδιαίτερο μουσικό ύφος με συνθέσεις που δύσκολα κατατάσσονται στην τυπική λειτουργική μουσική. Οι μελωδίες της είναι πιο ελεύθερες, σχεδόν αυτοσχεδιαστικές, ενώ για να υμνήσει τον Θεό χρησιμοποιεί ένα ερωτικό λεξιλόγιο − κάτι ασεβές και ανεπίτρεπτο για θρησκευτικό έργο. Δεν είναι τυχαίο πως παρόλη τη φήμη της στη Μεσαιωνική Ευρώπη, η μουσική της δεν ακούστηκε ποτέ έξω από τους τοίχους του μοναστηριού. Όσο για το «Ordo virtutum», το μουσικό δράμα που συνέθεσε με θέμα τη διαμάχη της ανθρώπινης αρετής και του πειρασμού του διαβόλου, δεν είναι λίγοι οι μουσικολόγοι που θεωρούν πως είναι η πρώτη όπερα που γράφτηκε ποτέ − αιώνες πριν τον Μοντεβέρντι.

Η Σίβυλλα του Ρήνου. Το όνομα της Χίλντεγκαρντ φιγουράρει συχνά στη μακρά λίστα των μαγισσών της ιστορίας −ως μάγισσα αναφέρεται και στη σειρά τρόμου του Netflix «Chilling Adventures of Sabrina»− παρόλο που τίποτα δεν αποδεικνύει ότι διέθετε οποιεσδήποτε μαγικές δυνάμεις. Λέγεται ότι έβλεπε θρησκευτικά οράματα, άκουγε φωνές και έπεφτε σε έκσταση. Η ίδια, όταν για πρώτη φορά στα 43 της τόλμησε να μιλήσει γι' αυτά, τα περιέγραψε σαν μια εκτυφλωτική λάμψη που τρυπούσε το μυαλό της και έκανε την καρδιά της να φλέγεται. Ο Θεός, έλεγε, της είχε πει «Κάνε γνωστά τα θαύματα που ζεις, γράψε όσα βλέπεις και ακούς». Κι εκείνη, ακολουθώντας την ουράνια εντολή, έγραψε εννιά βιβλία, ποιήματα, και την περίφημη «Symphonia Armonie Celestium Revelationum», μια συλλογή από 77 θρησκευτικούς ύμνους και ένα μουσικό δράμα.

Βοτανολόγος και θεραπεύτρια. Η εύθραυστη υγεία της την οδήγησε να παρατηρήσει τη φύση γύρω της και να αναζητήσει νέες θεραπείες σε βότανα, βάμματα και λίθους. Τα ευρήματά της βρίσκονται συγκεντρωμένα στο «Book of Divine Works», ένα βιβλίο πρακτικής ιατρικής το οποίο μελετήθηκε τον 20ό αιώνα και τα οφέλη πολλών από τις συνταγές της επιβεβαιώθηκαν επιστημονικά. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια τα λεγόμενα «Χιλντεγκαρντιανά ινστιτούτα» έχουν αποκτήσει πολυάριθμους New Age followers οι οποίοι έναντι τσουχτερού αντιτίμου μπορούν να ακολουθήσουν ένα πρόγραμμα διατροφής και θεραπευτικής φροντίδας σύμφωνα με τις αρχές της διάσημης ηγουμένης του 12ου αιώνα!

Μια φεμινίστρια στην καρδιά του Μεσαίωνα. Σε όλη της τη ζωή η Χιλντεγκαρντ υποστήριξε με πάθος το δικαίωμα των γυναικών να μορφώνονται και να είναι ανεξάρτητες. Δίδασκε πως και η γυναίκα πλάστηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού, απορρίπτοντας τα στερεότυπα της εποχής −τα θηλυκά είναι όργανα του διαβόλου− και αρνήθηκε να επιτρέψει στην εκκλησία να συμπεριφέρεται στις γυναίκες ως κατώτερες από τους άνδρες. Στο έργο της δε εντυπωσιάζει η απενοχοποιημένη ενασχόλησή της με το γυναικείο σώμα και τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Πίστευε για παράδειγμα ότι οι συζυγικές σχέσεις αρρωσταίνουν τις γυναίκες και πως όταν δεν ζευγαρώνουν στη διάρκεια του κύκλου τους, είναι πιο υγιείς, δυνατές και ευτυχισμένες! Χαρακτήριζε δε τις γυναίκες «μελαγχολικές» ενώ τους άνδρες «πικρόχολους, ακόλαστους και ανεξέλεγκτους σαν γαϊδούρια στις επαφές τους με τα θηλυκά».

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την εκδήλωση στο Guide της Athens Voice